توضیحات

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن

پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه گردشگری استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

در این پژوهش، در صدد هستیم  با بررسی اخلاق در دو اثر بزرگ ادبی ایران، یعنی کلیله و دمنه و مرزبان نامه، بابی تازه از بررسی های پژوهشی در اخلاق و شواهد آن در ادبیات ک فارسی بگشاییم. این پژوهش، شامل چهار فصل می باشد. در فصل اول، به کلیات تحقیق

(هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش تحقیق)

پرداخته شده است. فصل دوم، شامل تعریف اخلاق و فصل سوم بررسی اخلاق در ادیان و جوامع می باشد. در فصل چهارم اخلاق در ادبیات مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل پنجم شامل بررسی مباحث

اخلاقی در کتاب های کلیله و دمنه و مرزبان نامه می باشد. فصل ششم، فصل نتیجه گیری و جمع بندی نهایی است. اساس کار نگارنده در این پژوهش، کتاب های اخلاق ناصری، اخلاقیات دوفوشه کور …بوده است.

واژه‌های کلیدی: اخلاق، اخلاق عملی، کلیله و دمنه، مرزبان نامه، اخلاق ناصری.

۱۶۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ۱
مقدمه ۲
فصل اول: کلیات
۱– کلیات ۴
۱-۱- هدف تحقیق ۴
۱-۲- پیشینه تحقیق ۵
۱-۳- روش تحقیق ۷

فصل دوم: اخلاق چیست؟
۲- اخلاق چیست؟ ۸
۲-۱- تعریف اخلاق ۸

۲-۳- راهکارهایی برای اکتساب اخلاق ۱۵
۲-۳-۱- بیداری از غفلت ۱۵
۲-۳-۲- تحقیق برای تحصیل علم و ایمان ۱۵

۲-۳-۳- استعانت از عقل و شرع جهت گزینش صفات نیکو ۱۷
۲-۳-۴- دقت در آثار و پیامدهای اعمال ۱۷
۲-۳-۵- تزکیه نفس ۱۷
فصل سوم: اخلاق در ادیان و جوامع

۳- اخلاق در ادیان و جوامع ۱۹
۳-۱- هند باستان ۱۹
۳-۲- اخلاق در مصر باستان ۲۰
۳-۳- اخلاق در چین باستان ۲۱

۳-۴- اخلاق در یونان باستان ۲۱
۳-۵- روش اخلاقی ایران باستان ۲۳

فصل چهارم: اخلاق در ادبیات

۴- اخلاق در ادبیات ۲۶
۴-۱- ادبیات اخلاقی علمی ۲۶
۴-۲- ادبیات اخلاقی علمی ۲۹
۴-۳- فلسفه حکایت نویسی در کتاب‌های اخلاقی سنتی ۳۰
۴-۴- اندرزنامه‌ها ۳۰

۴-۵- رجحان ادبیات اخلاقی سنتی بر ادبیات اخلاقی علمی ۳۲
۴-۶- نقش مراعات نظیر در بیان فضایل و رذایل ۳۳
فصل پنجم: بررسی اخلاق در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۵- بررسی اخلاق در کلیله و دمنه و مرزبان نامه ۳۶
۵-۱- بررسی اخلاق در آثار تعلیمی ۳۶
۵-۲- کلیله و دمنه ۳۷
۵-۳- مرزباننامه ۳۸

۵-۴- فضایل و رذایل اخلاقی در کتابهای کلیله و دمنه و مرزباننامه ۴۱
۵-۴-۱- سیاست مدن (اخلاق پادشاه) ۴۲
۵-۴-۱-۱- فضایل اخلاقی پادشاه ۴۵
۵-۴-۱-۱-۱- داشتن حزم و آیندهنگری ۴۶
۵-۴-۱-۱-۲- مشورت و نصیحت پذیری ۴۷

۵-۴-۱ -۱-۳- تدبیر امور براساس سیاست ۵۱
۵-۴-۱-۱-۴- داشتن شیوه ی برخورد با دشمن ۵۳
۵-۴-۱-۱-۵- حکمت و عدالت محوری ۵۴
۵-۴-۱-۱-۶- حلم ، بردباری و صبر ۵۸
۵-۴-۱-۱-۷- ادای حقوق زیردستان ۵۹

۵-۴-۱-۱-۷- دوری جستن از چند طبقه رعیت ۵۹
۵-۴-۱-۱-۸- در فضیلت محبّت ۶۰
۵-۴-۱-۱-۹- نیکخویی ۶۳
۵-۴-۱-۱-۱۰- خردورزی و دانشاندوزی ۶۴
۵-۴-۱-۱-۱۱- انفاق ۶۹
۵-۴-۱-۲- رذایل پادشاهان ۷۰

۵-۴-۱-۲-۱- خشم ۷۰
۵-۴-۱-۲-۲- فرومایگی و سفلگی، آفت پادشاهی ۷۲
۵-۴-۱-۲-۳٫ خودکامگی و استبداد حاکم ۷۳
۵-۴-۱-۲-۴- آزار رعیت ۷۴
۵-۴-۱-۳- بایدها و نبایدهای پادشاهی ۷۷

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۵-۴-۱-۴٫ در سیاست خدمت و آداب اتباع ملوک . ۷۹
۵-۴-۱-۴-۱- اخلاق کارگزاران ۷۹
۵-۴-۱-۴-۲٫گزارد حق نعمت ۸۳
۵-۴-۱-۵- رعیت ۸۵
۵-۴-۲- تهذیب اخلاق ۸۸

۵-۴-۲-۱- فضایل اخلاقی ۸۸
۵-۴-۲-۱-۲- تسلیم قضا و قدر بودن ۸۸
۵-۴-۲ -۱-۳- «عبادت» ۹۰
۵-۴-۲ -۱-۴- عفو ۹۰
۵-۴-۲ -۱-۵- قناعت ۹۲
۵-۴-۲ -۱-۶- صداقت، درست کرداری ۹۳

۵-۴-۲-۱-۷- جود، کرم و سخاوت ۹۵
۵-۴-۲-۲- رذایل اخلاقی ۹۶
۵-۴-۲-۲ -۱- غیبت، تضریب و سخنچینی ۹۶
۵-۴-۲-۲ -۲- انتقامجویی ۹۹
۵-۴-۲-۲ -۳- بخل ۱۰۰
۵-۴-۲-۲ -۴٫ اسراف ۱۰۱

۵-۴-۲-۲ -۵- عیبجویی و بدگویی ۱۰۲
۵-۴-۲-۲ -۶- حسادت ۱۰۳
۵-۴-۲-۲ -۷- ریا و دورویی ۱۰۴

۵-۴-۲-۲ -۸٫ مکر (خدیعت، زرق و شعوذه) ۱۰۵
۵-۴-۲-۲ -۹- آز، حرص و طمع ۱۰۶
۵-۴-۲-۲ -۱۰- دروغ ۱۰۸
۵-۴-۲-۲ -۱۱- غدر و بیوفایی ۱۱۰

۵-۴-۲-۲ -۱۲- خیانت ۱۱۱
۵-۴-۲-۲-۱۳- افتراء و تهمت ۱۱۵
۵-۴-۲-۲-۱۴- غمز و سخنچینی ۱۱۶
۵-۴-۲-۲-۱۵- باطل (ضدارزشِ حق و حقیقت) ۱۱۷
۵-۴-۲-۲-۱۶- افشای اسرار ۱۱۷
۵-۴-۲-۲-۱۷- دزدی و غصب اموال دیگران ۱۱۹
۵-۴-۳- تدبیر منزل ۱۲۰

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۵-۴-۳-۱- در تربیت فرزندان ۱۲۰
۵-۴-۳-۲- زن ۱۲۲
۵-۴-۳-۳- در معرفت سیاست و تدبیر خدم و عبید . ۱۲۹
۵-۴-۴- شیوه بیان اخلاقیات در کتاب های کلیله ودمنه ۱۳۲
۵-۴-۴-۱- کلیله و دمنه ۱۳۲

۵-۴-۴-۱ -۱- چه کسانی همیشه گرفتار اندوه خواهند شد؟ ۱۳۲
۵-۴-۴- ۱-۲- از چه کسانی دوری باید گزید؟ ۱۳۳
۵-۴-۴- ۱-۳- چه کسانی بر سیرت نیکوی حاضرجوابی قادر خواهند بود؟ ۱۳۳
۵-۴-۴- ۱-۴- ویژگیهایی رنجورها ۱۳۳

۵-۴-۴- ۱-۵- کوشش و تلاش چه کسانی ضایع است؟ ۱۳۴
۵-۴-۴- ۱-۶- چه کسانی لایق عذاب شدید میباشند؟ ۱۳۴
۵-۴-۴- ۱-۷- ویژگیهای نادان؟ ۱۳۴

۵-۴-۴- ۱-۸- چه کسانی به آرزوهایشان نمیرسند؟ (ناکامی) ۱۳۵
۵-۴-۴- ۱-۹- ویژگیهای انسانهایی که به خود آزار میرسانند (خودآزار) ۱۳۵
۵-۴-۴- ۱-۱۰- سبک شمردن بزرگان و مخدومان ملت ۱۳۵

۵-۴-۴- ۱-۱۱- ویژگیهای انسانهای اسرافکار و باددست ۱۳۶
۵-۴-۴- ۱-۱۲- ویژگیهای انسان هتّاک و جاهل ۱۳۶
۵-۴-۴- ۱-۱۳- ویژگیهای انسان خودشیفته ۱۳۶
۵-۴-۴- ۱-۱۴- ویژگیهای ناشایستهسالاران ۱۳۷

۵-۴-۴- ۱-۱۵- ویژگیهای انسانهایی که بیدلیل خائف و ترسان هستند (مبحثی روانشناسانه) ۱۳۷

۵-۴-۴- ۱-۱۶- ویژگیهای انسانهای افسرده که همیشه از شادکامی بی نصیب هستند ۱۳۷
۵-۴-۴- ۱-۱۷- ویژگیهای انسانهایی که فاقد قدرت تشخیص و تمییزند ۱۳۸
۵-۴-۴- ۱-۱۸- ویژگیهای انسانهایی که فاقد فضایل اخلاقی و محاسن هستند ۱۳۸
۵-۴-۴- ۱-۱۹- چیزهایی که از منظر خردمندان ثقه نیستند ۱۳۸

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۵-۴-۴- ۱-۲۰- همنشین های متضاد و نامتجانس ۱۳۹
۵-۴-۴- ۱-۲۱- ویژگیهای انسانهای غیرقابل اعتماد ۱۳۹
۵-۴-۴- ۱-۲۲- ویژگیهای انسانهایی که برای مال ارزشی بیش از جان قائلند ۱۳۹
۵-۴-۴- ۱-۲۳- دشمنان همیشگی که هرگز با هم جمع نیایند ۱۳۹

۵-۴-۴- ۱-۲۴- ویژگیهای انسانهایی که با یک خطا کارهای نیک تمام عمرشان را باطل میکنند ۱۴۰
۵-۴-۴- ۱-۲۵- باطل کننده فضایل اخلاقی ۱۴۰
۵-۴-۴- ۱-۲۶- کسانی که خردمندان باید از دوستی با آنها دوریگزینند(شش رذیلت را ذکر کرده) ۱۴۰

۵-۴-۴- ۱-۲۷- آزمودن هر کس در جایگاه خویش ۱۴۱
۵-۴-۴- ۲- مرزباننامه ۱۴۱
۵-۴-۴- ۲-۱- حرص و شهوت ۱۴۱

۵-۴-۴- ۲-۲- عادات جاهلان ۱۴۲
۵-۴-۴- ۲-۳- انواع گناه بر حسب درجه ۱۴۲
۵-۴-۴- ۲-۴- قدرت تشخیص و تمییز ۱۴۲

۵-۴-۴- ۳- شیوه خاص تقسیم بندی فضایل و رذایل در مرزباننامه ۱۴۲
۵-۴-۴- ۴- تهیه فهرست مفاهیم اخلاقی که موضوع مباحثات و گفت شنودهای مندرج در کلیله و دمنه (معروفترین موارد آن مباحثه کلیله با دمنه است ) ۱۴۳
فصل ششم: نتیجه‌گیری

۶- نتیجه‌گیری ۱۴۴
۶-۱- اهمیت اخلاق در دنیای امروز ۱۴۴
۶-۲- ارزش اخلاقی دو کتاب کلیله و دمنه و مرزبان نامه ۱۴۴
فهرست منابع

مقدمه

مطالعه در احوال ملل و اقوام مختلف در طول تاریخ و همچنین مطالعه در احوال مردم یک عصر نشان می دهد که در وجدان و عقل و دریافت آدمی احکامی وجود دارد که کلی و مطلق و دائم است، یعنی همگان، یکسان بعضی چیزها را خوب و باارزش می¬دانند و

بعضی چیزها را بد و ضدارزش می شمارند، راستگویی، درستکاری،‌ دستگیری از نیازمندان،‌ احترام به پدر و مادر،‌ سزای نیکی با نیکی،‌ عدل، شجاعت، سخاوت، ایثارگری و … در همه ادوار و زمان¬ها و در نزد تمام مردم دنیا ارزشمند و خوب و صفات متضاد با این اخلاق،‌ ضد ارزش و بد هستند .

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

اخلاق، رفتاری است که کمال مطلوب دارد و این کمال مطلوب نمی¬تواند در حدّ سودجویی باشد، سر و کار اخلاق با مسأله¬ی ارزش¬هاست و ارزش، مستقل از سود و گاهی مغایر و حتی متضاد با آن است و چون انسان از دو بعد انسانی و حیوانی تشکیل شده که بعد انسانی و ملکوتی او سرچشمه ارزش¬های متعالی و قدسی اخلاقی است،‌ به اخلاق

معنایی فراتر از سود و مصلحت می¬بخشد و منشأ دوام و جاودانگی آن است، بنابراین با قبول جنبه¬ی متعالی و ملکوتی انسان است که قداست و تعالی ارزشهای اخلاقی اثبات می شود.

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

ایده¬های اخلاقی از پدیده¬های روانی است که از آغاز تمدن¬ها در تاریخ به وجود آمده،‌ این پدیده از ابزار و اسباب تفسیر و تعبیر آداب و رسوم و سنن امم و اقوام گذشته می¬باشد که دوشادوش فعالیتهای عقلانی در بین این اقوام رواج داشته است.

از روش¬های اخلاقی اقوام گذشته می¬توان فهمید که این ایده¬ها از یک واقعیت روانی و اجتماعی نشأت گرفته که گذشت زمان تغییرات اساسی در آنها به وجود نیاورده است. اخلاق عملی در کتاب¬های ارزشمند کلیله و دمنه و مرزبان¬نامه، نمودهای فراوانی دارد.

در این رساله سعی بر این شده که اخلاق از لحاظ عملی( نه نظری) یعنی اخلاق عملی در کتاب های کلیله و دمنه و مرزبان نامه بحث و بررسی قرار گیرد، اختصاص دادن موضوع به بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه به خاطر سرچشمه گرفتن این کتاب ها از اعتقادات یا به تعبیر دیگر تأثیر گرفتن از مذهب و اعتقادات یک جامعه در ادوار مختلف

است، اخلاق عملی یکی از گونه های اخلاق است که شامل اخلاق کشور داری (سیاست)، اخلاق در خانواده (رفتار با همسر و فرزندان) و … است و لازمه¬ی شناخت اخلاق عملی، شناخت اخلاق به صورت کلی و سپس بررسی آن در کتاب¬های کلیله و دمنه و مرزبان نامه است.

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

این دو کتاب وزین ادب فارسی بیشتر به سیاست نامه نزدیک¬اند تا یک اثر اخلاقی جامع، بیشترین موارد اندرزها و نکات اخلاقی آن خطاب به پادشاه می¬باشد و در حقیقت سایر موارد اخلاقی نظیر تدبیر منزل و… به صورت جزیی و پراکنده در خلال حکایات ذکر شده است.

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

در این پژوهش سعی می¬شود که اخلاق عملی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تأثیر آن در برداشت و نتیجه گیری نویسندگان این کتاب ها مشخص و معلوم گردد.کلیله و دمنه نوعی دایره المعارف جاندار و پر تحرک است که آگاهی های مربوط به حکمت عملی به گونه¬ای سازمان یافته در آن گردآوری شده است که در این بنای استوار به ستایش خرد پرداخته است.

«کلیله و دمنه بنای استواری است که در ستایش خرد بر افراشته شده است و هدف آن آگاهاندن سلطان نسبت به کارکنان دربار است هدف کلیله و دمنه از پرداختن به این کار، آن بوده است که خواننده را به معنای پنهان در قصه ها رهنمون گرداند.» (دوفوشه کور،۱۳۷۷ : ۵۶۶)

مرزبان¬نامه نیز همانند کلیله و دمنه، با زبانی ادیبانه و متکلف تألیف شده که با اندرزها و اقوال بزرگان و قطعات شعر کوتاه، انباشته شده است که وجه اخلاقی آن به خوبی محسوس و مشهور می¬باشد که می¬توان از آن به¬ عنوان مشاور شاهزادگان در امر

سیاست نام برد. این دو کتاب سیاستنامه¬ای است در قالب کتاب¬ها شناسایی منابع اخلاقی نهفته در کتابهای اخلاقی کاری دشوار و ناممکن است. اما، آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید.

فصل اول
کلیات پایان نامه بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۱- کلیات

۱-۱- هدف تحقیق

هدف اصلی از نگارش این پایان¬نامه، پس از بحث و بررسی اخلاق، آشنایی خوانندگان با جنبه¬های عملی اخلاق در دو کتاب کلیله و دمنه و مرزبان¬نامه است. براین اساس و باتوجه به اهمیتی که اخلاق درزندگی روزمره تمام انسانها چه در زندگی فردی وچه

اجتماعی دارد، موضوع این جستار را اخلاق به صورت کل و اخلاق عملی به صورت جزء

درکتاب¬های کلیله ودمنه ومرزبان نامه برگزیدیم. در این رساله، اساس پژوهش بر تقسیم¬بندی خواجه نصیرالدین طوسی استوار شده است. وی حکمت عملی را بر سه

قسم می¬داند: اول؛ تهذیب اخلاق، دوم تدبیر منازل وسوم سیاست مدن. امید که با بررسی اخلاق در این پژوهش، توانسته باشیم که اندک گریزی به اخلاق در نزد قدما و فضلا

و اندیشمندان ایرانی، هندی و دیگران زده باشیم و اخلاق دراسلام و قرآن و اخلاق عملی و سیاست¬نامه¬های ایران و فرمانروایان را نیز ورقی زده باشیم و این نکته بر ما آشکار شود که آیا اخلاق وافعال اخلاقی، با اخلاق در نزد قدما یکسان بوده و یا آن¬که ارزش¬ها

وضدارزشها از منظر ایشان، با آنچه هم¬اکنون می-شناسیم تفاوت داشته است. باشد که با کمک اساتید محترم و فهیم گروه زبان و ادبیات فارسی توانسته باشیم به این مهم دست یابیم.

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۱-۲- پیشینه تحقیق

پیرامون کتاب¬های کلیله و دمنه و مرزبان¬نامه، پژوهش¬های وسیعی صورت گرفته است، لیکن تاکنون پژوهشی در زمینه اخلاق عملی در مورد این دو کتاب صورت نپذیرفته است.
این دو اثر در حقیقت میراث مکتوب پیشینیان ما در زمینه اخلاق عملی هستند که ضرورت¬های امروز جامعه، ما را نیازمند آگاهی از نکات نغز اخلاقی به کار رفته در این آثار حکمی و ادبی می¬نماید.

باتوجه به اهمیت اخلاق وافعال اخلاقی کتاب¬های بسیاری دراین زمینه تدوین وتألیف شده است که ازآن جمله می¬توان ازکتاب¬های عالمان مسلمان و غیرمسلمان مانند: اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی، جامع السعادات ملامهدی نراقی و معراج السعادﺓ ملا احمد نراقی و قابوسنامه عنصرالمعالی¬کی¬کاووس، اخلاق نیکوماخس ارسطاطالیس،

اخلاقیات دوفوشه کور و……نام برد اما با این حال تمام این کتاب ها و تألیفات به صورت بسیار کلّی به مبحث اخلاق عملی به صورت مجزا پرداخته وتحقیقی که شامل حکمت عملی درکتاب¬های مرزبان نامه وکلیله ودمنه باشد، صورت نگرفته است .

در پی‌ ترجمه‌ آثار یونانی‌ و رومی‌ به‌ زبان‌ عربی‌ و رشد نهضت‌ علمی‌ در سرزمین¬های‌ اسلامی‌، متفکران‌ مسلمان‌ به‌ اهمیت‌ طبقه‌بندی‌ علوم‌ پی‌بردند و در طول‌ چند قرن‌

شکوفایی‌ تمدن‌ اسلامی‌ انواعی‌ از طبقه‌بندی‌ علوم‌ عرضه‌ کردند که‌ از آن‌ میان‌ کوشش‌ بزرگانی‌ چون‌ کندی‌، فارابی‌، اخوان‌الصفا، ابوعبدالله‌ محمد خوارزمی‌، ابن‌سینا، ابوحامد غزالی‌، فخرالدین‌ رازی‌، قطب‌الدین‌ شیرازی‌ و ابن‌خلدون‌ شایان‌ توجه‌ است‌. فارابی‌ در

التنبیه‌ علی‌‌ سبیل‌السعاده انواع‌ علوم‌ را به‌ دو بخش‌ تقسیم‌ کرده‌ است‌: ۱٫ علوم‌ نظری‌، ۲٫ علوم‌ عملی‌. علوم‌ نظری‌ عبارتند از: ریاضیات‌، طبیعیات‌ و الهیات‌. علوم‌ عملی‌ نیز عبارتند از:

علم‌ اخلاق‌ و علم‌ سیاست‌. اما در اثر مهم‌ و معروفش‌، یعنی‌ احصاءالعلوم،‌ علوم‌ اعتباری‌ را هم‌ در کنار علوم‌ حقیقی‌ ذکر کرده‌ و لذا شمار بیشتری‌ را مورد بحث‌ قرارداده‌ است‌. در آثار

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

ارزشمند سایر متفکران‌ مسلمان‌ همچون‌ رسائل‌ اخوان‌ الصفا، مفاتیح‌ العلوم‌ خوارزمی‌، جامع‌ العلوم‌ فخرالدین‌ رازی‌، دره‌ التاج‌ قطب‌الدین‌ شیرازی و مقدمه‌-ی ابن‌‌خلدون‌ مباحث تازه¬ای در علم اخلاق عرضه‌ شده‌ است‌. ابوعلی سینا نیز، در آثار حکمی خویش نظیر

الهیات، به نوعی تقسیم¬بندی تازه¬ای را در این علم باب نموده که منشا بحث¬های فراوانی بین اخلاق¬گرایان پس از خود شد. پس‌ از ابوعلی¬سینا‌ نیز، خواجه‌ نصیرالدین طوسی‌ در اخلاق ناصری‌ به بررسی علم اخلاق پرداخته است که اثر وی تا عصر ما جزو آثار برتر و فاخر در زمینه علم اخلاق است. یکی از بزرگترین پژوهندگان علم اخلاق، هانری

دوفوشه کور، در اثر خویش، اخلاقیات، تفاوت تقسیم¬بندی¬ها را به شکل دیگر مورد بررسی قرار داده است که در فصل سوم کتاب خود، دسته¬ای از رسایل اخلاقی که به شیوه سنتی نوشته شده-اند را ذکر می¬کند. وی قابوس نامه، کیمیای سعادت، مرزبان نامه، کلیله و دمنه، مخزن الاسرار، حدیقه-الحقیقه سنایی، مکارم الاخلاق و… را در دسته متون اخلاقی سنتی قرار داده است.

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۱-۳- روش تحقیق

روش انجام تحقیق در این پژوهش روش مطالعه کتابخانه¬ای می¬باشد. منابع اصلی ما در این پژوهش کتاب اخلاق ناصری، اخلاقیات دوفوشه¬کور، کلیله و دمنه، مرزبان¬نامه و برخی متون معاصر و مقالات مرتبط با این جستار بوده است. ابتدا موارد مربوط به اصول

اخلاق از کتب اخلاقی استخراج و سپس به صورت فصل و عنوان مخصوص تفکیک شده است. در مرحله بعد کتب مربوط به تحقیق جمع¬آوری و به صورت فیش تهیه شده است. در نهایت نگارش پایان¬نامه، تجزیه و تحلیل مباحث و نتیجه¬گیری صورت گرفته است.

فصل دوم
اخلاق چیست؟

۲- اخلاق چیست؟

۲-۱- تعریف اخلاق

اخلاق جمع خلق است و به معانی: خوی ، عادت ، سجیه ، خصلت ، سیرت و…… آمده است.
«الخلق والخلق : و هوالدّین و الطبع و السجیه و…. و لهما اوصاف حسنه و قبیحه … » (لسان العرب، ذیل خلق) در فرهنگ اصطلاحات فلسفی نیز آمده که: «ملکه راسخ نفسانی است، که بدون تکلیف، منشأ صدور را افعال نیکو باشد و اصل خلق: شجاعت، غفلت وحکمت است و مجموع هر سه عدالت … » (سجادی ، ۱۳۸۳ : ۱۳۳ )

درفرهنگ لغات، معانی کم و بیش مشابهی از اخلاق ارائه شده و آن را شاخه¬ای از حکمت عملی دانسته-اند.

«خلق هیأت راسخه¬ای است درنفس، که مصدر افعال جمیله یا رذیله است، عقلاً و شرعاً. چنان که خلق نیکو یا خلق ناپسند گویند …. و علم اخلاق، یکی از شعب حکمت عملی است و آن دانش بد و نیک خوی¬ها و تدبیر انسان است برای نفس خود………………………………..

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

۵-۴-۲-۲ -۹- آز، حرص و طمع

حرص صفتى است نفسانیّه، که آدمى را وامى‏دارد بر جمع-نمودن زاید از آنچه احتیاج به آن دارد. و این صفت، یکى از نمودهای حبّ دنیا است.

حضرت علی علیه¬السلام می¬فرمایند: «وَ مَنْ لَهِجَ قَلْبُهُ بِحُبِّ الدُنْیَا ‏الْتاطَ قَلْبُهُ مِنْها بِثَلاثٍ: هَمٍّ لا یُغِبُّهُ، وَ حِرْصٍ لا یَتْرُکُهُ، وَ أَمَلٍ لا یُدْرِکُهُ. و هر که به محبت دنیا دل ببندد، دلش در بند سه چیز بماند: غمى که از او جدا نشود، حرصى که او را ترک نکند، و آرزویى که هرگز بدان نرسد»(نهج¬البلاغه، خطبه ۲۱۹)

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

از حضرت امام محمد باقر – علیه السّلام – مروى است که: حریص بر دنیا چون کرم ابریشم است، هر چه بیشتر بر دور خود مى‏پیچد راه خلاص او دورتر مى‏شود، تا از غصه بمیرد بعضى از بزرگان گفته است که: از عجایب امر آدمى زاده؟ آن است که: اگر او را خبر دهند که همیشه در دنیا خواهى بود حرص او بر جمع کردن مال زیادتر نخواهد شد از آنچه حال

مى‏داند که چند صباحى بیش زنده نیست در صدد جمع آن است و این، از براى هر که تفحّص کند در احوال مردم ظاهر و روشن است.

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

«و بدگوهر لئیم ظُفر، همیشه ناصح و یک¬دل باشد تا به منزلتی که امیدوار است برسد پس تمنی دیگر منازل برد که شایانی آن ندارد، و دست موزه آرزو و سرمایه¬ غرض بدکرداری و خیانت را سازد.» (نصرالله منشی، ۱۳۸۶: ۸۹ )

در کلیله و دمنه، دمنه شخصیتی حریص معرفی شده است. «و در میان اتباع او دو شگال بود، یکی را کلیله نام بود و دیگر را دمنه، و هر دو دهای تمام داشتند .و دمنه حریص تر و بزرگ منش تر بود.» (همان، ۶۱)

در مرزبان¬نامه، آز را یکی از صفات مربوط به ذات دیوان دانسته است:

«دینی گفت: گوهر فرشتگان عقل پاک است که بدی را بدان هیچ آشنایی نیست و گوهر دیوان آز و خشم که جز بدی و زشتی نفرماید و گوهر مردم از این هر دو مرکب… هر گه که گوهر آز و خشم در او استیلا کند به صفت دیوان بیرون آید و در امر و نهی به القاء شیطانی گراید» (وراوینی، ۱۳۸۳: ۲۶۷)

گاوپای، از هزاردیو دانا می¬خواهد تا دیو حرص را ضد زاهد برانگیزد از آن¬که حرص از آن دیوان است. «گاوپای را، رای بر آن قرار گرفت که هزاردیو دانا بگزیند که هریک هزار دام مکر دریده باشند و بسیار زاهدان را پس از کمر طاعت زنار انکار برمیان بسته و بسی عابدان را از کنج زاویه قناعت در هاویه حرص و طمع اسیر سلاسل وسواس گردانیده، این همه را حشر کرد و به جوار آن کوه رفت که صومعه دینی برآنجا بود…» (همان، ۲۵۰)

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

مرزبان¬نامه حرص را یکی از شاگردان نفس دانسته-است.«نفس را دو شاگرد ناهموارند، حرص و شهوت نام، یکی شکم¬خواری، دردکشی و یکی رعنایی، خودآرایی. اگر همه روزه در چهارخانه عناصر ابای آرزوهای آن سازند خورد و سیری ندارد. » (همان، ۱۹۱)

و در جایی دیگر، آن را اژدهایی خفته می¬داند که اگر سر از خواب بردارد به دندان جان¬گزا و زهرآلود پیکر روح را می¬گزد: «…تا در نگرید این اژدهای خفته را که حرص نام است بیدار کرده باشم و زخم دندان زهرآلوده¬ی او خورده…» (همان، ۱۸۸)

۵-۴-۲-۲ -۱۰- دروغ

دروغ از جمله گناهان کبیره، بلکه زشت‎ترین گناهان و خبیث‏ترین آن¬ها است. صفتی است که انسان را در دیده‏ها خوار، و در نظرها بی‏وقع و بی‏ارزش می‏سازد. سبب و اساس ریختن آبرو در نزد خلق خدا، و باعث سیاه‏روئی دنیا و آخرت است. خداوند کریم می‏فرماید: «إنَّما یَفْتَرِی الکَـــذِبَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ: این است و جز این نیست که به دروغ، افترا می‏بندند کسانی که ایمان به خدا ندارند ».

و از جمله دروغ¬ها، خلف وعده نمودن است، و آن نیز حرام است و وفای به شرط و وعده، واجب و لازم است لیکن، نگارده در این¬جا، فضیلت اخلاقی وفای به عهد را جداگانه بررسی می¬کند که باعث تزاحم دریافت مفاهیم نشود. در کلیله و دمنه، دروغ را به عنوان رذیلت اخلاقی و مبتنی بر شرع ذکر کرده است و این امر مبین دیدگاه اخلاقی- شرعی کلیله است که قوی¬تر از دیدگاه اخلاقی- فلسفی آن می¬باشد:

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

«…و علما گویند «وصمت گنگی بهتر از بیان دروغ …» (نصرالله منشی، ۱۳: ۲۷۲)
یکی از بدترین انواع دروغ (دیدگاه شرع در اخلاق) سوگند دروغ است، در کلیله در این باره بر اساس فقه آمده است: «سوگند دروغ قواعد عمر و اساس زندگانی زود با خلل کند، و زبان نبوت بدین دقیقه اشارت کند که: الیمین الغموس تدع الدیار بلافع .» (همان، ۲۷۳)

یکی از آنان که خدمت همه عمر خویش را تباه کرده، دروغگو است: «ملک گفت: بدین ارتکاب، خدمت همه عمر تباه کردی. گفت: هفت تن بدین عیب موسوم¬اند:… و پادشاهی که بنده کاهل و دروغ زن را تربیت کند …» (همان، ۳۸۸)
بلار برآن است که یکی از کسانی که خردمندان باید از آنان دوری گزینند، دروغ¬گوی می¬باشد:

«ملک گفت: ما را با تو پس از این کاری نماند، ای بلار! گفت: خردمندان را با شش کس آشنایی نتواند بود: … و دروغ¬زنی که به رای خود اعجاب نماید، …» (همان، ۳۸۸)
دروغ، مایه مضرت دانسته شده:

«و زبان را از دروغ و نمامی و سخنانی که ازو مضرتی تواند زاد ، چون فحش و بهتان و غیبت و تهمت. بسته گردانید». (همان، ۵۱) که نتیجه¬ای جز حسرت و ندامت ندارد: «همه جوانب را بوعده¬های دروغ بدست آرند و حاصل جز حسرت و ندامت نباشد. چه همیشه حق منصور بوده است و باطل مقهور..» (همان، ۳۳۰)

بررسی اخلاق عملی در کلیله و دمنه و مرزبان نامه

دوستانی که دروغ دوست را به راست گیرند و تصدیق کنند، دوستان نیک نیستند:
«دوستان را آزمودم ، بدین بزرگی خطائی بگفتم و ایشان به خرده¬گیری مشغول نگشتند و از غایت شرم و آزرم تکذیبِ من نگردند و دروغِ مرا به راست برگرفتند . مادر از آن سخن بخندید. » (وراوینی، ۱۳: ۱۶۱)

دوست واقعی کسی است که با انسان با راستی سخن گوید نه آن¬که دروغ انسان را تصدیق کند:

«دوست آن است که با تو راست گوید ، نه آن که دروغِ تو را راست انگارد … چون اسعادِ بخت با تو نبینند و آن استعداد که داشتی، باطل دانند، راست های ِ تو را دروغ شمارند.» (همان)

دروغ بر اساس آیات قرآن، دروغ¬گو با کافر تفاوت چندانی ندارد و حتی ظن آن می¬رود که دروغ¬گو کافر بوده باشد. کسی………………………………