توضیحات

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع ‌ ‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی
پس دیدن متن و فهرست پایان نامه ‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی میتوانید

نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه ادبیات فارسی استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

پژوهش حاضر تلاش کرده است منزلت و جایگاه صبر وسکوت در آثار سعدی شیرازی را طرح و بررسی کند. صبر و سکوت به عنوان دو فضیلت انسانی که از آگاهی و دانایی سرچشمه می‌گیرد و کردار و گفتار آدمیان را در جامعه آبیاری می‌کند. در آثار سعدی جایگاهی والا و

ارجمند دارد. مفاهیم صبر و سکوت در آثار سعدی به شدّت تحت تأثیر معارف اسلامی مانند قرآن کریم و روایات و احادیث است. سعدی با طرح داستانک‌ها و اشعار نغز و به جا اهمیّت

صبر و سکوت در مواضع مختلف را هنرمندانه طرح می کند آن گونه شنونده و خواننده را از نظر تربیتی تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مفاهیم در جای جای آثار سعدی دارای رویکردهای

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

مختلف و متفاوت است. صبر از موضوعات محوری در آثار سعدی به شمار می‌آید. این مفهوم همراه با هم معناها و متضادهایش که از نظر قیاسی (خواه صوری، خواه معنایی) با صبر

مربوطند، خمیرمایه خلق مضامین آموزنده‌ای در اشعار و آثار اوست. صبر در غزل‌ها هفتاد و سه بار، صبر کردن بیست و هفت بار، صبور دوازده بار، صبوری بیست و یک بار، تحمل هفده بار، تحمل کردن بیست و دو بار، طاقت سی و نه بار، شکیب سیزده بار، شکیبایی شانزده بار، شکیبیدن چهار بار، و مقوﻟﮥ صبر جمعاً دویست و چهل و هفت بار در غزل‌ها به کار رفته است.

سکوت در آثار این شاعر نیز با توجه به مقام و موقع آن دارای مفاهیم و رویکردهای گوناگون است. خموشی، خاموشی، زبان بریده، زبان درکشیدن، دم فروبستن، دم درکشیدن، تأمل کردن، صُمٌّ وَبُکْمٌ، در پیوند با سکوت و خاموشی به همین قرینه در آثار او جایگاهی در خوردارد که بسیار آموزنده و به جا از آن‌ها استفاده شده است.

واژگان کلیدی:
سعدی، صبر، سکوت، خاموشی، آموزه‌های دینی،

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۱۲۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان صفحه
چکیده . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱
فصل اول: کلیات

۱-۱- مقدمه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲
۱-۲- هدف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۵
۱-۳- پیشینه تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۵
۱-۴- روش کار و تحقیق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷

فصل دوم: نگاهی به زندگی و آثار سعدی

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۲-۱- زندگی‌نامه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸
۲-۲- آثار سعدی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۱

فصل سوم: جایگاه صبر و سکوت در آیات و روایات اسلامی

۳-۱- معانی و مفاهیم صبر . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۳
۳-۲- صبر در قرآن کریم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۴
۳-۳- زمینه‌های صبر در قرآن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۵
۳-۳-۱- صبر، ابزار تکامل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۶
۳-۳-۲- سرمشق گیری از قهرمانان صبر . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۶

۳-۳-۳- صبر در مقام توکل به لطف خداوند . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۷
۳-۳-۴- صبر در مقام فرمانبرداری خداوند . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۷
۳-۳-۵- صبر و ایمان به مشیت خداوند . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۹
۳-۴- جایگاه صبر و صابران در قرآن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۹

۳-۵-۱- حضرت ایوب (ع) اسطوره صبر در برابر سختی‌ها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۰
۳-۵-۲- حضرت یعقوب، اسطوره صبر و گذشت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۱
۳-۵-۳- حضرت یوسف قهرمان صبر و شکیبایی در برابر گناه . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۱
۳-۳-۶- حضرت اسماعیل اسوه صبر در فرمانبرداری از خداوند . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۲
عنوان صفحه

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۳-۶- صبر و استقامت در سیره پیامبر اعظم (ص) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۳
۳-۶-۱- صلح حدیبیه جلوه صبر پیامبر (ص) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۳
۳-۷- صبر در روایات اسلامی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۴
۳-۸- معانی و مفاهیم سکوت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۷
۳-۸-۱- سکوت در آیات قرآن مجید . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۲۸
۳-۸-۲- سکوت در روایات اسلامی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۰

۳-۸-۳- نقش سکوت و اصلاح زبان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۳
۳-۸-۴- اصول کلی برای دفع خطرات زبان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۶

۳-۸-۴-۱- توجه جدی به خطرات زبان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۷
۳-۸-۲- سکوت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۷
۳-۸-۴-۳- حفظ زبان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۸
۳-۸-۶-سکوت در سیره نظری و عملی فرزانگان تاریخ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۳۹

فصل چهارم: جایگاه صبر و سکوت در ادبیات فارسی

۴-۱- منزلت و فواید صبر و سکوت در ادب فارسی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۴۲

فصل پنجم: جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۵-۱- منزلت صبر در آثار سعدی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۵۴
۵-۱-۱- نتیجه شیرین صبر . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۵۸
۵-۱-۲- صبر برای استفاده از وقت مناسب . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۵۹

۵-۱-۲- صبر برای حفظ عزت نفس . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۵۹
۵-۱-۴- ارتباط صبر و تحمل سختی‌ها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۰
۵-۱-۵- فضیلت صبر در محنت و نداری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۱
۵-۱-۶- صبر و کامیابی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۲

۵-۱-۷-۱ صبر در سخن گفتن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۳
۵-۱-۸- صبر و عدالت در قضاوت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۳
۵-۱-۹- صبر مایه عزت و بزرگی است . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۴

عنوان صفحه
۵-۱-۱۰- صبر و شیرینی به امید وصال . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۵
۵-۱-۱۱- پاداش صبر . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۶

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۵-۱-۱۲- صبر سیرت صاحب دلان است . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۶
۵-۱-۱۳- صبر شرط وفاداری است . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۶
۵-۱-۱۴- ناسازگاری صبر و عشق . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۶۷
۵-۱-۱۵- صبر و فرح . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷۱
۵-۱-۱۶- صبر نابجا . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷۵
۵-۱-۱۷- صبر و قناعت . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷۶
۵-۱-۱۸- صبر و نگهداری عهد و پیمان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷۷
۵-۱-۱۹- صبر و از خودگذشتگی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷۷

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۵-۱-۲۰- صبر و زیبایی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۷۸
۵-۱-۲۱- صبر و مردانگی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۰
۵-۱-۲۲- صبر بر نامرادی‌های روزگار . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۱
۵-۱-۲۳- صبر و بردباری در برابر افراد نادان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۱
۵-۱-۲۴- رابطه صبر و صفای باطن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۲
۵-۱-۲۵- صبر در راه انجام وظیفه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۲
۵-۱-۲۶- صبر در تصمیم گیری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۳
۵-۲- منزلت و جایگاه سکوت و خاموشی در آثار سعدی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۳
۵-۲-۱- سکوت مصلحتی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۴
۵-۲-۲- سکوت در برابر افراد دانشمند . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۵

۵-۲-۳- سکوت برای جلوگیری از جنگ و دعوا . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۵
۵-۲-۴- سکوت برای پرهیز از عواقب سخن . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۵
۵-۲-۵- سکوت برای جلوگیری از زخم زبان مردم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۶
۵-۲-۶- سکوت برای دوری از عیب جویی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۶
۵-۲-۷- سکوت و سلامتی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۷
۵-۲-۸- سکوت برای جلوگیری از آسیب‌های زبان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۷
۵-۲-۹- سکوت در برابر جاهلان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۸

عنوان صفحه
۵-۲-۱۰- سکوت برای دوری از یاوه گویی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۸۹
۵-۲-۱۱- سکوت برای اندیشیدن در کلام . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۰
۵-۲-۱۲- خاموشی برای پرده پوشی بر جهل . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۲
۵-۲-۱۳- سکوت برای رازداری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۴
۵-۲- سکوت برای پوشیدن عیب . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۴
۵-۲-۱۵- سکوت برای جلوگیری از سوء استفاده دشمنان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۶
۵-۲-۱۷- سکوت برای پرهیز از گناه . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۷

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۵-۲-۱۸- سکوت برای رعایت ادب . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۹۹
۵-۲-۱۹- سکوت برای رازداری و امانت داری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۲
۵-۲-۲۰- پرهیز از سکوت نابجا . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۴
۵-۲-۲۱- جذبه خاموشی در سیر و سلوک روحی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۵
۵-۲-۲۲- خاموشی برای دوری از ریاکاری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۵
۵-۲-۲۳- ارتباط خاموشی و بلوغ فکری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۵

فصل ششم: نتیجه‌گیری یافته‌های طرح

۶-۱- نتیجه‌گیری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۶
۶-۲- پیشنهادها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۰۷
فهرست منابع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۱۱
چکیده انگلیسی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ۱۱۴

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

– کلیات

۱-۱- مقدّمه

هدف از گردآوری رساله، پژوهش و تحقیق در مبحث شعر دفاع مقدس در فرهنگ دینی و عام مردم ایران، سکوت، صبر و بردباری جایگاهی ارجمند در رفتار، گفتار، کردار و کنش و واکنش‌های روز مره دارد. یکى از ویژگی‌هایى که در طول تاریخ زندگى انسان، در همه صحنه‌ها و عرصه‌ها، خوشی‌ها و سختى‌ها مصیبت‌ها و مرارت‌ها، موجب سعادت

وخوشبختى انسان‌ها بوده و هست صبر و ‌استقامت و سکوت اندیشمندانه است. در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) و همین طور ادبیات و آموزه‌های اخلاقی ایرانیان، این دو ویژگی به فراوانی مورد تکریم و تمجید واقع شده است.

زندگى بشر در دنیا گره خورده در مشکلات و رخدادهای گوناگونی است که تنها به سرپنجه خرد ورزی و درایّت قابل حل است. بدین معنی که انسان چه هنگام باید لب به سخن بگشاید و در چه موقعی سکوت و خاموشی پیشه ساخته و شکیبایی برگزیند. اگر انسان صبر و استقامت را که رمز غلبه او بر این مشکلات است نداشته باشد بدون تردید با شکست مواجه شده و راه تعالى و تکامل بر او بسته خواهد شد.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

زمانى که انسان تاریخ انبیا و اولیاى الهى را بررسى مى‌کند، در می‌یابد که تمام زندگی این بزرگواران سرشار از سختى‌ها و مشکلاتی است که به سوى آنها روى آورده و آنان توانسته‌اند به یاری همین فضایل بر این مشکلات فایق آیند.

صبر یکی از واژه‌های کلیدی قرآن است که به صورت‌های مختلف در آن بکار رفته است. این واژه بر یکی از اصول مهم اخلاقی و صفات برجسته و ضروری انسانی دلالت دارد که زمینه ساز آراستگی آدمی به فضیلت‌های بسیاری می‌شود. با توجه به اهمیت صبر که رمز پیروزى و غلبه بر مشکلات در زندگى انسان است، امیرالمؤمنین علیه‌السلام هم در حکمت ۴۲۴

می‌فرماید: « اَلحِلمُ غِطاءٌ ساتِرٌ وَالعَقلُ حِسامٌ قاطِعٌ، فَاسْتُرْ خَلَلَ خَلْقِکَ بِحِلْمِکَ وَقاتِلْ هَواکَ بِعَقْلِکَ» بردباری پرده‌ای است پوشاننده و عقل شمشیریست برّان، پس عیوب اخلاقی خود را با بردباریت بپوشان و هوایت را با عقلت بکش.» (نهج‌البلاغه، ۱۳۸۷‌:۱۲۸۷)

سکوت و خاموشی مدبرّانه و از سرتعقل از دیگر فضایل انسانی است که در کنار صبر به عنوای یکی از صفات مثبت انسانی و اخلاقی به شدّت در متون دینی و ادبی مورد توجه قرار گرفته و بسیار ممدوح است.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

موسوی اصفهانی می‌نویسد: « در زبان فارسی صمت به فتح صاد و سکون میم را برخی به سکوت معنا کرده‌اند ولی میان این دو واژه، تفاوت‌های مهم و اساسی وجود دارد. حضرت امیر مؤمنان(ع) درعبارتی کوتاه، با اشاره به این دو اصطلاح برای آن‌ها کاربردها و آثار خاص بیان می‌کند و می‌فرماید: « الصّمتُ حُکمٌ، والسُّکوتُ سَلامَهٌ، و الکِتمانُ طرَفٌ مِن السَّعادَهَ؛ صمت و خاموشی، حکمت و فرزانگی است و سکوت، سلامت از گرفتاری و کتمان و راز داری، بخشی از سعادت است.» (موسوی اصفهانی، ۱۳۸۲‌: ۶۳)

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

درقرآن کریم نیز به حفظ زبان و اهمیّت سکوت اشاراتی رفته است که بیانگر حکمت و فرزانگی در سکوت است. در سوره مبارکه مریم، حضرت زکریا (ع) پس از استجابت دعایش برای داشتن فرزند، خواهان نشانه‌ای از سوی خداوند می‌شود و فرمان الهی به او می‌رسد که نشانه و آیه تو آن است که سه شبانه روز کامل سخن نگویی و سکوت اختیار کنی، از

این رو هنگامی که از محراب، عبادت خویش به سوی مردم بازگشت به ایشان اشاره کرد که بامدادان و شامگاهان خداوند را تسبیح کند (قرآن کریم، ۱۹: ۱۱-۱۰) زیرا بنی اسرائیل از این که وی فرزندی ندارد و امت، بی پیامبر می‌شوند از این مسئله نگران بودند. (مریم، آیه ۵) مورد دیگر زمانی است که حضرت مریم (س) عیسی (ع) را می‌زاید و می‌هراسد که متهم

به امری زشت شود. از این رو مأمور به سکوت و خاموشی می شود. با این تفاوت که وی مأمور می شود تا یک روز را به عنوان نذر خداوند رحمان، روزه سکوت بگیرد و با انسانی سخن نگوید». (همان: ۶۲)

این دو فضیلت بزرگ وستوده، در آثار شاعران و سخن سرایان بزرگ ایران در معانی زیبایی پرورانده شده. سعدی که یکی از ارکان نیرومند زبان وشعر فارسی است، این ویژگی

اخلاقی را در سخنان نغز و پر مغز خود مورد اشاره قرار داده و در قالب داستان و داستانک‌ها به وجهی گیرا و دل‌نشین بیان می‌کند. کتاب گلستان، بابی ویژه در اهمیت صبر و سکوت دارد که بیانگر این صفت ستوده در فرهنگ ایرانی و اسلامی است.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

مهشید مشیری در کتاب “سرو قامت دوست، تاملی در ترجیع بند سعدی”، می‌نویسد: «صبراز موضوعات محوری کلام سعدی است. صبر همراه با هم معناها، متضادها، که از نظر قیاسی خواه صوری، خواه معنایی با صبر مربوطند، جملگی در یک مقوﻟﮥ قیاسی قرار می‏گیرند.
صبر در غزل‌های سعدی ۷۳ بار، صبر کردن ۲۷ بار، صبور ۱۲ بار، صبوری ۲۱ بار، تحمل ۱۷ بار، تحمل کردن ۲۲ بار، طاقت ۳۹ بار، شکیب ۱۳ بار، شکیبایی ۱۶ بار، شکیبیدن ۴ بار، و مقوﻟﮥ صبرجمعاً ۲۴۷ بار در غزل‏ها به کار رفته و همین موضوعات نیز در ترجیع‏ بند معروف او به زیبایی شده است.» (مشیری، ۱۳۸۲: ۴۹)

کاووس حسن لی، در کتاب پیام اهل دل، اندیشه‌های اجتماعی و اخلاقی سعدی می‌نویسد « واژه شکیبایی یا همان «صبر»، جایگاه ویژه‌ای در بین ما ایرانیان دارد به طوری که: “در آموزه‌های قرآنی و دینی ما قرین حق و زیبایی است و در ادبیات مان با تعابیری چون «کیمیای بی‌مانند» و «کیمیای بزرگی‌ها» از آن یاد شده است و به قول سعدی در گلستان «هرکه را صبر نیست، حکمت نیست» (حسن لی‌، ۱۳۷۸: ۹۲)

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

سعدی از خواننده‌ی آگاه و خردمند خود می‌خواهد که قبل از دم زدن وافتتاح کلام، در آنچه که می‌خواهد بیان کند تاًمّل و درنگ کرده و به عباراتی که بر زبانش می‌خواهد بگذر بیاندیشد. وی سخن درست و کوتاه را بر پر گویی و بیهوده گویی ارج نهاده و بیان می‌کندکه

سخن و کلامی که از دهان آدمی خارج می‌گردد معرف شخصیت وتوان فکری اوست .پس انسان بهتر است اگر بر آنچه که می‌خواهد بگوید دانش و آگاهی ندارد، کمال زیبندگی آن است که خاموشی گزیده و همچون کوه در سکوت وقار ومتانت خود را حفظ کند.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

سعدی، معلم اخلاق، نکته سنجی و تاًمّل و درنگ در سخن را نشانه‌ی کمال آدمی بر می‌شمارد و سکوت به هنگام را مایه‌ی عزت و کرامت فرد می‌داند. سخن نابجا و بی هنگام حتی اگر بر زبان عالم و دانشمند برود باعث تضییع حرمت اوست. بنا براین به جاست که انسان گاه و مقام سخن را در یابد و بر بیهوده و نابجا گفتن سخن قدر خویش را نکاهد و

منزلت خود را در نظر دیگران پست و حقیر نکند. این رساله تلاش می‌کند ضمن نگاهی به اهمیت صبر و سکوت در آیات کریمه‌ی قرآن مجید و روایات بزرگان دین و همین طور مقام این دو فضیلت در آثار شاعران پارسی، به اهمیت این موضوع در آثار و اشعار سعدی پرداخته و با دقّت و تاًمّل این دو فضیلت را بررسی کند.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

این رساله مشتمل بر یک مقدمه و شش فصل است. در فصل نخست، کلیّات تحقیق که در برگیرنده هدف تحقیق، روش تحقیق، پیشینه و ادبیات تحقیق است؛ بحث می‌شود.
در فصل دوم نگاه مختصری به زندگی و آثار سعدی از منظر صاحب نظران افکنده خواهد شد واز تحصیلات، مسافرت‌ها، تجارب و اهمیت این شاعر در ادبیات فارسی و جهان صحبت می‌شود و از آثار او و موضوعاتشان سخن به میان آمده است.

فصل سوم، به اهمیّت صبر و سکوت در آیات و روایات اسلانی پرداخته و با شرح و بسط این دو موضوع از نظر آیات کریمه قرآن مجید و هم چنین نصوص صریح روایات و احادیث شریف از معصومین و امامان (ع) اشاره می‌شود.

فصل چهارم به بررسی جایگاه صبر و سکوت در ادبیات فارسی می‌پردازد و اهمیّت آن را در آثار شاعران طراز اوّل ایران مانند مولوی، عطار، صائب تبریزی و … نشان می‌دهد.
فصل پنجم این تحقیق که بدنه اصلی این پژوهش را در بر می‌گیرد، به بحث و برسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی می‌پردازد.

در این بخش نگارنده بر اساس اشعار و گفته‌های سعدی تحلیل خود را از این دو مبحث ارایه می‌دهد. در فصل ششم، پژوهنده دریافت و استدراکات خود را ازکُل مباحث و نتیجه ارائه تحقیق داده و سپس پیشنهاداتی را نیز در این خصوص اضافه می‌کند.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۱-۲- هدف تحقیق:
هدف از انجام این پژوهش، بررسی جایگاه صبر و سکوت در در آثارسعدی شیرازی است. در مقوله تربیت و اخلاق چنان که از آثار و اشعار سعدی بر می‌آید، صبر وسکوت به عنوان دو

راهبرد تربیتی و اخلاقی در موفقیت انسان بسیار مؤثر هستند. از دیگر سو، به نظر می‌رسد، سعدی در مبحث صبر و سکوت به شدّت تحت تأثیرآموزه‌های اسلامی است. یکی از اهداف دیگر این تحقیق نشان دادن کمیّت و کیفیّت این اثر پذیری می‌باشد.

۱-۳- ادبیات‌ و پیشینه تحقیق:

تا کنون، تحقیق و اثر مستقلی در خصوص جایگاه صبرو سکوت در آثار سعدی به رشته‌ی تحریردر نیامده است. لیکن پژوهش‌گران و ارباب ذوق و اندیشه به طور پراکنده در آثار خود به این مبحث پرداخته‌اند.
محمد علی همایون در باب سعدی و گلستان و بوستان و غزل‌های او کتابی باعنوان«سعدی، شاعر عشق و زندگی» تاًلیف کرده است. این کتاب در ۳۸۵ صفحه در سال۱۳۸۵ توسط نشر مرکز روانه‌ی بازار گردیده. نویسنده در این کتاب مطالب گوناگونی را در

هشت فصل پیرامون موضوعات مختلف درآثار سعدی به رشته ِ تحریر درآورده است. در صفحه (۱۶۷) چنین می‌خوانیم: « سعدی در بوستان، بخصوص در باب سوم و نیز در باب‌‌های دوم و چهارم و هفتم، در تئوری تصوف و درویشی داد سخن می‌دهد، چنان که اگر این شعرهای او را به دست کسی بدهند که از تصوف و ادبیات آن سررشته داشته باشد ولی نداند که این

شعرها از سعدی است، به حق گمان خواهد کرد که گوینده آن‌ها از اجله شعرای صوفی است…، منظورم برداشت او از آراء و روش‌های اصولی و اساسی و پاک و بی غش تصوف است، و بازتاب آن در خلق و خو و رفتار و گفتار صوفیان بزرگ افسانه مانند جنید بغدادی و شبلی نعمانی و بایزید بسطامی است.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

دوازدهمین دفتر «سعدی شناسی» مجموعه‌ای تخصصی درباره اندیشه، زندگی و آثار سعدی است. این دفتر شامل ۱۶ مقاله تحقیقی به قلم دانشوران و سعدی‌شناسان ایرانی است که هر کدام، بازگو کننده و راهگشای جنبه‌ای از هنر سخنوری و ژرفای اندیشه سعدی است. حق‌شناس در مقاله «‌شجره‌های ممنوعه در گلستان سعدی»، موضوع این بخش از ادبیات فارسی را پیش می‌کشد و آن‌ها را بنا به دلایلی که در مقاله بدان اشاره شده،

«‌ادبیات گلخنی» می‌نامد و می‌نویسد که این شاخه از ادبیات با آنچه به آن هجویات و هزلیات می‌گویند، تفاوت دارد. سپس پرسش‌هایی از این دست را طرح می‌کند که چرا ادبیات گلخنی ما همواره با نوعی تسامح و نادیده گرفتن مواجه بوده است و کسی

نکوشیده که آن‌ها را از پهنه ادبیات ایران بزداید؟ حق‌شناس در این مقاله به حدس‌ها و گمان‌هایی دست می‌یازد و در نهایت آنچه را که خود می‌پسندد و با واقعیت ادبیات ما سازگارتر تلقی می‌کند، پاسخی برای پرسش‌هایش در نظر می‌گیرد.» (کمالی سروستانی، ۱۳۸۵: ۸۷)

«سکوت و سخن، شاهکارهای موضوعی شعر فارسی»، عنوان کتابی است از داود لطف‌الله. این کتاب در سال ۱۳۸۷توسط نشر مدرسه در ۱۸۸ صفحه چاپ گردیده است. نویسنده در این اثر به آموزه‌های اخلاقی شاعران ایران به مبحث سکوت و سخن و مقام آن پرداخته و شواهد و نمونه‌هائی از شاعران کلاسیک ایران آورده است. مبحثی از این اثر در آداب سخن از سعدی شیرازی نیز در آن گنجانده شده.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

امیدعلی احمدی در مقاله مفصلی تحت عنوان «محتوای جامعه‌شناختی گلستان سعدی»، با نگاهی نو و روش‌مند این اثر مشهور سعدی را بررسی می‌کند و آن را نمونه عالی و مهمی در تاریخ ادبیات ایران می‌شمارد که تحلیل جامعه‌شناختی آن، امکان درک و فهم دوره‌ای دشوار و پیچیده از تاریخ ایران را فراهم می‌کند و زمینه‌ای به دست می‌دهد تا به توصیف جامعه‌شناختی از وضع اجتماعی و فرهنگی آن عصر برسیم. برای چنین کاری، او

برخی نظریه‌های جامعه‌شناسی را مورد توجه قرار می‌دهد و گلستان سعدی را اثری در نظر می‌گیرد که پیامد یک واقعه یا پدیده اجتماعی است. نویسنده، نخست دیدگاه صاحبنظران درباره گلستان را فهرست‌وار می‌آورد، سپس اوضاع اجتماعی عصر سعدی را بررسی می‌کند و سیر قهقرایی، آشفتگی و بحران دایمی جامعه آن روز را یادآور می‌شود و در نهایت به خصلت‌های اسطوره‌ای گلستان، تنوع موضوعی و مضمونی حکایات، تناقض نمایی‌ها،

زبان طنزآمیز سعدی، استفاده از جهان‌بینی سیستمی و موارد دیگرمی‌پردازد. وی به این نتیجه می‌رسد که: «در گلستان، توصیفی همه جانبه از نهادهای اجتماعی وجود دارد و این توصیف‌ها هر یک به بعدی از ابعاد زندگی اجتماعی مربوط‌اند. آن چنان که می‌توان گفت که سعدی، نه به گوشه‌ای خاص از زندگی، بلکه به گستره حیات فردی واجتماعی آدمی نظر داشته است.» (کمالی سروستانی ، ۱۳۸۵ : ۸۶ )

«بازتاب مفهوم قرآنی صبر در ادبیات فارسی»، عنوان کتابی است که توسط طاهره خوشحال دستجردی در ۲۱۰ صفحه با انتشارات دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۸۴ به رشته‌ی به تحریر در آمده است. این کتاب مشتمل بر ده فصل است و نویسنده در آن به ریشه‌های قرآنی صبر در ادبیات فارسی پرداخته است. در میان نیز مبحثی موجز از سعدی آورده شده است
حسن میر عابدینی محقق فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در مقاله «سعدی و

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

داستان‌نویسی معاصر» اشاره می‌کند که :«حکایت‌های سعدی از آن رو اهمیت دارد که تجربیاتی ملموس از زندگی مردم زمانه خود و بازتابی از آداب و رسوم متداول عصر است. سعدی در این حکایت‌ها، سفری ذهنی به جهان داستانی دیگران می‌کند و سپس آن‌ها را جزو تجربیات خود می‌آورد. در سراسر تاریخ ادبیات ایران، نویسندگان فراوانی از این شیوه

هنری سعدی سود جسته‌اند اما داستان‌نویسان معاصر، آن گونه که میر عابدینی نشان می‌دهد، در دو بعد «نثر» و «ساختار» تحت تاثیر سعدی بوده‌اند. نویسندگان سنت‌گرایی همانند جمال‌زاده و حجازی از جنبه مضمونی و ساختار پندآموز حکایات سعدی، متاثر شده‌اند و نویسندگان نوگرا متوجه امکانات تازه‌ای بوده‌اند که نثر سعدی پدید می‌آورده است.» (همان :۷۸)
عزت‌الله فولادوند در جستار «در ستایش سعدی» خواننده را به اندرزهای سعدی توجه می‌دهد و پند و نصایح این سخنور بزرگ فارسی را متاثر از سه موضوع سیاست، خانواده و

تهذیب نفس می‌داند. فولادوند می‌نویسد: « سعدی در اندرزهایش مسایل غیر علمی را به یکسو می‌نهد و به مسایلی می‌پردازد که با زندگی عادی ارتباط دارند اما در ژرفای اندیشه او دو صفت به ظاهر متضاد دیده می‌شود که یکی واقع‌نگری و دیگری آرمان‌خواهی است. » (همان :۱۷۵)

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

بررسی حکایت‌های سعدی از دید شکل و فرم، موضوع مقاله فاطمه عابدی به نام «ساختمان داستان‌های گلستان سعدی» است. نویسنده به این نکته توجه می‌دهد که :«بسیاری از حکایت‌های سعدی از گونه داستان، به معنای امروز آن، نیستند و بسیاری از

آنها از حد «طرح واره» یا «لطیفه» فراتر نمی‌روند. عابدی در این مقاله ساختمان یا ساختار حکایت‌های گلستان را بررسی کرده و آنهایی را درخور اهمیت شناخته است که از پی رنگ یا روابط علت و معلولی میان حوادث برخوردارند و توصیف موقعیت یا بیان پند و اندرز نیستند». (همان: دفتر دوازدهم:۲۰۳)

جلال‌الدین همایی، در مقاله‌ای به نام «طبله عطار و نسیم گلستان»، هر چند بیش از چهل سال از نگارش آن می‌گذرد اما دربردارنده نکته‌های خواندنی و به یاد سپردنی است. همایی در این مقاله گلستان سعدی را از منظرهای گوناگون بررسی می‌کند و به زبان او و نثر مسجع‌اش می‌پردازد. سنجش میان نثر سعدی و شیوه نگارش مقاله‌نویسان، از بخش‌های دیگرنوشته اوست (همان، دفتر دوازدهم:۲۱۰)

تحقیقاتی که از آن ها نام بردیم، هیچکدام به صورت واحد و خاص به موضوع صبر و سکوت در آثار سعدی نپرداخته‌اند. درهر کدام از این آثار حسب موضوع مورد بحثشان اشاراتی پراکنده به برخی از اشعار سعدی مرتبط با مبحث صبر و سکوت کرده و گذشته‌‌اند. تفاوت دیگری که

این بررسی با سایر کارهای انجام شده دارد در رویه کار است. این آثار بیشتر به جنبه خاصی از صبر و یا سکوت در اشعار سعدی از باب مسایل تربیتی یا اخلاقی پرداخته‌اند در حالی که این بررسی با رویه‌ای پژوهشی آثار و تأثیر صبر و سکوت را در همه حوزه های مربوط با رفتار کردار و گفتار انسان با ارائه شواهد و دلایل بررسی کرده و نشان داده است.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۱-۴- روش تحقیق:

روش تحقیق در این رساله، روش توصیفی، تحلیلی محتوا و کتابخانه‌ای است. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق به شیوه اسنادی (کتابخانه‌ای) جمع‌آوری شده‌اند. در مسیر دسترسی به اهداف مذکور،. در این روش، پس از مراجعه به کتب نویسندگان و پژوهش‌گران مرتبط با

موضوع صبر و سکوت در ادبیات و روایات و همچنین آثار سعدی به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت سپس نسبت به فیش‌برداری، دسته‌بندی و تفکیک موضوعی آن‌ها اقدام گردید. در مرحله بعد کلیه مطالب مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت. این رساله سر انجام در یک مقدمه و شش بخش شامل

۱‌– تعاریف و کلیّات ۲- نگاهی به زندگی و آثار سعدی۳- جایگاه صبر و سکوت در آیات و روایات اسلامی ۴– جایگاه صبر و سکوت در ادب فارسی۵- جایگاه صبر سکوت در آثار سعدی۶- نتیجه‌گیری و یافته‌های تحقیق، به پایان می‌رسد. نتیجه‌ی کار به صورت تدوین پایانامه و صحافی شده ارائه می‌گردد.

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

۲- نگاهی به زندگی وآثار سعدی

۲-۱- زندگی‌نامه

برای اینکه شیرازه‌ی کلام و رشته‌ی پیام در این رساله از هم نگسلد، لازم آمد، به طریق ایجاز حسب مباحث مطرح شده در ساختار تحقیق، اشاره‌ای مختصر به زندگی و آثارشاعر نموده و سپس در مورد دو مبحث صبر وسکوت در آثار سعدی که موضوع این رساله است پرداخته شود. ناگفته بر اهل تحقیق و ارباب معنی مکشوف است که حوادث و رخدادهای زندگی شاعر نمی‌تواند در خلق معانی و پیکره‌بندی موضوعات آثار سعدی بی تاًثیرباشد.

بنابراین، اشاره‌ای کوتاه در آستانه‌ی کلام و افتتاح باب سخن دور از منفعت نخواهد بود.
محمدعلی فروغی در این باره می‌نویسد: «شیخ‌ مشرف‌الدین‌ ابن‌ مصلح‌ بن‌ عبدا… شیرازی‌ موسوم‌ به‌ شیخ‌ سعدی‌ از بزرگ‌ترین‌ ستارگان‌ و برجستگان‌ درجه‌ اول‌ آسمان‌ ادب‌ ایران‌ زمین‌ است‌ که‌ با تسلط وصف‌ ناپذیر خود بزرگترین‌ شاهکارهای‌ ادبی‌ ایران‌ را در سرتاسر تاریخ‌

ادبی‌ این‌ کشور خلق‌ نموده‌ است‌. تاریخ‌ زندگی‌ این‌ شاعر و سخن‌سرای‌ بزرگ‌ چندان‌ معلوم‌ نیست‌ و اقوال‌ متعددی‌ در کتاب‌های‌ تاریخی‌ ذکر شده‌ است‌ ولی‌ ظاهرا در بین‌ سال‌های‌ ۶۰۰ تا ۶۱۰ ه. ق‌ در شهر شیراز به‌ دنیا آمده‌ است‌. سعدی‌ در خانواده‌ای‌ اهل‌ علم‌ و ادب‌ چشم‌ به‌ جهان‌ گشود و از اوان‌ کودکی‌ تحت‌ نظارت‌ دقیق‌ پدرش‌ به‌ آموختن‌ علوم‌ و معارف‌

روزگار خویش‌ پرداخت‌. محبت‌ و ارشاد خردمندانه‌ پدر در سال‌های‌ کودکی‌ مشوق‌ این‌ کودک‌ خردسال ‌و سرشار از هوش‌ و استعداد بود و وی‌ در مدتی‌ کوتاه‌ به‌ اطلاعات‌ وافری‌ در باب‌ تاریخ‌ و ادبیات‌ ایران‌ دست‌ یافت‌. سعدی‌ در دوازده سالگی‌ پدرش‌ را از دست‌ داد و با

سرپرستی‌ مادرش‌ تحصیلات‌ خود را ادامه‌ داد. او در سال‌ ۶۲۱ ه.ق رهسپار بغداد که‌ مرکز علمی‌ و ادبی‌ بزرگ‌ آن‌ روز جهان‌ اسلام‌ بود گشت‌ و در مدرسه‌ معروف‌ نظامیه‌ بغداد و دیگر محافل‌ علمی‌ آن‌ مشغول‌ به‌ تحصیل‌ شد.» (سعدی، ۱۳۷۴: دیباجه)

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

براساس تفسیرها و حدس‌هایی که از نوشته‌ها و سروده‌های خود سعدی در گلستان و بوستان می‌زنند، و با توجه به این که سعدی تاریخ پایان نوشته شدن این دو اثر را در خود آن‌ها مشخص کرده‌است، دو حدس اصلی در تاریخ تولد سعدی زده شده‌است. نظر اکثریت مبتنی بر بخشی از دیباچهٔ گلستان است (با شروع «یک شب تأمل ایام گذشته می‌کردم»)

که بر اساس بیت «ای که پنجاه رفت و در خوابی» و سایر شواهد این حکایت، سعدی را در ۶۵۶ قمری حدوداً پنجاه‌ساله می‌دانند و در نتیجه تولد وی را در حدود ۶۰۶ قمری می‌گیرند.
منوچهر دانش‌پژوه در کتاب «مروری بر زندگی و آثار مصلح‌الدین سعدی شیرازی» می‌نویسد:

« ابومحمد مُصلِح بن عَبدُالله مشهور به سعدی شیرازی (حدود ۵۸۵ یا حدود ۶۰۶ – ۶۷۱ یا ۶۹۱ هجری قمری) در شیراز متولد شد. پدرش در دستگاه دیوانی اتابک سعد بن زنگی، فرمانروای فارس شاغل بود. پس از درگذشت پدر، سعدی در حدود ۶۲۰ یا ۶۲۳ قمری، بر……………………………………

‌ بررسی جایگاه صبر و سکوت در آثار سعدی

. صبر و کامیابی:

سعدی کامیابی و توفیق را حاصل صبرو آهستگی می‌داند. او صبر و آهستگی را نشانه‌ی بلوغ و پختگی عقل و تعجیل و شتاب را نشانه خام فکری بر می‌شمارد که البته در آن سودی نیست. رسیدن به منزل و مقصود مستلزم همگامی و صبوری است و عجله انسان را از مقصد دور می‌کند تمثیل زیبای اشتر و اسب تازی در ابیات زیر موضوع را ملموس‌تر می‌کند.
ای کــــــه مشــتاق منزلى، مــشتاب پـند مـــــن کـــار بــند و صبر آموز
اسب تــازی دو تک رود بــه شـ%D