توضیحات

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

خداوند متعال به عنوان اوّلین مشوّق و متنبّه عالم امکان، کتب آسمانی

را نازل نمود و پیامبرانی را فرستاد تا انسان¬ها را در جهت رسیدن به کمالات و نیکی ها تشویق و در صورت لزوم تنبیه نماید.

با مطالعه در آیات قرآن و دقّت در سیره تربیتی انبیاء و رسولان الهی در می¬یابیم که انسان همواره مورد تشویق و پاداش ناشی از کار نیک و مجازات و

تنبیه از اعمال بد قرار گرفته است.

تشویق و تنبیه به عنوان دو ابزار معجزه آسا در تعلیم و تربیت همیشه مورد توجّه اولیای حقّ و مربیّان تربیتی بوده است که به کارگیری آن نیازمند رعایت

اصول، قواعد و راه¬کارهایی است که اگر درست و به جا به کار گرفته شود، آنان را در پیشبرد اهدافشان یاری می رساند.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

امّا اگر اصول و قواعد آن درست و به جا به کار گرفته نشود خسارت جبران ناپذیری را در امر تربیت به بار خواهد آورد. در این پایان نامه سعی شده است،

جایگاه تشویق و تنبیه، با ارائه اصول و قواعد و راه کارها از دیدگاه قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد.

جهت تحقّق این اهداف، پایان نامه در پنج فصل تنظیم، که در ذیل بدان اشاره می¬شود:

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

فصل اوّل: کلیّات و مفهوم شناسی تشویق و تنب

یه.

دوّم: مشمولین تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم.

سوّم: اهمّیّت و کاربرد تشویق و انواع روش ها و صورت های تشویق از دیدگاه قرآن کریم.

چهارم: اهمّیّت تنبیه، انواع تنبیه و مراحل کاربرد آن از دیدگاه قرآن کریم.

پنجم: راه کارهای تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم با ارائه نتایج و پیشنهادات.

واژگان کلیدی: خداوند، قرآن، انسان، تشویق، تنبیه.

 ۱۷۷صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع و پاورقی دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید 

فهرست مطالب

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

عنوان صفحه

فصل چهارم: اهمّیّت تنبیه، انواع تنبیه و مراحل کاربرد آن از دیدگاه قرآن کریم

۴-۱- بخش اوّل: اهمّیّت تنبیه در نظام تربیتی اسلام براساس آیات قرآن کریم ۱۲۰

۴-۱-۱- نقش و ضرورت تنبیه ۱۲۰

۴-۱-۲- تنبیه از نظر اسلام ۱۲۲

۴-۱-۳- اهداف تنبیه در اسلام ۱۲۳

۴-۱-۳-۱- بازداری از تکرار جرم ۱۲۳

۴-۱-۳-۲- عبرت آموزی ۱۲۴

۴-۱-۳-۳- پرورش تقوا ۱۲۵

۴-۲- بخش دوّم: انواع تنبیه و مراحل کاربرد آن از دیدگاه اسلام و قرآن کریم ۱۲۷

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

۴-۲-۱- انواع تنبیه در نظام تربیتی اسلام براساس آیات قرآن ۱۲۷

۴-۲-۱-۱- تنبیه غیر بدنی ۱۲۷

۴-۲-۱-۱-۱- آگاهی همراه با کنایه (به طور غیر مستقیم) ۱۲۸

۴-۲-۱-۱-۲- تغافل ۱۲۹

۴-۲-۱-۱-۳- تذکّر و نصیحت ۱۳۱

۴-۲-۱-۱-۴- اغماض و چشم پوشی ۱۳۵

۴-۲-۱-۱-۵- آگاه کردن به طور مستقیم ۱۳۷

۴-۲-۱-۱-۶- ملامت و سرزنش ۱۳۸

فهرست مطالب

عنوان صفحه

۴-۲-۱-۱-۷- چهره در هم کشیدن و محروم کردن ۱۴۰

۴-۲-۱-۱-۸- قهر کردن ۱۴۱

۴-۲-۱-۱-۹- اخطار ۱۴۴

۴-۲-۱-۱-۱۰- اخراج ۱۴۵

۴-۲-۱-۲- تنبیه بدنی ۱۴۷

۴-۲-۱-۲-۱- حدّ ۱۴۷
۴-۲-۱-۲-۲- تعزیر ۱۴۹

۴-۲-۱-۲-۳- قصاص ۱۵۱

۴-۲-۱-۲-۴- دیه ۱۵۴

۴-۲-۲- تنبیه¬های اعمال شده در مورد پیامبران ۱۵۵

۴-۲-۳- تنبیه در سیره تربیتی پیامبر اکرم (ص) و ائمّه معصومین (ع) ۱۵۸

فصل پنجم:راه¬کارهای تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم با ارائه نتایج و پیشنهادات

۵-۱- بخش اوّل: راه¬کارهای تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم ۱۶۳

۵-۱-۱- راه¬کارهای تشویق از دیدگاه قرآن کریم ۱۶۳

۵-۱-۱-۱- تشویق باید به اخلاق، رفتار و یا عمل فرد تعلّق گیرد ۱۶۳

۵-۱-۱-۲- تشویق باید به جا و متناسب با میزان و نوع عمل باشد ۱۶۴

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

فهرست مطالب

عنوان صفحه

۵-۱-۱-۳- علّت تشویق باید برای فرد مشخّص باشد ۱۶۴

۵-۱-۱-۴- تشویق باید به موقع انجام گیرد ۱۶۵

۵-۱-۱-۵- تشویق کننده باید به وعده¬ای که می¬دهد عمل کند ۱۶۶

۵-۱-۲- راه¬کارهای تنبیه از دیدگاه قرآن کریم ۱۶۶

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

۵-۱-۲-۱- داشتن حُسن ظنّ ۱۶۶
۵-۱-۲-۲- حفظ کرامت متربّی ۱۶۷

۵-۱-۲-۳- عذر پذیری ۱۶۸

۵-۱-۲-۴- اتمام حجّت قبل از ارتکاب خطا ۱۶۸

۵-۱-۲-۵- تنبیه غیر علنی (‌پنهانی) ۱۶۹

۵-۱-۲-۶- تنبیه تنها برای خطاکار ۱۶۹

۵-۱-۲-۷- توجّه به ویژگی¬های مثبت متربّی ۱۷۰

۵-۲- بخش دوّم: نتیجه¬گیری و پیشنهادات ۱۷۲

۵-۲-۱- نتیجه¬گیری ۱۷۲

۵-۲-۲- پیشنهادات ۱۷۵

منابع و مآخذ ۱۷۶

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

فصل اوّل
کلیّات و مفهوم شناسی

بخش اوّل: کلیّات

بخش دوّم: مفهوم شناسی تشویق و تنبیه

۱-۱- بخش اوّل: کلیّات

۱-۱-۱- مقدّمه:

برای تحلیل هر تفکّری، نیاز به شناخت پیشینه و ادبیات گذشته

آن تفّکر می¬باشد. در واقع باید ببینیم در مسیر تاریخی تفکّر، چه تحوّلات و جریان¬هایی

منشأ پیدایش آن و چه رخدادهایی موجب تغییر و تکامل آن بوده است.

در حوزه تعلیم و تربیت هیچ مفهومی به اندازه تشویق و تنبیه دارای قدمت نیست. پیشینۀ این روش به روزهای آغازین خلقت بشر بر می¬گردد. خداوند

متعال در خلقت نخستین بشر او را هم تشویق کرد و هم تنبیه، که البتّه تشویق را مقدّم بر تنبیه نمود.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

او ابتدا حضرت آدم را از نعمات بهشتی برخوردار

کرد و سپس به سبب خطایش او را از آن نعمت¬ها محروم نمود. از آن به بعد زندگی بشر بر ستیز، میان خیر و شر و زیبایی و زشتی مبتنی گشت و

همواره انسان در فراز و نشیب زندگی میان رفتار خوب و بد قرار گرفت. کم کم معیارهای خوبی و بدی مشخص گردید و بشر فهمید که برای رسیدن به

خوبی¬ها و احتراز از بدی¬ها باید به چه راه-کارهایی بیندیشد و در چه مسیری حرکت کند .

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

از آن جایی که هدف از خلقت آدمی، سیر صعود

ی او به سوی کمال است بدون شک هیچ انسانی به تنهایی قادر نخواهد بود، که به این هدف والا برسد. بنابراین برای رسیدن به هدف مورد نظر نیازمند

لوازم و راهنمایانی است که بتوانند او را در این امر مهمّ یاری رسانند.

قرآن کریم جاودانه¬ترین معجزه آخرین سفیر الهی، کتابی است که با گذشت ۱۴۰۰ سال از نزولش هرگز غبار کهنگی و فنا بر چهره نورانی آن

نمی¬نشیند و گذشت زمان آن را فرسوده

نمی¬سازد.

بلکه با پیشرفت علوم، روز به روز معارف پوشیده آن آشکارتر می¬گردد و به همراه دین مبین اسلام، همواره چه در کتاب آسمانی قرآن و چه در سیره

پیامبر گرامی اسلام (ص) در همه ابعاد و به شکل¬های گوناگون با امّید

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

به ثواب و پاداش و با تخدیر از عقاب و عذاب مسلمانان را به پاکی و وارستگی در

جهت رسیدن به کمالات انسانی سوق می¬دهد.

از آن جایی که تهذیب نفس در رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی نقش مهمّی دارد،

اگر انسان تمامی علوم را کسب کند و همه را به تسخیر خود در آورد امّا در اصلاح درون موفّق نباشد از رسیدن به سعادت و کمال باز خواهد ماند.

تربیت روحی و اخلاقی انسان برای هر جامعه¬ای امری جدّی و حیاتی است و در اهمّیّت آن همین بس که پیامبر اسلام (ص) تکمیل مکارم اخلاق را از

اهداف بعثت خویش شمردند.

بنابراین باید دید که آیا انسان به تنهایی با نیروی عقل و اندیشه و علم و دانش خود بدون کمک از تعالیم آسمانی و دینی و اولیای حقّ قادر به تربیت

حقیقی خویش است یا خیر؟

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

این مسئله هرگز بدون راهنما از عهده انسان ساخته نیست، چرا که تربیت امری نیست که انسان به تنهایی از عهده آن بر آید. بلکه در این راه نیازمند

تعالیم دینی و اخلاقی می¬باشد و این کمال زمانی در انسان ایجاد می¬شود که فضایل و رذایل را بشناسند.

سؤال دیگری که مطرح است این است که؛ چه راه¬کارهایی برای شناخت فضایل و رذایل ارائه شده، تا انسان به فضایل، علاقه و رغبت بیشتری پیدا کند و از رذایل دوری نماید؟ اگر راه¬کاری ارائه شده دیدگاه اسلام نسبت به آن چگونه است؟

با دقّت در آیات قرآن کریم و احادیثی که از ائمّه معصومین به ما رسیده، متوجّه می¬شویم برای ایجاد انگیزه در شناخت فضایل و رذایل مسئله تشویق و

تنبیه، که از اهمّیّت والایی در راه رسیدن به کمال انسانی و فضایل اخلاقی دارد، معرّفی شده است.

.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

خداوند بزرگ در قرآن مجید انسان را در انجام یک سری از امور تشویق نموده و از برخی امور بر حذر داشته و تنبیه نموده بنابراین انسان با شناخت به این

امور می¬تواند به هدف خلقت که رسیدن به کمال است برسد.

بنابراین در این پایان نامه سعی شده که موضوع تشویق و تنبیه و راه¬کارهای آن از دیدگاه قرآن با لطف و عنایت الهی مورد بررسی قرار گیرد.

۱-۱-۲- بیان مسئله:

یکی از روش¬های متداول در تعلیم و تربیت استفاده از روش تشویق و تنبیه است. انسان به طور طبیعی از پاداش لذّت می¬برد و از تنبیه رویگردان

است. همین گرایش سبب ترغیب انسان به انجام کارهای خوب و خودداری از کارهای بد می¬شود. تجربیّات در طول تاریخ تأثیر این دو امر را تأیید

می¬کند. از آن جایی که قرآن کتابی است که آیاتش مبین است و هر مطلبی را در جای خودش بیان نموده، بنابراین به این موضوع در قالب بهشت و

جهنّم، انذار و تبشیر، پاداش و کیفر، تشویق و تنبیه و … بسیار فراوان پرداخته است.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

امّا متأسّفانه با پیشرفت علم و بالا رفتن سطح فرهنگ جوامع بشری به چگونگی کاربرد مسئله تشویق و تنبیه و راه¬کارهای آن، توجّه چندانی نشده است. و حتّی گاهی اوقات بکارگیری روش¬های نادرست از آن،

اثرات نامطلوب و مخرّبی در حوزه¬ی تعلیم و تربیت انسان¬ها به جای گذاشته است که به جرأت می¬توان گفت جبران آن گاهی مشکل و یا غیر ممکن

شده است. به همین منظور تحقیق مورد نظر در صدد است تا با استفاده از آیات الهی راه و روش درست تشویق و تنبیه را با راه¬کارهای منطقی، از

دیدگاه قرآن ارائه دهد.

۱-۱-۳- پیشینه¬ی تحقیق:

بررسی¬های انجام شده، نشان می¬دهد که تا به حال کار جامع و مستقلی که با نگاه تربیتی موضوع تشویق و تنبیه را از دیدگاه قرآن تشریح نموده

باشد، انجام نگرفته، همچنین کارهایی که انجام شده و یا کتبی که نوشته شده، بصورت جامع و کامل به این موضوع نپرداخته است. مانند کتاب تشویق و تنبیه در قرآن و حدیث از عبّاس محمّد تقی صرّاف، یا کتاب تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم از زهرا کاشانیها. بنابراین، این تحقیق در صدد است تا از دید

تازه و روشی نو و جدید به بررسی این موضوع با ارائه راه¬کارهای قرآنی بپردازد.

۱-۱-۴- سؤالات تحقیق:

سؤال اصلی:

تشویق و تنبیه چگونه در قرآن بیان شده است؟

سؤال فرعی:

۱- چه کسانی در قرآن مورد تشویق و یا تنبیه قرار گرفته¬اند ؟

۲- تشویق و تنبیه در قرآن به چه شیوه¬هایی بیان شده است؟

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

۳- چه راه¬کارهایی برای شکوفایی روش امر تشویق و تنبیه در قرآن ارائه شده است؟

۱-۱-۵- فرضیات:

۱- به نظر می¬رسد؛ که هدف قرآن کریم از نزول آیات انذار و تبشیر، پاداش و مجازات و تشویق و تنبیه، سوق دادن بشر به سوی پاکی و سعادت و

رستگاری و همچنین تقویت ایمان مردم نسبت به توحید و معاد است، تا کسانی را که کارهای شایسته انجام داده¬اند، تشویق نماید و کسانی را که از

انجام کارهای شایسته دوری نموده¬اند تنبیه و مجازات نماید.

۲- به نظر می¬رسد؛ قرآن کریم شیو¬های مختلفی را جهت استفاده درست روش تشویق و تنبیه بیان فرموده است.

۳- به نظر می¬رسد؛ قرآن کریم آداب درست تشویق و تنبیه و راه¬کارهای منطقی آن را در جهت نیل به اهداف انسانی و فضائل اخلاقی که هدف از

خلقت بشر بوده، مطرح نموده است.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

۱-۱-۶- روش تحقیق:
این تحقیق به روش تحلیلی، توصیفی و کتابخانه¬ای می¬باشد. از آن جایی که این تحقیق به بررسی روش¬های تربیتی تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن می¬پردازد، ابتدا آیات مربوط به موضوع تشویق و

تنبیه از دیدگاه قرآن استخراج گردید و سپس؛ با مراجعه به کتب تفسیری، معاجم لغت، کتب تربیتی، مقالات و سایت¬های اینترنتی، سعی شده که

پاسخ کامل و جامعی به سؤالات مطرح شده داده شود.

۱-۱-۷- اهداف تحقیق:

از آنجایی که بنده به عنوان یکی از متصدّیان امور تربیتی در مدارس مشغول به کار می¬باشم، و از نظر شغلی با این موضوع ارتباط تنگاتنگی دارم و

همچنین احساس نیاز در به کارگیری روش صحیح تشویق و تنبیه در مراکز تعلیم و تربیت، جامعه

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

، مدارس و ادارات، از جمله عوامل مهمّی بودند که منجر

به تحقیق این بحث تربیتی، از دیدگاه قرآن شده است.

چرا که استفاده نادرست و بی جا از روش تشویق و تنبیه عواقب بسیار ناگواری را در مدارس و جامعه به بار آورده که حتّی جبران آن را غیر ممکن نموده

است. در حالی که می¬توان با به کارگیری درست و به جا از این دو روش آینده¬ای درخشانی را برای آینده جوانان و جامعه تضمین نمود.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

۱-۱-۸- مشکلات تحقیق:

کمبود کتاب¬های مستقل که به صورت کلی و جامع به این موضوع پرداخته باشد. پراکندگی این موضوع در کتب تعلیم و تربیت، تکرار و شباهت موضوع

مورد نظر، در کتب تعلیم و تربیت، تفکیک آیات تشویق و تنبیه از آیات تبشیر و انذار که در معنای ظاهری شباهت داشته، امّا در مفهوم نیاز به فهم دقیق

آیات بوده، از جمله مشکلات فراروی این تحقیق بوده است.

۱-۲- بخش دوّم : مفهوم¬شناسی تشویق و تنبیه

۱-۲-۱- معنای لغوی تشویق:

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

تشویق به معنای آرزومند کردن، آرزومند گردانیدن، برانگیختن یا به شوق آوردن کسی را گویند.

کردن به معنای شایق کردن و راغب نمودن، به شوق آوردن، خواهان و آرزومند ساختن است.

به معنی آرزومند کردن، به شوق افکندن و راغب ساختن می¬باشد.

امّا لغاتی که در قرآن با واژه¬ی تشویق مترادف می¬باشند بسیار فراوان است از جمله: تبشیر، بشارت، بشیر، استبشار و …

کلمه¬ی تبشیر که از «بشر» می¬آید از نظر معنا با کلمه شوق نزدیک می¬باشد.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

الف) شوق: کلمه¬ی شوق از نظر ریشه و لغت به معانی ذیل آمده است: آزمندی نفس، میل خاطر، رغبت ، خواهش و منتهای آرزومندی نفس و میل

خاطر و شوق داشتن و هم چنین به معنای راغب بودن و اشتیاق داشتن است.

شوق: درگیر شدن نفس به چیزی که جمع آن اَشواق است.

ب) بُشر: بشر لغتی است که با شوق نزدیک است که بدان اشاره می¬شود :

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

بشر: مژده

تبشیر: مژده دادن

بشری: خبر خوش

«… مُبَشِّرَاً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِن بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ … »؛ مژده می¬دهم به پیغمبری که پس از من آید و نام او احمد است.

بشیر: مژده دهنده، رساننده¬ی خبرخوش و درصورت خطاب به بزه کاران به مفهوم عتاب وطعن آمده است.

بشیر: مژده ده، جمع آن بشر بر وزن (قفل) است.

«وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ … »؛ و او کسی است که بادها را پیش از رحمت خود (باران) مژده دهنده فرستاد… .

«بَشِّرِ الْمُنَافِقِینَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَاباً أَلِیماً »؛ مژده ده ریاکاران را که برای آنان هست عذابی دردناک.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

استبشار: به معنی طلب شادی یافتن و یا دانستن چیزی است، که شاد می کند.

«… وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِم مِن خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ … درباره¬ کسانی که هنوز به آنها نپیوسته¬اند شادمانند که به آنها

خوفی نیست و محزون نمی¬شوند.
یعنی شهدا از اینکه می¬دانند برای مؤمنان که در دنیا مانده¬اند بیمی و اندوهی در آخرت نیست، شادی می¬کنند و از این حقیقت که دانسته¬اند،

طلب شادی می¬نمایند.

«وَجَاءَ أَهْلُ الْمَدِینَهِ یَسْتَبْشِرُونَ »؛ اهل مدینه آمدند در حالی که از شنیدن قضیّه¬ی مهمانان لوط شادی می¬جستند و شادمان بودند.

بَشِّر: بشارت در خبر مسرّت بخش و اندوه بخش هردو به کار رفته است .

«… وَبَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ … »؛ مژده باد کسانی که ایمان دارند و عمل شایسته انجام می¬دهند.

«… بَشِّرِ الَّذِینَ کَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِیمٍ »؛ … مژده باد کسانی که کافر شدند به عذاب دردناک.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

بشارت یا بُشری: همان مژده و خبر مسرّت بخش است. خداوند می¬فرماید: «لَهُمُ الْبُشْرَى‏ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَفِی الآخِرَهِ … »؛ برای آنها پیوسته بشارت است. هم در حیات دنیا وهم در آخرت… .

۱-۲-۲- معنای اصطلاحی تشویق:

تشویق جلوه¬ای از تحسین و تقدیر و نوعی تأیید برای فرد است، در سایه¬ی آن شوقی در آدمی پدید می¬آید که بر رفتاری معیّن اقدام کرده و آن را

مکرّر سازد .

دکتر جیمز دابسون در کتاب پدر، مادر مرا تربیت کنید چنین می¬نویسد: «تشویق و سر ذوق آوردن بچّه¬ها مفیدترین

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

تکنیکی است که والدین می¬توانند

برای تعلیم و تربیت و ایجاد مسئولیّت در وی به کار ببرند. معمولاً والدین ازعدم احساس مسئولیّت فرزندانِ نوجوانِ خود، شکایت دارند، غافل از اینکه آنها

هستند که باید مسئولیّت را در وجود فرزندان ایجاد کرده و به آنها بیاموزند.

تشویق عبارت است از: ارائه یک محرک لذّت بخش که به دنبال رفتار مطلوب به افزایش یا تثبیت رفتار مطلوب صورت می¬گیرد.

تشویق نوعی پاداش است که عبارت است: از به کاربردن عامل یا عواملی که افراد را به نیکوکاری وا دارد و یا نیکوکاران را در انجام کارهایشان دلگرم¬تر و

کوشا¬تر سازد.

بنابراین به طور کلی در تعریف تشویق می¬توان گفت: تشویق عامل وادار کننده است؛

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

به انسان نیرو و انرژی می¬بخشد شخصی که تشویق می¬شود

از کار و زحمت خود احساس رضایت و خشنودی می¬کند و این رضایت خاطر است که جلوی خستگی و بی میلی او را می¬گیرد.

۱-۲-۳- معنای لغوی تنبیه:

پس از غفلت، آگاه گردانیدگی، پند و نصیحت، ملازمت و سرزنش و سیاست و عقوبت.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

تنبیه شدن: آگاه شدن، سیاست شدن و بیدار شدن از غفلت .

نبّه : النُبّه : برخاستن و بیدار شدن از خواب.

نبّه (النبه) : گمشده ای که بدون جستجو ، پیدا می شود.

نبه: شخص از خوابش بیدار گشت. نبهّتُهُ علی الشّی: او را به چیزی آگاه کردم (یعنی توضیح دادم و او متنبّه شد).

نُبّه: مشهور شد و شرافتمند گردید.

۱-۲-۴- معنای اصطلاحی تنبیه:

تنبیه با ارائه¬ی یک محّرک آزارنده بعد از یک رفتار نامطلوب، به منظور کاهش دادن نیرومندی آن رفتار را گویند.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

تنبیه، کاهش در احتمال بروز آتی یک پاسخ است که در نتیجه ارائه، بلافاصله محرّکی پس ازآن حاصل می¬شود. همچنین تنبیه عبارت است از: استفاده

از روش¬های هوشیار کننده، یا هشدار دهنده، توأم با ترس و دلهره، یا بدون ترس و دلهره، که در بعضی موارد منتهی به ضرب را

می¬گویند که سبب ترک یا تضعیف یا تقویت یا تعدیل عمل می¬شود و فرد را ازحالت انحراف منفی خارج می¬سازد.

تنبیه نوعی کیفر و پاداش منفی است و عبارتست از: به کار گرفتن عامل و یاعواملی که بتواند زشت- کار را از عمل خلافش باز د……………………….

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

فصل دوّم

مشمولین تشویق و تنبیه از دیدگاه قرآن کریم

بخش اوّل: مشمولین تشویق از دیدگاه قرآن کریم

بخش دوّم: مشمولین تنبیه از دیدگاه قرآن کریم

۲-۱- بخش اوّل : مشمولین تشویق از دیدگاه قرآن کریم

یکی از مسائلی که همواره ذهن انسان را به خود مشغول می¬دارد، مسئله سعادت و خوشبختی است. انسان باید دقّت کند که در این دنیا پرهیاهوی

چگونه رفتار کند که به تعالی و خوشبختی برسد.

انسان¬ها با توجّه به دیدگاه¬های خود درباره سعادت، همیشه سعی کرده¬اند در مسیری گام نهند

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

که بر ایشان رشد و پیشرفت مادّی و معنوی را به

همراه داشته باشد. بنابراین چنین انسان¬هایی با آگاهی و شناخت کامل و به دور از احساسات سختی¬های مسیر راه را با توکّل به خدا و دلی آکنده

از عشق و محبّت طی می¬کنند و موانع راه را با امید عزّت بخش رسیدن به وصال معبود یکی پس از دیگری پشت سر می¬گذارند اینجاست که خداوند

نسبت به آنان مهربان است و از خطاها و اشتباهاتشان می¬گذرد و گناهانشان را می¬آمرزد و بهشت¬برین را به آنان به عنوان جایگاه ابدی وعده و

پاداش می¬دهد. بنابراین این جایگاه شامل افرادی است که به نمونه¬هایی از آن اشاره
می¬شود:

۲-۱-۱- مؤمنان :

با استناد به آیات قرآن کریم در می¬یابیم که رحمت واسعه الهی شامل حال افراد با ایمان

می¬شود. و خداوند آنان را به پاداش اخروی وعده می¬دهد.

«وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَمَسَاکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» ؛

خداوند به مردان و زنان با ایمان وعده داده است که از زیر (درختان) آن نهرها جاری است.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

در آن جاودانه خواهند بود، و (نیز) سراهایی پاکیزه در

بهشت¬های جاودان (به آنان وعده داده است) و خشنودی خدا بزرگ¬تر است. این است همان کامیابی بزرگ.

خداوند در این آیه، سه نعمت برای اهل ایمان بیان کرده است:

الف: نخست می¬فرماید: خداوند به مردان و زنان با ایمان از بهشت وعده داده است که از زیر درخت¬های آن نهرها جریان دارد. از ویژگی¬های این

نعمت بزرگ این است که زوال و فنا و جدایی در آن راه ندارد و آنان جاودانه در آن می¬مانند.

ب: دیگر از مواهب الهی به آنها این است که خداوند مسکن¬های پاکیزه و منزلگاه¬های مرفّه در قلب بهشت عدن در اختیار آنها می¬گذارد. عدن در

لغت به معنی؛ اقامت و پایداری است.

در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «عدن دارالله الّتی لم ترها عین ولم یخطر علی قلب بشر،لایسکنها غیرثلاثه النبیین و الصدیقین

والشهداء»؛ عدن آن خانه پروردگار است که هیچ چشمی آن را ندیده و به فکر کسی خطور نکرده و تنها سه گروه در آن ساکن می¬شوند. پیامبران،

صدّیقان (آنها که پیامبران را تصدیق کردند و از آنها حمایت کردند) و شهیدان .

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

ج : سپس اشاره به نعمت و پاداش معنوی آنها کرده، می¬فرماید: رضایت و خشنودی خدا که نصیب این مؤمنان راستین می¬شود از همه برتر و

بزرگ¬تر است.

«یَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ یَسْعَى‏ نُورُهُم بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِم بُشْرَاکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ »؛ آن روز

مردان و زنان مؤمنی را می¬بینی که نورشان پیشاپیش¬شان و به جانب راستشان است

(به آنان گویند) «امروز شما را مژده باد به باغ¬هایی که از زیر

(‌درختان) آن نهرها روان است در آنها جاودانید. این است همان کامیابی بزرگ.

در آیه فوق منظور از نور تجسّم، نور ایمان است. چرا که در آن روز عقاید و اعمال انسان¬ها تجسّم می¬یابد، ایمان که همان نور هدایت است به صورت

روشنایی و نور ظاهری مجسّم

می¬گردد و کفر که تاریکی مطلق است، نیز به صورت ظلمت ظاهری مجسّم می¬گردد.

این جاست که به احترام آنها این ندا از فرشتگان بر می¬خیزد: «بشارت باد بر شما امروز، به

باغ¬هایی از بهشت که نهرها زیر (درختان) آن جاری است «جاودانه در آن خواهید ماند و این پیروزی و رستگاری بزرگ است ».

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

در روز قیامت هنگام عبور از پل صراط، پیش روی مؤمنان، با نور ایمان روشن می¬شود و آنان را به سوی بهشت راهنمایی می¬کند، پس منظور از نور،

همان نور ایمان است که مؤمنان در روشنایی آن قدم بر می¬دارند و به طرف بهشت حرکت می¬کنند.
قتاده می¬گوید: به راستی که برای مؤمن روشن می¬کند نوری، به مساحت مابین عدن و صنعا و کمتر از آن، و از میان مؤمنین کسانی هستند که

روشن نمی¬شود نوری مگر به اندازه دو پای او.

بنابراین ایمان داشتن به خدا از اوّلین شرط یک انسان مؤمن است تا بتواند از این طریق مورد رحمت حق قرار گیرد و از نعمت¬های مادّی و معنوی و پاداش

الهی برخوردار گردد. امّا غیر مؤمن یعنی کافر، هر اندازه در دنیا مقام و شخصیّت داشته باشد از این نعمات

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

محروم است چرا که خدا را قبول ندارد و کسی

که خدا را قبول نداشته باشد طبعاً برای رضایت و خشنودی خدا کاری انجام نمی¬دهد و چنین کسی نباید توقع پاداش و بهشت را از خدا داشته باشد.

۲-۲-۲- پایداران در ایمان:

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

ایمان اصل و ریشه¬ی تمام اعمال صالح است و بدون ایمان هیچ عملی مورد قبول واقع

نمی¬شود. امّا باید بدانیم ایمانی منشأ خیرات می¬شود که پایدار باشد. خداوند در قرآن می¬فرماید:

«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ- اوّلئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّهِ خَالِدِینَ فِیهَا جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ »؛ محقّقاً کسانی که گفتند:

«پروردگار ما خداست» سپس ایستادگی کردند ، بیمی بر آنان نیست غمگین نخواهند شد. ایشان اهل بهشتند که به پاداش آنچه انجام می دادند

جاودانه در آن می مانند.

مراد از اینکه گفتند: «رَبُّنَا اللهُ» اقرار و شهادت به انحصار ربوبیّت خدای سبحان و یگانگی او، در آن است. و مراد از استقامتشان در مقابل شهادتِ خود، این

است که؛ از آنچه که شهادت به حقّانیّتش می¬دهند، منحرف نمی¬شوند، و رفتاری بر خلاف آن و بر خلاف لوازم آن نمی¬کنند.

تشویق و تنبیه و راه کارهای آن از دیدگاه قرآن کریم

«فَلا خَوفٌ عَلیهِم وَلا هَم یَحزَنوُنَ»؛ یعنی در پیش روی خود هیچ خطر محتملی ندارند و هیچ عقابی حتّی احتمالی، در انتظارشان نیست و به همین جهت

خوف ندارند و نیز هیچ مکروه قطعی و محقّقی ندارند و به همین جهت اندوهی نخواهند داشت. چون همیشه خوف جایی %