توضیحات

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

   مطالعات و پژوهش های حوزه ی علوم انسانی و تاریخ بویژه در دهه های گذشته رابطه ی

بین اقوام و فرهنگ های مختلف را بیش از پیش به هم نزدیک کرده است . این نزدیکی به خاطر تشابهات روحی نوع بشر است .  به آن معنا که انسانها در ادوار مختلف  بن مایه های فکری ، سوالات کلیدی ، دغدغه های ذهنی و در بعضی موارد حتی اعتقادات   مشابه داشتند .

در این میان یکی از حوزه های وسیع مطالعاتی که بسیار مورد توجه قرار  گرفته اسطوره شناسی است .

اسطوره ، جهان متصور انسان بدوی و آبشخور اصلی تفکرات   بشر بوده است .

تفکراتی که اگرچه در طول هزاره ها بسیار دگرگون شده اند ، اما با کمی دقت در آنها همچنان می توان ردپایی از

اساطیر نخستین را یافت . یکی از اسطوره های  بسیار قوی و مؤثر در میان جوامع مختلف ” اسطوره ی  قربانی  ” است .

 ماهیت این اسطوره از تفکر انسان بدوی نسبت به آفرینش جهان نشأت می گیرد . بدوی اعتقاد داشت جهان    مادی از کشته شدن و در نتیجه تجزیه

ی یک غول – خدای اولیه پدید آمده است . یعنی   تکثیر یک موجود واحد . لذا در این راستا و برای بازگشت به اصل و رسیدن به مقام قرب

، در یک مراسم آیینی ، انسان باید همانند خدایش به شکلی فجیع قربانی شود

تا با فنا و پیوستن به هستی با حقیقت واحد یکی گردد . هرگاه این چرخه کامل شود یعنی از کثرت دوباره به وحدت بازگردد ، انسان به تکامل رسیده است .

اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

وجود این اسطوره در میان اقوام مختلف و حتی ادیان گوناگون

و نحوه ی اجرای تقریباً مشابه این آیین نشان از اهمیت این اسطوره دارد

. به طوری که بر اثر مرور زمان این اسطوره نه تنها از بین نرفت

بلکه به شکلی تعدیل یافته در میان اقوام باقی ماند .  پیامبران و مصلحان اجتماعی سعی کردند  تفکر قربانی ، یعنی جدا کردن عزیزترین چیز از  فرد در راه خدا را زنده نگه دارند و

در عوض شکل ظاهری قربانی انسانی را به انجام    قربانی های حیوانی

و سپس به انجام اعمال مذهبی تغییر دهند . وجود اعمال مذهبی

   همچون نماز و روزه،انفاق و حتی ذکر و زاری به درگاه الهی و اظهار عجز در برابر قدرت او

   تماماً از این نمونه اند.در این میان حوزه ی عرفان به دلیل ظرفیت مناسب

خود برای  پرورش هر اندیشه ای که به دنبال کمال است ، بستر خوبی

برای  گسترش و پرورش این  اسطوره بود و مولوی به عنوان یکی

از بهترین عرفای شناخته شده از کسانی است که به این اسطوره و اشکال مختلف تعدیل شده ی آن در قالب مفاهیم عرفانی پرداخته است .

در این پژوهش به بررسی سیر تاریخی این اسطوره در ادیان و تمدن های

مختلف و تحلیل   ریشه های  این اسطوره در مثنوی معنوی مولانا پرداخته شده است .

 ۳۷۱صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴منابع دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

فهرست     

چکیده ی پایان نامه

فصل اول

کلیات طرح

۱ – ۱  بیان مسأله

۱ – ۲   اهداف تحقیق

۱ – ۳   اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه ی انتخاب آن

۱ – ۴   سؤالات و فرضیه های تحقیق

۱ – ۵  مدل تحقیق

۱ – ۶  تعاریف عملیاتی متغیر ها و واژه های کلیدی

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

۱ – ۷   روش تحقیق

۱ – ۸   قلمرو تحقیق

۱ – ۹  جامعه و حجم نمونه

۱ – ۱۰ محدودیت و مشکلات تحقیق

فصل دوم

متدولوژی تحقیق

۲ – ۱  روش تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها

۲ –  ۲   مندرجات تحقیق

فصل سوم

مطالعات نظری و پیشینه تحقیق

۳ – ۱  مطالعات نظری

۳ – ۲  پیشینه ی تحقیق

۳ – ۳  مبانی نظری پژوهش

فصل چهارم ؛ اسطوره ی قربانی

گفتار اول : کلیات قربانی

۴ – ۱ – ۱  مقدمه

۴ – ۱ – ۲  لغت قربانی

۴ – ۱ – ۳  آیین قربانی

۴ – ۱ – ۴  انواع قربانی

۴ – ۱ – ۵  اهداف قربانی

۴ – ۱ – ۶  اشکال تعدیل یافته ی قربانی

۴ – ۱ – ۷  سابقه ی قربانی

  پی نوشت

گفتار دوم : خاستگاه اسطوره ی قربانی

۴ – ۲ –  ۱  مقدمه

۴ – ۲ –  ۲  قربانی ” تیامت ” در اساطیر آسیای غربی

۴ – ۲ – ۳  قربانی ” پان گو ” در اساطیر چین

۴ – ۲ – ۴  قربانی ”  ایزانامی  ” در اساطیر  ژاپن

۴ – ۲ – ۵  قربانی ”   پوروشا ” در اساطیر هند

۴ – ۲ – ۶  قربانی ”  اورانوس ” در اساطیر  یونان

۴ – ۲ – ۷ قربانی ”  یمیر ” در اساطیر اسکاندیناوی

۴ – ۲ – ۸  قربانی  موجودی عظیم الجثه  در اساطیر آمریکای لاتین

۴ – ۲ – ۹  قربانی  دیوان در اساطیر مانوی

۴ – ۲ – ۱۰  قربانی ”  زروان” در اساطیر زروانی

– جابجایی کیومرث با غول – خدای نخستین

 پی نوشت

فصل سوم : تجلی اسطوره ی قربانی در جوامع برزگری

۴ – ۳ – ۱ مقدمه

۴ – ۳ – ۲ قربانی ایزد نباتی

۴ – ۳ – ۳ قربانی ایزد نباتی در آسیای غربی

۴ – ۳ – ۴ قربانی ایزد نباتی در هند

۴ – ۳ – ۵ قربانی ایزد نباتی در ایران

پی نوشت

گفتار چهارم : آیین قربانی در تمدن های مختلف

۴ – ۴ – ۱  مقدمه

۴ – ۴ – ۲  آسیای غربی( تمدن سومر و بابل و … ) 

۴ – ۴ – ۳  آمریکای لاتین (آزتک ، اینکا ، مایا )

۴ – ۴ – ۴  مصر باستان

۴ – ۴ – ۵  یونان باستان

۴ – ۴ – ۶  روم باستان

۴ – ۴ – ۷ چین کهن

۴ – ۴ – ۸  عرب جاهلی

۴ – ۴ – ۹  آریایی

۴ – ۴ – ۱۰  عیلامی

پی نوشت

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

گفتار پنجم

۴ – ۵ – ۱  مقدمه

۴ – ۵ – ۲ دین زرتشتی

۴ – ۵ – ۳ مهر پرستی

۴ – ۵ – ۴  دین یهود

۴ – ۵ – ۵  دین مسیح

۴ – ۵ – ۶  دین اسلام

– انواع قربانی در اسلام

– اهداف قربانی در اسلام

– قربانی اسماعیل (ع) در قرآن

– تفسیر قربانی اسماعیل (ع)

– اشکال تعدیل یافته ی قربانی در اسلام

– داستان یعقوب و ارتباط آن با اشکال قربانی

– داستان یونس و ارتباط آن با اشکال قربانی

  پی نوشت

فصل پنجم : قربانی در عرفان

۵ – ۱ – ۱  مقدمه

۵ – ۱ – ۲  قربانی جسم

۵ – ۱ – ۳ قربانی نفس یا فنا

۵ – ۱ – ۴  مراتب قربانی نفس ( نفس )

۵ – ۱ – ۵  بقا نتیجه ی قربانی نفس

۵ – ۱ – ۶  مراحل سلوک

۵ – ۱ – ۷  مراتب نفس

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

۵ – ۱ – ۸  ریاضت ، شکلی از قربانی

۵ – ۱ – ۹  شرایط ریاضت

۵ – ۱ – ۱۰  سرچشمه ی ریاضت های افراطی ؛ اشکال قربانی در آیین تشرف

۵ – ۱ – ۱۱  اعمال قلندری

۵ – ۱ – ۱۲  انواع مرگ عرفانی

۵ – ۱ – ۱۳ نقش پیر در قربانی نفس

۵ – ۱ – ۱۴  عشق ، محرک قربانی

۵ – ۱ – ۱۵  شهادت ( بهترین نوع قربانی )

۵ – ۱ – ۱۶  قربانی نفساز دیدگاه روانشناسی

۵ – ۱ – ۱۷ تجلی قربانی در حماسه

فصل ششم : قربانی در مثنوی

۶ – ۱ – ۱  مقدمه

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

۶ – ۱ – ۲  اسطوره ی آفرینش

۶ – ۱ – ۳ زندان های انسانی

۶ – ۱ – ۴  نکوهش زندان دنیا

۶ – ۱ – ۵ ربانی جسمانی

۶ – ۱ – ۶  قربانی نفسانی یا مرگ اختیاری ( فنا )

۶ – ۱ – ۷  قربانی حیوانی

۶ – ۱ – ۸  قربانی صفات ؛ تبدیل صفات ذمیمه به حسنه

۶ – ۱ – ۹  قربانی کننده ی حقیقی

۶ – ۱ – ۱۰  نقش پیر یا شمن در مراسم قربانی

۶ – ۱ – ۱۱  عنایت

۶ – ۱ – ۱۲  انواع تعدیل یافته ی قربانی ( ریاضت )

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

-۳- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه ی انتخاب آن

  سیر و تحول تمام اسطوره ها در گذر تاریخ حائز اهمیت است . چرا که  نمودار تحول و       ارتقاء تفکر بشری محسوب می شود .

   ادبیات و متون ادبی نیز به این علت مهم تلقی می شود که در همه ی زمان ها ، تجلی گاه عقاید و تفکرات مردم به صورت شفاهی یا آثار مکتوب محسوب می شوند .    در نتیجه مطالعه و بررسی آن ها ما را درجهت کشف این تحولات در گذر تاریخ یاری می کنند .

   بسیاری از متون ادبی ما نیز سرشار از تفکراتی است که ریشه ی آنها را می توان

در اندیشه های انسانهای باستانی نیز یافت . از جمله آنها تفکرات عرفانی که به نظر می رسد همه زمانی و همه مکانی است و آغاز آن ها به نوعی همزمان

  با آغاز زندگی بشر است . این مسأله نشان دهنده ی فطری بودن این نوع تفکرات است . به زبانی دیگر عرفان را می توان یک تفکر اسطوره ای دانست .

در نتیجه استخراج ریشه ی اسطوره ای تفکرات عرفانی ، بسیار حائز اهمیت است .

    اما پیرامون این مسأله پژوهشی صورت نگرفته است . نگارنده برای تبیین این نظر    یکی از مهم ترین متون عرفانی را از این دیدگاه بازخوانی کرد و با بیان تشابهات                        دست یافته بین اسطوره ی قربانی و مسأله ی مرگ ارادی سعی در پر رنگ کردن      رشته اتصال این دو مقوله نمود .

– ۱-۴ – سؤالات و فرضیه های تحقیق

– سؤالات تحقیق

۱ – خاستگاه آیین قربانی کجاست ؟

۲ – شکل و محتوای اسطوره ی قربانی در تمدن ها و ادیان مختلف چه تغییراتی کرده است ؟

۳ –  رابطه مرگ ارادی یا فنای عارفانه با اسطوره ی قربانی چیست ؟

۴ – ریشه های تفکر قربانی و اشکال مختلف آن در مثنوی معنوی مولانا کدام است ؟

–  فرضیه های تحقیق

۱- اسطوره ی قربانی در پی نیاز انسان به جلب توجه و کمک خدایان برای مصون

  بودن از بلایای طبیعی و رسیدن به خواسته ها ی لازم زندگی روزانه پدید آمد .

۲- خاستگاه های مفروض این اسطوره را در اساطیر آفرینش می توان یافت .

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

۳- اسطوره ی قربانی ، مانند اغلب اساطیر در اغلب تمدن های بشر به اشکال مختلف         وارد شده اند . بارزترین نمونه آن تمدن آسیای غربی است .

۴- اغلب ادیان نیز با اصول و تفکرات این آیین مخالفتی نداشتند . بلکه با ایجاد         تغییراتی در شکل و محتوای آن ، از این اسطوره در جهت ارتقای روحی انسانها مدد گرفتند .

۵- تشابهات زیاد این اسطوره با مقوله ی مرگ ارادی و فنای عارفانه بیانگر              وجود سر چشمه ی واحد برای این دو است .

۶- مثنوی معنوی مولانا نیز به عنوان یک متن عرفانی که مرگ ارادی موضوع اصلی     آن است ، واجد ریشه های اساطیری قربانی نفس است .

۱-۵- مدل تحقیق

مدل این تحقیق اکتشافی ، توصیفی و تحلیلی است .

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

اکتشافی : مطالعه آثار پژوهشگران پیرامون اساطیر با محوریت اسطوره ی قربانی و همچنین    بررسی نظرات مختلف حول محور مرگ ارادی یا فنای نفس و استخراج وجوه مشترک                  بین این دو  مقوله و فیش برداری از موارد به دست آمده .

توصیفی : بیان تاریخچه ، اهداف و تغییر و تحولات این موضوع

تحلیلی : کاوش در درونمایه ی قربانی نفس در اندیشه های مولانا با بررسی مثنوی معنوی            و بیان مشابهت یا افتراق بین اصول اسطوره ی قربانی و فنای عارفانه یا مرگ ارادی و قربانی         نفس .

۱-۶- تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های کلیدی

اسطوره ( myth ) :

قربانی (sacrifice ): قربانی در لغت به معنای گرفتن جان انسان یا حیوانی است . در اصطلاح مردم شناسی به معنای قربانی و اهدای موجودی زنده به خدایان به منظور ایجاد ارتباط با خدایان و کسب حمایت آنها و یا فرو نشاندن خشم آنهاست . در اصطلاحات  عرفانی نیز به معنای قلع و قمع آرزوهای نفس به منظور نزدیکی به خداست است . قربانی در این معنا با واژه ی موت در عرفان    هم معناست .

تابو ( tabu / taboo ) : منع و ممنوعیتی که درباره ی شیء یا شخصی یا امری در یک جامعه وجود دارد . چیزی که تابو است ، نباید لمس شود و در مورد عملی که تابوست ، نباید فکر کرد .

توتم (totem  ) : به حیوانات یا گیاه و یا هر شیءیی که جنبه تقدس داشته و مورد   احترام خاص قبیله یا اجتماعی باشد ، اطلاق می شود . توتم سمبل و مظهر حامیان و پرستندگان خود است .

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

توتمیسم (totemism ) : مجموعه ی قوانین و رسومی است که توتم را یک نهاد مذهبی    اجتماعی قلمداد می کنند . در واقع نظام فکری و اندیشه ی فلسفی  برخی از اقوام بدوی          است که توتم سمبلی از آن است .

شمن (shaman) : گروه خاصی از روحانیان که دارای نیروهای جادویی  _ مذهبی هستند     و در همه ی جوامع ابتدایی یافت می شوند . شمن معادل کاهن نیست به عبارت بهتر         هر کاهنی شمن نیست ؛ بلکه شمن به

کاهنی گفته می شود که استاد بزرگ خلسه است .           خلسه ای که در  طی آن روح شمن از بدنش به آسمان صعود کرده یا به قعر جهان زیرین    پایین می رود . کمک به انتقال روح تازه درگذشتگان به جهان مردگان ، بیرون کشیدن      ارواح شرور از  جسم بیماران و گاه تقدیم روح  قربانی به پیشگاه خدایان از مهم ترین      وظایف شمن است .

عرفان : در عام به معنای بازشناختن و معرفت و وقوف بدقایق چیزی است . اما در معنای خاص به مفهوم یافتن حقایق اشیاء بطریق کشف و شهود است . عرفان با تصوف ارتباط تنگاتنگی دارد . به واقع تصوف یک نحله و طریقه ی سیر و سلوک

عملی است که از منبع عرفان سرچشمه گرفته  است . برخی عرفان را جنبه ی علمی و ذهنی تصوف می دانند و تصوف را جنبه ی عملی عرفان . در مجموع ، عرفان را می توان طریقه و روشی برای پرورش قوای روحی و همار هواهای نفسانی

و در کل تزکیه نفس دانست . عرفان را می توان مشتمل بر دو بخش عمده دانست :

 اسطوره ی قربانی در مثنوی معنوی مولانا

عرفان نظری که شامل جهان بینی عرفا و سالکان است و غالباً در متون عرفانی بیان شده است .

بخش دوم که به عرفان عملی شهرت دارد ، در بردارنده ی برنامه های عملی و مراسم و نظامات خانقاهی است      که شاملریاضت های نفسانی و مجاهدت های گوناگون صوفیه می گردد .

مثنوی : منظومه ای از مولانا جلال الدین محمد بلخی در قالب مثنوی و بحر رمل مسدس

 محذوف ، مشتمل بر حکایات عرفانی که در ۶ دفتر تنظیم شده است و بالغ بر ۲۴ هزار بیت    است . مولانا در این اثر فخیم کوشیده مفاهیم مهم عرفانی و اخلاقی را در ضمن حکایات و         داستان های مختلف بیان کند و از خلال این داستانها مفاهیم دشوار عرفانی را به زبانی ساده      عرضه نماید .

 ریاضت : رام کردن نفس اماره و تبدیل آن به نفس مطمئنه .

نیروی شهوت و غضب در انسان فطرتاً به سمت پیروی از  قوای حیوانی

و نفسانی تمایل دارند . به مجموعه اعمالی که با از بین بردن تسلط قوای حیوانی شهوت و غضب را تابع قوه عاقله انسان می کند ، ریاضت گویند . ریاضت         به این علت که اقتدار قوه ی حیوانی را گویی قربانی می کند . جزء اشکال تعدیل یافته ی قربانی

      محسوب می گردد . ریاضات معمولاً کارهایی را در بر دارد که برای نفس

دشوار و ناگوار است . اگر سالک به اراده ی خود دست به این اعمال زند

بدان ریاضت های اختیاری گویند که منظور از ریاضت در عرفان اینگونه اعمال ارادی است . اما گاه خداوند از روی لطف با مقدر کردن وقایعی تسلط قوه ی حیوانی بشر را قربانی می کند که به نوع تسامحاً ریاضات اجباری می گویند .