توضیحات
نیایش و ستایش معبود در اشعار شاعران برجسته سبک عراقی (نظامی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ)
نیایش یکی از روحانی ترین لحظات زندگی هر مؤمن است. در همه ادیان آسمانی متناسب با تلقی و درک مؤمنان از دین شیوه ها و شکل هایی برای راز و نیاز با معبود فراهم شده است. شاعران هم به عنوان دارندگان روحهای لطیف و حساس
در لابلای اشعار خود مناجات هایی نغز و دلنشین گنجانده اند که از لطیف ترین فرازهای آثارشان است. در این پایان نامه مناجات در شعرهای پنج تن از شاعران برتر سبک عراقی مورد بررسی قرار گرفته است. علت انتخاب سبک عراقی به
دلیل لطافت و جنبه های غنایی بالای شعر این دوره است. در بین شاعران متعدد سبک عراقی نظامی، عطار، مولوی، سعدی و حافظ به اذعان غالب منتقدان مقامی والاتر و بالاتر از دیگران دارند.
این پایان نامه در چهار بخش تنظیم شده است. در بخش اول کلیاتی درباره نیایش و معنای لغوی واصطلاحی آن و معادل و مترادف های دیگر آن بیان
شده است. در بخش دوم سعی کرده ایم انواع یا شیوه های مناجات را در ادیان آسمانی بزرگ بررسی و تا حدودی مقایسه نماییم و بعد به مهم ترین
شیوه های مناجات در دین اسلام بپردازیم.
بخش سوم به نوع ادبی مناجات در ادبیات فارسی دری به طور کلی و در شعر سبک عراقی به طور جزئی
پرداخته ایم. شیوه ها و محتواهای عمده مناجات ها در این نوع تقسیم بندی شده و اشکال آن استخراج شده است. بخش چهارم به بررسی جزئی و
موشکافانه انواع نیایش در شعر شاعران این دوره اختصاص یافته است. شاعران برگزیده به ترتیب تاریخی هر کدام یک قسمت را به خود اختصاص داده
اند. نخستین شاعر نظامی است که نیایش هایش بیشتر جنبه زاهدانه دارد و در مخزن الاسرار بیشتر از مثنوی های دیگر خود مناجات کرده است. در
مثنوی های دیگر نیایش ها بیشتر در آغاز یا پایان مثنوی هاست. عطار اولین شاعر عارف این مجموعه است و مناجاتهایش ویژگی عارفانه دارد. مناجات
های عطار در لابلای مثنوی هایش پراکنده است و گاه از زبان شاعر و گاه از زبان شخصیت های داستان هایش نقل شده اند. بی پروایی و جسارت و
صمیمیتی که در این مناجات ها وجود دارد به آنها عمق خاصی بخشیده است.
نیایش و ستایش معبود در اشعار شاعران برجسته سبک عراقی (نظامی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ)
مولوی بدون تردید بهترین و نغزترین مناجاتهای ادبیات فارسی را در مثنوی
و غزلیات خود آورده است. نگاه برخاسته از وحدت وجود او باعث می شود که در جاهایی که حتی با شمس یا دیگر مظاهر حق هم راز و نیاز می کند،
رنگ اسمانی و منزهی به نیایش هایش می دهد. مناجات های مثنوی بسیار زیاد و عمیق هستند و انواع لایه های گفتگوی صمیمانه و خالصانه را با
معبود شامل می شوند. سعدی بیشتر با نگاه زاهدانه نیایش می کند گرچه در جاهایی رنگ عارفانه به آن می زند. نیایش هایش سعدی در بوستان در
ابتدا و انتهای کتاب بیشتر است، سعدی چند قصیده کامل را نیز به مناجات اختصاص داده است.
مناجات های حافظ در بین این شاعران از همه کمتر است و شاید آن هم به دلیل کاربرد خاص غزل در شعر حافظ باشد و نگاه انتقادی تندی که به شرایط جامعه خود دارد. نیایش های حافظ بیشتر پراکنده و به صورت تک بیت هایی درخشان در لابلای غزل هاست.
کلمات کلیدی: نیایش- مناجات- شعر فارسی- سبک عراقی- راز و نیاز- سعدی- مولوی- عطار- نظامی- حافظ. غزل- مثنوی- عرفان.
۲۴۰ صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع و پاورقی دارد
پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید
فهرست مطالب
چکیده……….
مقدمه………
بخش اول(نیایش و ستایش)…….
نیایش، ستایش و مترادفات آنها
اقسام نیایش
دین
بخش دوم(دین اسلام ونیایش)………
بخش سوم……… نیایش در شعر شاعران سبک عراقی
طریقه شعر خراسانی و عراقی
پیشینه نیایش های منظوم فارسی
نوع ادبی مناجات
نماز و نیایش در اشعار شاعران
انواع درخواست ها
بخش چهارم………
فهرست منابع
فصل اول
نیایش، ستایش و مترادفات آنها
در همه ادیان و مذاهب در کنار وظایف فردی و اجتماعی که برای پیروان وضع شده، لحظات و زمان هایی هم برای ارتباط خالصانه و نزدیک با خالق در نظر گرفته شده است تا مؤمن در این لحظات بتواند پنهان ترین رازهای خود را با نزدیک ترین منبع آفرینش خود در میان بگذارد. این لحظات تنهایی را در فرهنگ دینی به اسامی گوناگونی نامیده اند.
اسامی چون : نیایش، دعا، مناجات، حمد، ثنا، ذکر، تسبیح و …
در ادبیات فارسی این واژگان ریشه عربی یا ایرانی دارند و در عین این که تفاوت های اندکی با یک دیگر دارند؛ همه به یک مفهوم و دلالت واحد اشاره دارند و آن عبارت است از خلوت کردن و درد دل گفتن با خالق یگانه که سرچشمه همه فیض ها و لطف هاست.
برای شروع بحث و به منظور روشن شدن دامنه بحث در ابتدا ضروری می نماید تا به تعاریف و مفاهیم واژه نیایش و مترادفات آن در زبان فارسی بپردازیم.
نیایش:
در برهان قاطع ذیل کلمه نیایش آمده است:
«نیایش به معنی آفرین و تحسین و دعایی است که از روی تضرع باشد »[i]. این کلمه در زبان پهلوی nyayishn (پرستیدن) و در زبان ایرانی باستان
nighayishn و در سانسکریت nyayati (آواز خواندن ) بوده است. نیاییدن مصدری بوده که در فارسی میانه به کار رفته و به معنی با مویه و نرم نرم سخن
گفتن است. این نوع سخن گفتن مخصوص اعمال عبادی به خصوص راز و نیازهایی بوده که در هنگام نیاز و برای برآوردن حاجت به درگاه خداوند انجام
می شده است. لحن این نوع راز و نیازها نرم و ملایم بوده و در فرهنگ ایرانی معمولاً در نیمه های شب یا صبح گاه و پس از انجام طهارت صورت می
گرفته است. شخصیت های شاهنامه وقتی که در تنگنایی گرفتار می شوند
طهارت کرده، سپس پیشانی بر زمین می نهند و با تضرع و گریه و زاری از خدا می خواهند تا گره از کارشان بگشاید. این نوع نیایش معمولاً در خلوت و دور از چشم دیگران صورت می گیرد.*
دکتر الکسیس کارل می گوید:
« نیایش پرواز روح آدمی است به طرف آن کانون روحانی عظیم و مرموز کائنات.»[ii].
محمدتقی جعفری درباره نیایش معتقد است:
آن حالت روحی که میان انسان و معبودش رابطه انس ایجاد نموده و کشش برقرار می سازد ، نیایش نامیده می شود.[iii]
حمد:
در زبان فارسی کلمه ای نداریم که ترجمان دقیق کلمه «حمد» باشد. دو کلمه مدح و شکر عربی در زبان فارسی معادل دارند که معمولاً از این معادل ها برای کلمه حمد استفاده می شود. مدح را می توان ستایش و شکر ار می توان سپاس ترجمه کرد. با این حال هیچ کدام به تنهایی رساننده معنای حمد نیستند.[iv]
مدح به معنای ستایش است؛ ستایش از احساس های مخصوص انسانی است. این احساس در حیوان وجود ندارد. انسان در مقابل کمال و جلال ، زیبایی های طبیعت و عظمت خداوندی زبان به ستایش می گشاید. حیوان نه قدرت درک آنها را دارد و نه می تواند ستایشگر این اوصاف باشد. البته گاهی
* – ر.ک. به نیایش زال در شب آخر مبارزه رستم و اسفندیار و نیایش رستم در شب جنگ با سهراب و…
جهاندار هشتم سر و تن بشست بیاسود و جای نیایش بجست
به پیش خداوند گردان سپهر برفت و آفرین را بگسترد چهر
شب تیره، تا برکشید آفتاب خروشان همی بود دیده پر آب
چنین گفت کای دادگر یک خدای جهاندار و روزی ده و رهنمای….(نامه باستان،ج ۴، ۱۰۴-۱۰۰)
[i] – محمد بن حسین بن خلف تبریزی، برهان قاطع ،۵ جلد ، به اهتمام دکتر محمد معین ،چ دوم، ابن سینا تهران ، ۱۳۴۲ ،ج ۴ ،ص ۲۲۴٫
[ii] – الکسیس کارل: نیایش،۱جلد، ترجمه دکترعلی شریعتی،شرکت انتشارات ،تهران،۱۳۳۹، ص۶۷
[iii] – حسنعلی نوریها: پرورش در پرتونیایش ، چاپ اول ، انتشارات دارالفکر، قم، ۱۳۷۲ ، ص ۱۱۷٫
[iv] – مرتضی مطهری: آشنایی با قرآن، چ سوم، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق، تهران، سال۱۳۸۲، ص ۲۰
………………………
……………………………………………
دعا:
در لغت به معنی طلب فعل است[i] و در اصطلاح، طلب کردن چیزی از خداوند و یاری خواستن از اوست.[ii] همچنین در تعریف دعا آورده اند که ندا کردن خداوند است با گریه و زاری برای آن که از دعا کننده دفع عذاب کند یا مطلوبش را برآورده سازد. در اصطلاح علمای بلاغت: «دعا یعنی طلب کردن دانی از عالی با تضرع و خشوع.»[iii]از نظر ابن عربی دعا به ضم دال، در لغت به معنای خواندن کسی ، حاجت خواستن، مدح و ثنا و نیایش و امثال آن آمده است و در عرف علما کلام انشایی است که دال بر طلب باشد با خضوع و
[i] – ابوهلال عسگری: الفرق اللغویه، مکتبه القدسی، قاهره، ۱۳۵۳ه.ق، ص ۲۶
[ii] – راغب اصفهانی: المفردات فی غریب القرآن، به تحقیق محمد سید گیلانی، انتشارات مرتضویه، تهران، بی تا، ذیل واژه دعا.
[iii] – نظام الدین نوری: جلوه علی(ع) در ادب فارسی، زهره، ساری، ۱۳۷۹، ج اول، ص ۵۱۱٫
………………………..
…………………………………………………
مناجات:
مناجات مصدر عربی از باب مفاعله و ریشه آن کلمه نجو (نجا ) است . ابوهلال عسگری می گوید: «نجوا سخنی پنهانی است که با دوستت در میان می گذاری و گویی آن سخن را چنان بالا می بری که غیر از او کسی را بر آن دسترسی نیست و این بدان دلیل است که معنی اصل کلمه، رفعت و بلندی است و از همین ریشه است نجوه به معنی سرزمین بلند.»
راغب اصفهانی در معنی مناجات آورده است:« مناجات کردن
با کسی، همان به راز سخن گفتن است و در اصل سخن گفتن
با کسی در سرزمین بلند و دور از چشم دیگران است» در متون
ادب فارسی از میان واژگانی که هم معنی نیایش آورده اند،
مناجات بیشتر از لغات دیگر به این تعریف نزدیک است. می توان مناجات را در اصطلاح خاص دینی چنین تعریف کرد:
مناجات راز و نیاز گفتن بنده به درگاه خداوند است که معمولاً
در خلوت از روی صفای قلب و رقت احساس، به منظور استغفار و جلب یاری و ترحم وی انجام می گیرد.
ذکر:
یاد کردن، بر زبان راندن، به معنای یاد، آوازه، صیت، ثنا، دعا،
ورد، جمع اذکار. ذکر به معانی چندی به کار رفته است که عبارتند از: ۱- به معنی خلاف نسیان و فراموشی. چون قول خدای تعالی: «و فانساه الشیطان ذکر ربه» (یوسف/۴۲)
۲- تلفظ و ذکر لسان «فاذکروا الله کثیراً »۳- احضار امری در
ذهن به نحوی که همواره بماند و غایب نشود و همیبن معنی نیز خلاف نسیان است. ۴- الفاظ وارده خاص ۵- مواظب بر عمل ۶- ذکر قلب۷- طاعت و جزا ۸- صلاه ۹- بیان. ۱۰- حدیث. ۱۱- قرآن . ۱۲- علم. ۱۳- شرف. ۱۴- حفظ غیب. ۱۵- شکر. ۱۶- نماز جمعه. ۱۷- نماز عصر.
ابن عربی گوید: ذکر، نعمت الهی است و با این که نعمت الهی است،
خلق را از آن پاداش و مزدی است چنان که خدای تعالی فرماید: «فاذکرونی اذکرکم» (انبیاء/ ۲۰)[i]در ایه ۴۵ سوره عنکبوت بعد از آن که اهمیت نماز را بازگو می کند در پایان می افزاید: وَ لَذِِِکرُ اللهِ أکبَر. و بدین سان
[i] – گل بابا سعیدی: فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، ص ۹-۲۸۸………………..
……………………
ماهیت تجربه دینی نیایش
در نیایش احوالی پدید می آید که فیلسوفان دین امروز آن را «تجربه دینی»
می نامند؛ یعنی که آدمی با جان خود اموری را می یابد که در ذهنش خطور نکرده است. مواجهه وجودی با حقایقی پنهان و دور از دسترس حواس و برتر از خیال و قیاس و گمان و وهم و فراتر از تمامی آنچه که خوانده و شنیده است. انتقال این احوال و بازگفت این اسرار امکان پذیر نیست باید مرد راه بود و صادقانه گام در طریق ……………
بخش سوم
نیایش در شعر شاعران سبک عراقی
طریقه شعر خراسانی و عراقی
در بدو شیوع شعر فارسی در میانه اغاز قرن سوم و ابتدای قرن پنجم
هجری ، مملکت عراق در زیر اسیتلای شدید ادبیات عربی قرار داشته و به حکم
قرب جوار عراق با بغداد و توجه ادبا و شعرا و نویسندگان عرب یا موالی به دربار پادشاهان عراق و فارس ، ادبیات عرب در این قطر ایران بیشتر از قسمت شرقی ان رونق یافته چنان که از پادشاهان ال بویه یکی عضدالدوله
است که خود شعر عربی گفته و دربار وی از شعرایی مانند متبنی اراسته بوده است.
سبک عراقی همه جا مقابل سبک خراسانی متظاهر می شود ، نه از این بابت که عراقی یاخراسانی در ذوق و سلیقه ادبی تفاوت داشته باشند ، بلکه این معنی – یعنی این دوئیت طرز و شیوه – همانا مربوط به زمان است . زمانی که شاعری عراقیان طلوع کرد طرز سخن گفتن و چیز نویسی به زبان فارسی با دوره شاعری شعرای خراسان تفاوت کرده بود.
نیایش و ستایش معبود در اشعار شاعران برجسته سبک عراقی (نظامی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ)
از ظهور دولت سلجوقیان در خراسان و عراق ، شیوه نظم و نثر با سابق رفته رفته تفاوت یافت. در این دوره سجع در نثر فارسی به تقلید عرب عمومیت
پیدا کرد. تمثل و استشهاد به شعر عربی و فارسی که در نثر فارسی قدیم مرسوم نبوده رسم شد… سلیقه شاعری از هر حیث در نثر رسوخ یافت
و از طرفی در نظم هم تفاوت هایی صریح پیدا امد. اصطلاحات علمی
به عقب می رفت غزل راه پیشرفت را طی می کرد . در ابتدای سده هفتم و نوع غزل عاشقانه و عارفانه را در راه کمال می یابیم.غزل عرفانی آغاز قرن هفتم را به تمام و کمال، باید در دیوان عطار نیشابوری یافت، همچنانکه غزل عاشقانه به …………………………….
نوع ادبی مناجات
از آن جا که در راز و نیاز با خداوند مایه های قوی احساسی و عاطفی وجود دارد ماهیت مناجات از دیدگاه انواع ادبی، غنایی است.
مناجات های منظومه فارسی نیز که سرشار از احساس و عاطفه است در زمره اشعار غنایی قرار می گیرد و اما از آنجا که محرک شاعر اندیشه دینی است ، در آنها ……………………
خدا از دیدگاه عرفا
مساله خدا مهم ترین مساله علوم الهی و انسانی خصوصاً علم عرفان است. در واقع محور این علوم ذات اقدس اله است. از میان همه علوم فقط علم عرفان موضوعش اسماء و صفات الهی است و چون شرف علوم به شرف موضوعاتش است و همه چیز شرافتشان را از خدا گرفته و او شریف ترین چیز است ، لذا علم عرفان را اشرف علوم نامیده اند. مساله خدا …………………….
درخواست در نیایش شاعران
نیایش های شاعران مورد نظر ما ، معمولا با درخواست های متعددی همراه است و تنها تعداد اندکی از این نیایش ها بدون درخواست است که انگیزه شاعر در بیان آنها ، ستایش حق و یا عشق به اوست.
از میان مناجات های بدون درخواست، مثنوی کوتاهی از عطار را می توان نمونه خوبی از نیایش دانست که در آن انگیزه عشق الهی مطرح است.
عطار بعد از حکایتی درباره عشق پروانه به شمع به نیایش پرداخته که در آن هیچ گونه درخواستی مطرح نگردیده است.
……………………………..
………………….
دین اسلام ونیایش
نیایش در دین اسلام
انّ الدّینَ عندَِ الله الاسلام . دین نزد خدا اسلام است .(آل عمران ، ۱۹ )
اسلام آخرین دین آسمانی و کاملترین دین جهانیان است که پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی (ص)، از طرف خداوند برای بشر به ارمغان آورد و معجزه حضرت، قرآن کریم که تا حال حاضر بدون تحریف به دست ما رسیده است و آن کلام خداوند می باشد.
اسلام در لغت به چند معنی آمده است:
۱- انقیاد و پیروی
۲- داخل شدن در دین اسلام.
۳- پرستش خداوند و اخلاص به او.[i]
بعضی از محققان ، نام اسلام را از کلمه « سلم » به معنای صلح و آرامش و برخی به معنای تسلیم به خدا دانسته اند، که از صفات خاصه مسلمانان است. زیرا چون کسی نفس خود را تسلیم به مشیت الهی نماید، به اسلام درآمده است، و او را صلح و سلام
…………………….
………………
بخش چهارم
بررسی نیایش شاعران برگزیده
فصل اول
نظامی
حکیم الیاس بن یوسف نظامی گنجوی ، که عوفی در لباب الالباب او را «حکیم الکامل نظامی گنجه ای»۱ و حاجی خلیفه در ذیل خمسه نظامی او را «جمال الدین الیاس بن یوسف نظامی»۲ معرفی می کنند، شاعر پرآوازه قرن ششم است، که بیشتر شهرت او به واسطه مثنوی های پنج گانه است که در آنها نهایت لطافت و ظرافت را به کار برده و « آن قدر لطایف و دقایق که در پنج گنج درجه کرده کسی را میسر نیست ، بلکه مقدور نوع بشر نیست.»[i]
الیاس بن یوسف نظامی از مردم گنجه آذربایجان (کیرف آباد کنونی ) بود که استاد زبان و شاعری بی رقیب به شمار می رفت. از مقایسه مدارک بر جا مانده
[i] – سعید رضا عرب احمدی: از صورت تا معنا، گذاری بر اندیشه های عرفانی در خسرو وشیرین نظامی، ،چ اول، انتشارات اطلاعات تهران،۱۳۸۴ ، ص۲۳
………………………
بلافاصله بعد از پرداخت موفق لینک دانلود این پروژه فعال خواهد شد.
اولین نفر باشید که نقد و بررسی ارسال میکنید... “نیایش و ستایش معبود در اشعار شاعران برجسته سبک عراقی (نظامی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ)”
نیایش و ستایش معبود در اشعار شاعران برجسته سبک عراقی (نظامی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ)
نیایش و ستایش معبود در اشعار شاعران برجسته سبک عراقی (نظامی، عطار، مولوی، سعدی، حافظ)
قیمت : تومان118,000
نقد وبررسی
نقد بررسی یافت نشد...