توضیحات

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه ادبیات فارسی استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

اسطوره در پیوندی تنگاتنگ با شعر مقاومت به شمار می‌آید. در شرایط جنگ و دفاع مقدس است که باورهای اساطیری نهادینه شده و جاودانه می‌گردد؛ اسطوره کهن الگویی است؛ که روزگاری حقیقت داشته و امروز به عنوان نماد بر جا مانده است حاصل نگاه تازه به دنیای از دست رفته‌ی دیروزی است اسطوره‌ی هر قوم ریشه و پیشینه کهن در ادبیات و فرهنگ آن

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

قوم دارد. در این پژوهش اسطوره در شعر مقاومت با تکیه بر آثار: محمدحسین شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی گرمارودی، حمید سبزواری و محمدعلی معلم دامغانی بررسی شده است. برای این که زمینه ورود به مبحث اصلی فراهم شود، ابتدا مطالبی در حد ضرورت در باره جنگ و زمینه های آن بیان شده است. تا آن جا که لازم بود به بن مایه های

اسطوره و کارکرد آن نیز پرداخته شده است. یعنی معنای اسطوره، گونه های اسطوره و پیوند اسطوره با ادبیات ذکر شده است. بعد از بیان این مطالب در فصل چهارم این پایان نامه مفاهیم و اصطلاحات اساطیری در شعر شاعران فوق مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛

برای این که نظمی در کار باشد این اصطلاحات ذیل عناوین شاهان اساطیری،، پهلوانان اساطیری، جانوران اساطیری، آیین های اساطیری و ابزارها اساطیری تقسیم‌بندی شده است. پس از آن که بر اساس کتاب های معتبر به تعریف این اصطلاحات پرداخته شده، برای هر کدام از آن‌ها از شعر شاعران مورد بحث شواهدی هم ذکر شده است.

واژگان کلیدی: شعر، مقاومت، دفاع مقدس، اسطوره و …

۱۵۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ۱
فصل اول:مقدمه وکلیّات
۱- مقدمه وکلیات ۲
۱-۱- مقدمه ۳
۱-۲- پیشینه پژوهش ۵
۱-۳- اهداف تحقیق ۵
۱-۴-روش تحقیق ۶
۱-۵-ضرورت تحقیق ۶
۱-۶- بیان مسأله ۷

فصل دوم: تاریخچه‌ی دفاع مقدس و آشنایی با شاعران مقاومت
۲- تاریخچه دفاع مقدس ۸
۲-۱-تاریخچه‌ی جنگ ایران و عراق ۹
۲-۲-بررسی ادبیات جنگ در ایران ۱۰
۲-۳-آغاز شعر مقاومت در ایران ۱۲

۲-۴-شعر هشت سال دفاع مقدس ۱۵
۲-۵-قالب‌های شعری دفاع مقدس ۱۶
۲-۶-ویژگی‌های محتوایی شعر دفاع مقدس ۱۸
۲-۷- شهریار: ۲۰
۲-۷-۱-نگاه شهریار: ۲۱
۲-۷-۲-نمونه‌ای از شعر مقاومت شهریار ۲۲

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۲-۸-حمید سبزواری: ۲۹
۲-۸-۱-نگاه حمید سبزواری: ۳۰
۲-۸-۲-آثار حمید سبزواری: ۳۰
۲-۸-۳- نمونه‌ای از اشعار مقاومت سبزواری ۳۰
۲-۹-موسوی گرمارودی: ۳۳
۲-۹-۱-آثار گرمارودی ۳۴
۲-۹-۲-نگاه گرمارودی: ۳۴
۲-۹-۳-نمونه‌ای از شعر مقاومت گرمارودی: ۳۴
۲-۱۰-علم معلم دامغانی: ۳۹
۲-۱۰-۱-آثار محمدعلی معلم دامغانی: ۴۰
۲-۱۰-۲-نمونه‌ای از شعر مقاومت معلم ۴۰
۲-۱۱-قیصر امین پور: ۴۳

۲-۱۱-۱-آثار قیصر امین پور: ۴۳
۲-۱۱-۲-نگاه قیصر: ۴۳
۲-۱۱-۳-نمونه از شعر مقاومت قیصر امین پور ۴۴
فصل سوم : واژه اسطوره، مفاهیم و کارکرد آن
۳- واژه اسطوره، مفاهیم و کارکرد آن ۵۱
۳-۱-واژه اسطوره: ۵۱
۳-۲-اصطلاح اسطوره و نظر پژوهشگران: ۵۱
۳-۳-طبیعت اسطوره: ۵۲

۳-۴-اساس اسطوره ۵۳
۳-۵-از اسطوره تا افسانه: ۵۳
۳-۶- از اسطوره تا حماسه: ۵۴
۳-۷-تاریخ اساطیری ایران ۵۴
۳-۸-بن مایه‌های اسطوره‌های ایرانی ۵۷

۳-۸-۱-اسطوره‌های باستانی پیش از زردشت ۵۷
۳-۸-۲-اسطوره‌های زردشتی ۵۸
۳-۹-سرچشمه‌های اسطوره‌های ایران ۵۸
۳-۹-۱-سرچشمه‌های بنیادین ۵۸

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۳-۹-۱-۱-اساطیر هند: ۵۸
۳-۹-۱-۲-اساطیر آسیای غربی: ۵۹
۳-۹-۱-۳-اساطیر آشور و بابل: ۵۹
۳-۱۰-پیوند اسطوره و ادبیات: ۶۰
۳-۱۱-پیوند اسطوره و شعر دفاع مقدس: ۶۱
فصل چهارم: بازتاب اسطوره در شعر، شاعران مقاومت، شهریار، حمید سبزواری، علی

موسوی گرمارودی، محمدعلی معلم دامغانی، قیصر امین پور و درک پیامهای آن
۴-۱- اسطوره آفرینش ۶۵
۴-۱-۱-آفرینش آسمان و زمین ۶۷
۴-۱-۲-آفرینش ماه ۶۹
۴-۱-۳-خورشید: ۶۹

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۴-۱-۵-آفرینش انسان ۷۱
۴-۱-۶-آب: ۷۳
۴-۱-۶-۱-آب حیات: ۷۵
۴-۷-آتش: ۷۸
۴-۲-پادشاهان اساطیری ۸۲
۴-۲-۱-جمشید ۸۳
۴-۲-۲-ضحاک ۸۴
۴-۲-۳-فریدون ۸۶
۴-۲-۴-نوذر ۸۷
۴-۳-کی ۸۷
۴-۳-۱-کیقباد: ۸۷
۴-۳-۲-کیکاووس: ۸۸

۴-۳-۳-افراسیاب ۸۸
۴-۳-۴-سیاوش ۸۹
۴-۳-۵- داراب و دارا: ۹۱
۴-۳-۶- اسکندر و دارا: ۹۱
۴-۴- قهرمانان اسطوره‌ای ۹۳
۴-۴-۱-کاوه ۹۶
۴-۴-۲-دودمان نریم ۹۷
۴-۴-۳-زال ۹۸
۴-۴-۴-رستم ۹۹

۴-۴-۵-سهراب ۱۰۰
۴-۴-۶-اسفندیار ۱۰۲
۴-۴-۷-بیژن ۱۰۲
۴-۴-۸-گودرز ۱۰۳
۴-۴-۹-گیو ۱۰۳
۴-۵-موجودات فرا طبیعی: ۱۰۴

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۴-۵-۱-سروش ۱۰۴
۴-۵-۲-دیوان ۱۰۵
۴-۵-۳- اهریمن رهبر گروه دیوان ۱۰۶
۴-۵-۴- خاستگاه دیوان ۱۰۶
۴-۵-۵-پری ۱۱۳
۴-۵-۶-پتیاره: ۱۱۴
۴-۵-۷-غول: ۱۱۴
۴-۶-جانوران اساطیری: ۱۱۵
۴-۶-۱-سیمرغ: ۱۱۵
۴-۶-۲-عنقا: ۱۱۸
۴-۶-۳-اژدها و مار: ۱۱۸
۴-۶-۴-اسب: ۱۲۰
۴-۷-جاها و مکان‌های اساطیری: ۱۲۲
۴-۷-۱-البرز کوه یا «قاف» ۱۲۲
۴-۸-اسطوره‌ی آیین‌ها و مراسم ۱۲۳

۴-۸-۱-توتم: ۱۲۳
۴-۸-۲-توتم شیر و پلنگ: ۱۲۴
۴-۸-۳- فّر: ۱۲۷
۴-۸-۴-آتشکده‌ها ۱۲۷
۴-۸-۵-آتش آذر گشسب: ۱۲۸
۴-۹-ابزارهای نبرد ۱۲۸
۴-۹-۱-گرز گاو سر: ۱۲۸
۴-۹-۲-تیغ، جوشن و خود و سپر ۱۲۹
۴-۹-۳-درفش کاویان: ۱۲۹

۴-۱۰-درمان اساطیری ۱۲۹
۴-۱۰-۱-نوشدارو ۱۳۰
۴-۱۰-۲-پر سیمرغ: ۱۳۰
۴-۱۰-۳-جشن نوروز: ۱۳۰
۴-۱۱-اسطوره پیامبران ۱۳۱
۴-۱۱-۱- زرتشت ۱۳۱
۴-۱۱-۲-خضر: ۱۳۶

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۴-۱۱-۳- موسی: ۱۳۷
۴-۱۱-۴- عیسی (ع): ۱۳۸
فصل پنجم: نتیجه‌گیری
۵-۱-نتیجه‌گیری: ۱۴۱
۵-۲- پیشنهادات ۱۴۳
فهرست منابع ۱۴۴

– مقدمه
هشت سال جنگ تحمیلی و دفاع مقدس تأثیر شگرفی در عالم ادبیات پدید آورد و نسل شاعر را به خلق سروده‌ها سوق داد. شعر به عنوان سلاحی اثرگذار درصحنه حضور داشت و حماسه‌ها و مقاومت‌ها را می‌ستود و ثبت می‌کرد. شعر هشت سال دفاع مقدس شعری

است مبتنی با باورها و ارزش‌های دینی که رساترین عنوانی که بر آن اطلاق شده دفاع مقدس است. به این اعتبار که انگیزه‌های اصلی رزمندگان، دین و باور دینی بوده است،

همه‌ی مظاهر و نشانه‌ها، نمود دینی داشته است: مانند، وصیت‌نامه‌ها پیشانی‌بندها، … جنگ هشت ساله پیامدهای آن نگارش هزاران اثر بوده است که در این آثار به همه‌ی مسائل درونی و بیرونی پرداخته‌اند. آثاری که، ارزش‌ها جلوه‌های هشت سال دفاع مقدس را با زبانی هنرمندانه بیان کرده.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

شعر مقاومت نوشته‌ی شاعرانی است که زخم‌های فرود آمده بر سینه‌ی شهیدان را توصیف کرده است. شعر مقاومت سرشار توصیف‌هایی از ایثارگران و رزمندگانی که در راه ایمان و عقیده، آزادی و دفاع از سرزمین ایران اسلامی جام خویش را تقدیم کرده‌اند. توصیف خیانت‌ها و بیداد دشمنان است. ترسیم دردها، داغ‌ها و مرثیه‌های مردم است. در میان اثر

آفرینان دفاع مقدس، آثاری که مبتنی بر ارزش‌ها و باورهای اصیل اسلامی است را نمی‌شود نادیده گرفت. در این جستار بن مایه‌های اساطیری در اشعار، شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی گرمارودی و … در نظر گرفته می‌شود. دریافت نمادها و نمایاندن آن‌ها در چهارچوب‌های شناخته شده بررسی می‌شود. دفاع مقدس شعر فارسی را به شدت تحت

تأثیر گذاشت باید باور داشت که این شاعران به طور طبیعی، به خلق حماسه و نگاهی به اسطوره متوجه می‌شوند. بیان اساطیری شعرشان بسی ساده و دور از صنعت‌های لفظی است؛ اما دنیای اساطیری فضای گسترده و پر رمز و راز دارد در سال‌هایی که صدای موشک

و خمپاره در فضای شهرها می‌پیچید و کاروان‌های رزمندگان از خیابان‌ها گذر می‌کردند. ذهن خلاق شاعران به تصویر آفرینی می‌پردازد، جنگ و مقاومت همچون اهریمنی بر سر مردم

وارد می‌شود، تنها کسانی که بتوانند انسان‌های پاک و متعالی را اسطوره سازند شاعران هستند؛ و روی هم رفته شکل‌گیری اساطیر بر اساس اوضاع اجتماعی و پدیده‌هایی تاریخی می‌تواند باشد. اسطوره با حماسه دفاع مقدس پیوندی تنگاتنگ دارد، در قالب جنگ و حماسه‌ی مقاومت است که جاودانه می‌گردد.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

«هیچ ملتی را نمی‌توان شناخت و به ژرفای اندیشه آن دست یافت؛ مگر اینکه ریشه‌ی باورهای آن را در نمادهای اساطیری دریافت. زمانی که تاریخ سکوت می‌کند و گستره¬ی باستان شناسی در می‌ماند؛ هزاره های ناشناختی قومی چون ایران را، باید در اسطوره‌ها جست.»
(واحد دوست،۱۳۷۹: ۲۵)
«اسطوره طرحی از ابتدا تا انتهای هستی ترسیم می‌کند و خویشکاری و عناصر دیگر سازنده روایت خود را آشکار می سازند. اسطوره در گسترده ترین معنای آن گونه ای جهان بینی باستانی است آنچه اسطوره را می‌سازد یافته ها و دست آوردهای انسان دیرینه

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

است.» (کزازی، ۱۳۷۶: ۹) دفاع مقدس سرگذشت ملتی است که با شگفتی حماسه آفریدند: هشت سال جنگی که بر این ملت گذشت، اگر بر بزرگ‌ترین ملت وارد می‌شد؛ کمرشان می‌شکست و اساس آن‌ها در هم می‌شد. در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که جوانان

ما با تعهد و التزام میراث دار معرفت، هنر و جوان‌مردی هستند در اینجا شایسته می‌دانیم که شهدای هشت سال دفاع مقدس را ارج نهیم، و به خاطر آوریم که چه اهریمنانی بر ما دشمنی کردند و جنگ راندند.

آن چه نگارنده را بر آن داشت تا به اسطوره در شعر دفاع مقدس بپردازد، وجود اشعار حماسی و عناصر اسطوره‌ای در آن‌هاست؛ که نشان دهنده‌ی فضای حماسی بر جنگ است و علاوه بر آن علاقه‌ی وافری که به بحث شهدا و مناسبات آنان داشته است. به منظور دریافت میزان حضور عناصر اسطوره در شعر جنگ با تکیه بر آثار پنج شاعر دفاع مقدس:

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

شهریار، سبزواری، علی معلم دامغانی، سید علی گرمارودی، قیصر امین پور می‌باشد. این بررسی ابتدا به صورت مطالعه کلی و مستمر صورت گرفت و سپس تمامی موارد اسطوره‌ای آفرینش، شاهان، قهرمانان و … را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داده و جمع‌آوری کرده

است؛ و در هر قسمت تعریفی قابل فهم بیان نموده و ابیاتی را به عنوان شاهد بیان کرده‌ام.

شاید پژوهش تکراری به ذهن آید با این همه باید پذیرفت بن مایه‌های اساطیری دنیایی شگفت و فضایی پررمز و راز دارد؛ و راه بردن به ساحل بی‌کران علم جای چون و چرا دارد زیرا زمانی که بر پهنه‌ی دریای علم حرکت می‌کنی درمی‌یابی که هنوز در آغاز راهی این رساله در پنج فصل طراحی شده است:

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

فصل اول: کلیات که شامل: هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش کار.
فصل دوم: به دو قسمت ۱- تاریخچه‌ی دفاع مقدس ۲- آشنایی با شاعران مقاومت
فصل سوم: واژه اسطوره، مفاهیم و کارکرد آن

فصل چهارم: بازتاب اسطوره در شعر، شاعران مقاومت، شهریار، حمید سبزواری، علی موسوی گرمارودی، محمدعلی معلم دامغانی، قیصر امین پور و درک پیام‌های آن است.
به چهار قسمت تقسیم می‌شوند.

۱-اسطوره‌های طبیعت و عناصر اربعه ۲-اسطوره‌های شاهان و قهرمانان
۳-اسطوره‌های موجودات فرا طبیعی و جانوران غیر انسان
۴-اسطوره‌های پیامبران

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۱-۲- پیشینه پژوهش
این موضوع در ادبیات ایران مورد توجه بوده است دانشجویان متعددی در رشته‌ی ادبیات فارسی، در زمینه‌ی اسطوره پایان‌نامه نوشته‌اند. به طور مثال: تجلی اسطوره در شعر حافظ تألیف محمد سرور مولایی، اسطوره و طبیعت در اشعار منوچهر آتشی تألیف راضیه رزازان سال ۱۳۹۱، نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی تألیف مهوش واحد دوست،

اساطیر در خمسه نظامی و منطق‌الطیر تألیف حمیرا زمردی، بازتاب اسطوره در اشعار سهراب سپهری تألیف ابوالقاسم اسماعیل‌پور، بازتاب اسطوره در شعر احمد شاملو و … نتایج تحقیقات حاکی از آن است که پیوند شعر و اسطوره بنیادین است و اینکه شعر بر دوش اسطوره‌ها حرکت کرده جلو آمده و به میزان قدرت تخیل و آگاهی از فرهنگ سرزمین و اوضاع

اجتماعی که در آن زندگی می‌کنند، اسطوره‌ها را در شعر به کار می‌برند. همان طور که از عناوین آثار به خوبی بر می‌آید در هیچ از این آثار به طور اختصاصی و مفصل موضوع اسطوره در شعر شاعران ادبیات مقاومت با تکیه بر آثار شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی

گرمارودی، حمید سبزواری و معلم دامغانی بررسی نشده است. بنابراین این پایان‌نامه هم از نظر موضوع و هم به لحاظ شیوه‌ی کار با تمام پژوهش‌های انجام شده متفاوت است.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۱-۳- اهداف تحقیق
با توجه به علاقه‌ای که به شعر دفاع مقدس دارم، این موضوع را به عنوان پایان‌نامه انتخاب کردم. هدفم از این تحقیق شناخت بیشتر شاعران دفاع مقدس، کارکرد اسطوره، دریافت نمادهای اساطیری و نمایاندن آن‌ها در چهارچوب‌های شناخته شده است.

با این همه باید پذیرفت که شاعران ادبیات مقاومت به طور طبیعی به خلق حماسه و نگاهی به اسطوره متوجه می‌شوند. دنیای اساطیری دنیای بی‌کران و فضای پر رمز و رازی است. بررسی شعر شاعران مقاومت تلفیقی نو به حساب می‌آید.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۱-۴-روش تحقیق
در این پژوهش به بررسی اسطوره در شعر شاعران مقاومت با تکیه بر آثار شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی گرمارودی، حمید سبزواری و محمدعلی معلم دامغانی پرداخته شده است. جمع‌آوری اطلاعات به روش فیش‌برداری و کتاب‌خانه‌ای انجام گرفته است. بدین صورت از طریق مطالعه‌ی کتاب‌های مرتبط با موضوع تحقیق مهم‌ترین و برجسته‌ترین مطالب

را باز یافته و همچنین به مطالعه‌ی اسطوره شناختی از دیدگاه پژوهشگران پرداخته و بهره گرفته‌ام؛ پس از تحلیل و نگارش در محتوای تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. در ضمن از بن مایه‌های اساطیری شاهنامه که در مقاله‌ها و کتاب‌ها چاپ شده بودند. فراهم آورده و در این رساله باز نموده است.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۱-۵-ضرورت تحقیق
ادبیات دفاع مقدس، ادبیات هشت سال جنگ نیست! باید توجه به سرنوشتی که ارزش‌های زمان جنگ در دوره‌ی پس از جنگ نیز می‌باید توجه کرد آثاری که در پیوند با هشت سال جنگ نوشته شده است، کم تر پیدا می‌شود؛ که به شعر شاعران بپردازند. در اینجا شایسته

می‌داند به این سرمایه‌ی به دست آمده که محصول دفاع مقدس بوده ارج نهاده شود. جنگ تحمیلی، خاطره‌ای تلخ در ذهن مردم جا نهاده؛ ولی دنیای شعر، نقطه‌ای برای زایش آثارگران بهایی بوده است که پژوهشگران را بر آن داشته است در این زمینه به فعالیت بپردازد. شاعرانی که محصول جنگ هستند شناخته شوند.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۱-۶- بیان مسأله
مقاومت و پایداری در دوران انقلاب و دفاع مقدس در فضای فرهنگی جامعه از هر رویداد دیگری پررنگ‌تر مؤثر‌تر بوده است. از این رهگذر ادبیات، نیز همچون دیگر پدیده‌های بزرگ تحت تأثیر قرار گرفت. شعر مقاومت، تأثیر شگرفی بر ادبیات داشته و در شعر شاعران مذکور این دوره به زیبایی بازتاب یافته است.

شعر دفاع مقدس بازتاب احساسات، افکار، ملتی است که شاعر در قالب شعر بیان می‌کند. شعر میدان جهاد و نبرد و انقلاب است. در این جستار بن مایه‌‌های اساطیری در اشعار شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی گرمارودی در نظر گرفته می‌شود. اسطوره کهن الگویی است که روزگاری حقیقت داشته و امروز نماد بر جای مانده است. حاصل نگاه تازه به

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

دنیای از دست رفته دیروزی است. اسطوره‌ی هر قوم ریشه و پیشینه‌ی کهن در ادبیات و فرهنگ آن قوم دارد فرهنگ ایران از باستان تا امروز سرشار از اساطیر ملی و میهنی است. بهره¬مندی از اسطوره‌ها، قصه‌ها، داستان‌ها، قهرمانان اساطیری و … از دیرباز در ادب فارسی رواج داشته است و شاعران با استفاده از مفاهیم، اشارات و غیره برای بیان معانی، مضامین و مقاصد گوناگون سود بردند. روی هم رفته اسطوره در پیوندی تنگاتنگ با شعر

مقاومت به شمار می‌آید. در شرایط جنگ و دفاع مقدس است که باورهای اساطیری نهادینه شده و جاودانه می‌گردند، این پیوستگی چنان است که مقام اسطوره را در جامعه می‌توانیم بشناسیم. اسطوره مقاومت با زمان و اوضاع اجتماعی شکل گرفته است. هیچ ملتی را

نمی‌توان شناخت و به ژرفای اندیشه‌ی آن دست یافت مگر اینکه پیشینه‌ی باورهای آن را در نمادهای اساطیری دریافت. شعر مقاومت صحنه‌های اسطوره‌ای است که شاعران در آن قهرمانان و ضد قهرمانان را به تصویر می‌کشند. فریدون، ضحاک، رستم، افراسیاب، در

شعرشان چهره‌هایی آشنا به نظر می‌رسند اسطوره‌های بازتاب یافته، باورها، ارزش‌های اجتماعی امروز را به تماشا می‌گذارد. اسطوره، تکرار الگوهای اسطوره‌ای، قهرمان پروری، همه از بن مایه‌های اساطیر پیشین است.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

فصل دوم
تاریخچه‌ی دفاع مقدس و آشنایی با شاعران مقاومت

۲-۱-تاریخچه‌ی جنگ ایران و عراق
دفاع مقدس و جنگ هشت ساله عظمت مطلقی بود که ملت ایران آفرید. درباره‌ی وقوع جنگ ایران و عراق که ما از آن به جنگ تحمیلی تعبیر می‌کنیم نظرات مختلفی داده‌اند و اسبابی را باعث این اتفاق تاریخی بر شمرده‌اند که اشاره بدان‌ها مناسب این نوشته نیست؛ اما آنچه مسلم است ایران و عراق از سال‌ها پیش از این جنگ؛ اختلافات مرزی داشته‌اند و … در زیر به تاریخچه جنگ ایران و عراق پرداخته می‌شود.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

به نقل از هدایتی «شورای امنیت سازمان ملل متحد طی قطعنامه‌ی شماره‌ی ۲۴۸ مورخ ۲۸ مه ع ۱۹۷۴ از ایران و عراق خواست که اختلافاتشان را از راه مذاکره و به طور مسالمت‌آمیز حل کنند.

در ششم مارس ۱۹۷۵ اعلامیه‌ای در الجزایر صادر شده که مبنای عهدنامه‌ی ۱۹۷۵ قرار گرفت. این اعلامیه در پی دیدار شاه سابق ایران و صدام حسین با پایمردی «هواری بومدین» رئیس جمهور وقت الجزایر در خلال اولین اجلاس سران کشورهای صادر کننده‌ی نفت، اپوک

صادر شد؛ و در ۱۳ ژوئن ۱۹۷۵ عهدنامه‌ی مربوط به مرز دولتی و حسن همجواری بین ایران و عراق به امضا رسید عهدنامه حاوی چهار اصل بود که بر حسب آن‌ها مرزهای زمینی دو

کشور بر اساس پروتکل ۱۹۱۳ قسطنطنیه و صورت جلسه‌های کمیسیون ۱۹۱۴ و مرزهای آبی بر پایه‌ی حفظ خط تالوگ یا خط ژرفا تعیین می‌شد و در امتداد مرزهای تعیین شده، امنیت برقرار و از رخنه‌ی گروه‌های مخالف به خاک یکدیگر می‌شد. طرفین تأکید نمودند که

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

این موارد از هم جدایی ناپذیرند و نقض هر یک از این چهار اصل، با روح توافق الجزایر مغایر دارد و اما با شکل گیری انقلاب اسلامی و پیروزی آن در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و همچنین مسایل ناشی از گروگان گیری و تصرف سفارت آمریکا در تهران و انزوای سیاسی و بین المللی جمهوری اسلامی ایران در جهان و از طرف دیگر حقارت به ایران تحمیل شد. به عراق و

شخص صدام حسین در قرار داد ۱۹۷۵ و آرزوهای وی در سیادت بر منطقه و جهان عرب، حمله به جمهوری اسلامی ایران و تجاوز به سرزمین ایران اسلامی در دستور کار دشمنان ما قرار گرفت. بدین‌سان پس از مقدمه چینی‌های لازم سرانجام در ۱۷ سپتامبر ۱۹۸۰ صدام حسین عهدنامه‌ی ۱۹۷۵ را ملغی اعلام نمود و نسخه‌ای از آن را در برابر تلویزیون پاره کرد.

چند روز بعد در ۲۳ سپتامبر ۱۹۸۰ (۳۱ شهریورماه، ۱۳۵۹) نیروهای زمینی و هوایی عراق همه جانبه و از پیش سازماندهی شده وسیعی را در سرتاسر مرز مشترک به خاک جمهوری اسلامی ایران صورت دادند.» (هدایتی،۱۳۷۴: ۶۳)

دلایل عراق در توجیه لغو عهدنامه ۱۹۷۵ به ایران این بود:«
۱-نقض عهدنامه توسط ایران.
۲-عدم استرداد سرزمین‌هایی که به موجب عهدنامه ۱۹۷۵ می‌بایست به عراق باز گردانده می‌شد.
۳-رفتار ناروای ایران با اعراب خوزستان که عراق آن را عربستان می‌نامند.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

۴-عدم استرداد سه جزیره¬ی عربی در خلیج‌فارس.»(همان:۶۳)
۲-۲-بررسی ادبیات جنگ در ایران
ادبیات جنگ مفهومی بسیار گسترده دارد؛ و به گذشته‌ی تاریخی ایران بر می‌گردد. «تاریخ گذشته‌ی ایران نشان می‌دهد که این سرزمین هماره در معرض تهاجم و طمع و تعرض بوده است و به تبع آن تدافع و ایستادگی و پایداری بخشی از فرهنگ و زیست نامه‌ی این ملت

محسوب می‌شود. قلاع و حصارها، دژها و هندسه‌ی شهرها و معماری‌ها گواه این ویژگی است. جاودانگی فرهنگی، میهنی ایران در آن است که هم از دوران باستان، کشور و ملتی دفاعی بوده است. هیچ سرزمین و مردمی دیگر در جهان چنین ویژگی ملی و تاریخی نداشته است ایران در سراسر اعصار، عظمت و اقتدار خود از حدود ۲۷۰۰ سال پیش که

همواره یکی از دو ابرقدرت جهانی یعنی ابرقدرت شرق در مقابل ابرقدرت غرب روم باستان و بیزانس بوده مطلق کشوری «مهاجم» و متجاوز به شمار نیامده است.» (سنگری،۱۳۹۹: ۲۲)
جنگی که در سال ۱۳۵۹ به ایران تحمیل شد، مصائب بسیاری بر کشور وارد کرد. اما جنگ معمولاً از دو منظر نگریسته می‌شود؛ عادلانه و نا عادلانه، طبعاً ادب شکل گرفته در حوزه‌ی یک جنگ دو وجه دارد. یا ادب مقاومت، پایداری و حماسه است یا ادب جنگ. از منظر ادب

مقاومت، پایداری، جنگیدن، کشتن ویران کردن و کشته شدن موضوعاتی حاوی ارزش تلقی می‌شود اما از منظر ادب جنگ همین موضوعات ضد ارزش، منفی نفرت آور است.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

مفاهیمی چون دفاع مقدس ارزشی است که ریشه در اسلامی بودن انقلاب دارد و در صحنه‌های روی می‌دهد که در اثر تهاجم دشمنان انقلاب اسلامی پدید آمده است.
تقدس این دفاع از نسبت رهبر و فرماندهی کل قوا، فرماندهان عرصه‌های نبرد و رزمندگان در طیف و تشکل‌های گوناگون نظامی با منابعی نشأت می‌گیرد که در امت اسلامی قداست

دارند. «قرآن، اسلام، توحید، نبوت، پیامبر اسلام، ائمه و اولیا منابع دست اول حدیثی و روایی، باور به آخرت، ارزش‌هایی چون اسلام و ایمان آوردن تا تقوی ورزیدن و یقین یافتن و همه‌ی آنچه در یک زندگی ایمانی، مستند مستقیم به وحی آن یگانه آفریدگار «قدوس» خط مشی انسان در عمل صالح و در تکالیف فردی و اجتماعی را تعیین و ترسیم می‌کند،

سرچشمه‌ها و نشانه‌های تقدس در جامعه‌ای هستند که برای رسیدن به دنیا و آخرتی همراه با سعادت و رستگاری آحاد آن انقلاب اسلامی کرده‌اند.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

دفاع مقدس جهاد است نه جنگ. با ذات اقدس پیوند دارد. جامعه‌ی ایران انسان‌ها را با جامعه‌ی رزمندگانی آشنا می‌کند که به برتری‌های روحی و معنوی دست یافته‌اند و انقلاب اسلامی را باور داشتند. امری فراتر از جنگ‌های نظامی بود. «رزمنده‌ای که مرتبه‌ی عبودیت

را مرحله و پله‌ای برای وصل به آستان قدس الهی می‌دانست. این اشتیاق و شور فراوان برای پیوستن به ذات حق و یکی شدن با او از آن روست که بشر همواره بنا به فطرت فردی و جمعی خویش، احساس پیوستگی و وابستگی به غیبت و ساحت قدس را داشته و هرگز از این احساس جدا نبوده است.»

(کاکایی،۱: ۱۳)
دفاع مقدس و جنگ هشت ساله حاکی نوشته‌هایی است که از اخلاص انسان شروع می‌شود، همه‌ی مردم فداکاری می‌کنند؛ یعنی انسان فقط برای خاطر خدا و برای انجام وظیفه‌ی الهی کاری را انجام می‌دهد. دفاع مقدس عظمت مطلقی است که ملت ایران

آفرید. تهاجمی که از طرف دشمنان به مرزهای ما، به شخصیت، به عزت، به تاریخ، به هویت ملی وارد شد.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

«پیکارگران مؤدب به ادب دفاع مقدس، همچون خضر پرچم هدایت بشر این روزگار را که با رجوع به فطرت خویش، وصل با اصل می‌جوید بر دوش گرفته‌اند و خضر پیکارگری بود در لشکرکشی و امیر لشکر او را فرستاد تا آب فراهم کند که آب‌شان تمام شده بود. پس

چشمه‌ی زندگانی را یافت و از آن آب نوشید و تاکنون زنده مانده است. پس نزد یارانش بازگشت و خبر آب را بدیشان داد.» (موسوی خلخالی،۱۳۹۹: ۶۹)
جنگ هشت ساله که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به کشورمان تحمیل شده بود، ادبیات دفاع مقدس را آفرید. دفاع مقدس نامی است که بر هشت سال پایداری مردم ایران نهاده

شد. جنگی که از سال ۱۳۵۹ شروع تا تیرماه ۱۳۶۷ به پایان می‌رسد. ارزش‌های اسلامی و مقاومتی مبتنی بر دفاع مقدس در آن نهفته است. نمی‌توانیم از ادبیات دفاع مقدس چشم پوشی کنیم. ارزش‌ها و جلوه‌های هشت سال دفاع مقدس هنرمندانه از زبان شاعران بیان شده است. به نقل از سلیمانی: «ادبیات دفاع مقدس آیینه‌ی تمام نمایی برای نشان دادن

تجربه‌ها و آرمان‌های ملتی که هشت سال با عظمت به ایمان، عشق، شهادت‌طلبی،

رشادت، ولایت در مقابل شرورترین و خیانت‌کارترین خیانت پیشه‌گان تاریخ و استکبار جهانی ایستادگی کردند چرا که این افتخار است، حماسه‌ها و مبارزات سند حقانیت و پاکی ملت‌ها و پلیدی و باطل بودن دشمن برای آگاهی به نسل‌های آینده است.

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

(سلیمانی،۱۳۹۹: ۱۴۴)
ادبیات دفاع مقدس دو دوره دارد:
۱-دوره‌ی نخست شامل همه‌ی آثار ادبی است که در طول هشت سال دفاع مقدس آفریده شده است. این آثار منظوم و منثور به لحاظ ساختار درون‌مایه و مقاطع دفاع هشت ساله، قابل تقسیم‌بندی است.

۲-دوره‌ی دوم به آثاری اطلاق می‌شود که پس از پایان جنگ تا به امروز آفریده می‌شود.
«واژی مقاومت و ادب مقاومت بر گرفته از ادبیات و فرهنگ عرب است و عنوان «ادب المقاومه» در دهه‌ی شصت در ایران کاربرد یافت و معادل فارسی آن «ادبیات پایداری» نیز به کار می‌رود. این عنوان نخستین بار در جریان مبارزات ضد استعماری مردم مغرب عربی خصوصاً الجزایر رایج شد.»

هشت سال جنگ ایران را به دلایل زیر می‌توان دفاع مقدس نامید: ما آغازگر نبودیم، این ادعای ما نیست؛ سرانجام یک حکم مقبول بین‌المللی روشن کرد که صدام متجاوز و مهاجم بوده است. بنابراین عنوان دفاع و پایداری عنوان پذیرفته‌شده‌ای است که از جانب:
الف) مجامع جهانی

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

ب) واقعیت بیرونی
ج) تجربه‌های بعدی
د) مدارک و اسناد دفاع حمایت می‌شود به این اعتبار می‌توان ” هشت ساله” را دفاع مقدس نامید.
دفاع ما مبتنی بر باورها و اعتقادات و ارزش‌های دینی به ویژه شیعی بوده با دلایل: شعارها، نام عملیات‌ها، زمان‌های خاص، جلوه‌ها و شعائر درون جبهه. دفاع، جزئی از انقلاب اسلامی- نه پدیده‌ای عارضی- بود، بلکه ماهیت انقلاب اسلامی بودن نظام حاکم، سبب جنگ شده بود.

همه‌ی مظاهر و مؤلفه‌های دفاع مدافعان، صبغه و نمود دینی داشت مانند وصیت‌نامه‌ها، پیشانی‌بندها، مزار نوشته‌ها، مراسم قربانیان، آثار به‌جامانده از شهدا و… از همه مهم‌تر

انگیزه‌های اصلی رزمندگان به دین، باور دینی و پذیرش رهبری دینی بوده است. به استناد این دلایل رساترین عنوان، دفاع مقدس است که به آن اطلاق شده است.» (سنگری،۱۳۹۹: ۲۱ و ۲۰)

۲-۳-آغاز شعر مقاومت در ایران

«شعر مقاومت در ایران به طور جدی از زمان مشروطیت آغاز شده است. می‌توان مصداق‌هایی از آن را در طول تاریخ ادبیات فارسی نشان داد. در قرن چهارم و پنجم که شعر فارسی غالباً در خدمت درباریان بود شاهد برخی جریانات ملی و مذهبی هستیم که با سلطه حکام ستمگر به رویایی بر می‌خیزند. دیوان ناصرخسرو و شاهنامه‌ی فردوسی اوج

این مخالفت‌ها را می‌نمایاند. در قرن نهم جامی در اشعار خود از پریشانی روزگار شکوه می‌کند و گاهی کلام و شاهان را از طمع ورزی بر حذر می‌دارد. در قرن دهم، توجه شاعران به الفاظ و تعبیرات محاوره‌ای و ضرب المثلهای عامیانه بیشتر می‌شود که این زبان برای بیان دردها و مشکلات اجتماعی مناسبت بیشتر دارد.

در دوره‌ی صفویان، که باز تعصبات و خونریزی‌های مذهبی رواج داشت؛ شاعران اشعار تند و دقیقی سروده و عوام‌فریبان را به باد انتقاد گرفته‌اند. انتقاد از ریاکاران و ظالمان، شاید زیباترین بخشی از دیوان پر حجم باشد.» (عظیم زاده،۱۳۹۹: ۱۶۴)

اسطوره در شعر شاعران ادبیات جنگ و دفاع مقدس

«در دوره‌ی قاجاریه، مقارن با کشته شدن ناصرالدین شاه، رشته‌ی شعر و شاعری دربار‌ی گسسته می‌شود و در دوره کوتاه پادشاهی مظفرالدین شاه گوینده‌ی بزرگی بر نمی‌خیزد. در این دوره به اقدامات دور اندیشانه و ترقیخواهانه عباس میرزا و امیر کبیر، مردم به پاره ای

از آزادیها دست یافته و حقوق سیاسی و اجتماعی خود را درک کرده بودند. به موازات حضور روز افزون مردم در صحنه سیاست و اجتماع در عرصه ادب نیز مضامین و اندیشه‌های تازه‌ای رخ نمود که بیشتر از تحولات و دستاوردهای نهضت مشروطیت الهام می‌گرفت. شاعران این دوره غالباً با انقلاب مشروطیت همراه شدند و مضامینی مانند آزادی، قانون، وطن، مبارزه با

استبداد، ستایش از میهن، حقوق مردم و مسائلی دیگر از این قبیل در شعر فارسی وارد شد. در این دوره انجمنها و مجلات ادبی، گروهی از نویسندگان شاعران را پیرامون خود گرد آوردند و شعر به عنوان زبان برنده نهضت در اختیار روزنامه‌ها و مطبوعات قرار گرفت. وقوع