توضیحات
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید
تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه الهیات و علوم قرآن و حدیث استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز
بررسی امکان شناخت خدا و راه ها و شیوه های سلبی یا ایجابی آن همواره از مسائل اصلی تفکر بشری در ادیان و مکاتب گوناگون بوده است . در این پژوهش دیدگاه دوتن از فیلسوفان بزرگ غرب و اسلام ،یعنی فلوطین و ملاصدرا درباره نحوه شناخت خدا و راه های سلبی و ایجابی آن بررسی شده است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
فلوطین آخرین فیلسوف بزرگ از فیلسوفان عهد باستان و نامی ترین نماینده مکتب نو افلاطونی است و نظام او به عالی ترین وجه درباره خدا به تفصیل سخن گفته و در این باره نظریه پردازی کرده است . طبق نظر فلوطین ، عالم از ساحت الوهی صادر می شود که
عبارت است از سه ا قنوم : احد ، عقل ، نفس . بر خلاف اقنوم های تثلیث دین مسیح ،این ها از نظر مرتبه نابرابر هستند . احد عقل را و عقل نفس را ایجاد می کند . فلوطین احد را با
واژه های کاملاً سلبی توصیف می کند . احد به کلی هم فراتر از هستی و هم فراتر از اندیشه است . احد یک امر متعین با لذات ، کاملاً بسیط ، نامتناهی و بدون تغییر است که هیچ وصف ثبوتی را نمی توان به او نسبت داد . فلوطین نشأت گرفتن عقل از احد را از طریق استعاره هایی چون فیضان و صدور بیان می کند .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
ملاصدرا نیز از بزرگترین فلاسفه جهان اسلام و بنیان گذار یکی از سه سنت فلسفی بزرگ اسلامی یعنی حکمت متعالیه است ، وی تلاش کرد بدیع ترین آرا و ابتکارات فکری خود را با عقاید متقدم یونان و اسلام پیوند زند ،اما واضح است که فلسفه او براساس اصالت وجود و
تشکیک در مراتب هستی پی ریزی شده است ، هرچند جزئیات آن در نظام های فکری پیشین ، سابقه داشته است ، اما در هندسه معرفتی او جایگاهی جدید و نقش تازه یافته و نتایج و پیامدهای نوی را پدید آورده است .
دیدگاه فلوطین درباره معرفت خدا ، دیدگاهی سه و جهی است ، به این معنا که وی سه نظر مختلف در این باره مطرح کرده است که عبارتند از :۱- معرفت خدا ممکن نیست ۲- معرفت سلبی به خدا ممکن است ۳- معرفت ایجابی به خدا ممکن است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
فلوطین بیشترین تأکید را بر الهیات سلبی داشته و سعی کرده است که اوصاف ایجابی به او نسبت ندهد ، اما نهایتاً اوصافی ایجابی برای خدا ذکر کرده است صدرا به امکان شناخت خدا معتقد است و هم صفات ایجابی و سلبی رابه او نسبت می دهد ، اما همه اوصاف سلبی رابه اوصاف ایجابی باز می گرداند . هر دو فیلسوف به امکان شناخت خدا به نحو
حضوری اعتقاد دارند . در این پژوهش فصل اول به کلیات ، فصل دوم درباره شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و فصل سوم به شناخت خدا از دیدگاه ملاصدرا پرداخته شده و در فصل چهارم مقایسه ای میان نظرات ایندو صورت گرفته ، موارد مشترک و اختلافی مشخص گردیده است و فصل پنجم نیز نتیجه گیری مباحث فصل های چهارگانه است.
۱۵۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع و پاورقی دارد
پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا را دانلود کنید
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده
فصل اول : کلیات پژوهش
۱-۱ بیان مسأله ۲
۱-۲ اهداف و اهمیت تحقیق ۲
۱-۳ پیشینه تحقیق ۳
۱-۴ سؤالات تحقیق ۳
۱-۵ فرضیه تحقیق ۳
۱-۶ محدوده و قلمرو تحقیق ۴
۱-۷ روش تحقیق ۴
۱-۸ طرح تحقیق ۴
فصل دوم :شناخت خدا از دیدگاه فلوطین
مقدمه ۶
۲-۱ بخش اول :زندگی ،آثار و اندیشه های فلوطین ۸
الف . زندگی ۸
ب. آثار ۱۰
ج . اندیشه ها ۱۱
۲-۱-۲ اهمیت فلوطین در تفکرات فلسفی ۱۴
۲-۱ -۳ اصول کلی فلسفه فلوطین ۱۵
بخش دوم : مبانی نظر خداشناسی فلوطین ۱۷
۲٫ – ۲ – ۱ دیدگاه ها در امکان شناخت خدا ۱۷
الف . نظریه تعطیل ۱۷
ب. نظریه تشبیه ۱۷
ج. دیدگاه تنزیه ۱۹
د. جمع بین تشبیه و تنزیه ۱۹
۲ – ۲ – ۲ مبانی نظری خداشناسی فلوطین ۲۱
۱٫ الهیات سلبی ۲۱
۲٫ یگانه راه معرفت احد ۲۳
۳٫ تثلیت اقانیم در فلسفه فلوطین ۲۴
۴٫ تأثیر پذیری فلوطین از فلاسفه پیشین ۲۵
۵٫ مفهوم فوق وجود بودن احد ۲۶
۶٫ عینیت ذات با صفات ۲۷
بخش سوم : شناخت خدا از دیدگاه فلوطین ۲۸
۲ – ۳ – ۱ مقدمه : ۲۸
دیدگاه سه وجهی فلوطین در شناخت خدا ۲۸
۲ – ۳- ۲ شناخت خدا ممکن نیست ۳۰
۲ – ۳ – ۲ -۱ دلایل عدم شناخت خدا ۳۰
الف . احد شی ء نیست ۳۰
ب. احد فاقد صورت است ۳۱
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
ج. احد فوق وجود است ۳۲
د. احد دارای اطلاق است ۳۴
ه . احد بدون اسم است ۳۴
و . مقام بدون حکم ۳۶
ز. احد برتر از شناخت ۳۶
۲ – ۳ – ۳ معرفت سلبی به خدا ۳۶
الف . سلب حیات از احد ۳۷ ب . سلب ارتباط او با هستی ۳۷
ج. نفی کثرت در ذات ۳۸
د.سلب حرکت و زمان ۳۸
ه. نفی قصد زائد بر ذات ۳۸
و. سلب شیء بودن ۳۸
ز. سلب تصاد در ذات ۳۹
ح. سلب صنع بی واسطه ۳۹
ط. نفی شریک ۳۹
ی. نفی ترکیب ۳۹
ک. نفی نیاز به غیر ۴۰
ل. نفی جسمانیت ۴۰
م. نفی اراده و اختیار و استقلال به مفهوم انسانی ۴۱
ن. تجرد از زمان و مکان ۴۱
ص. نفی اندیشه ۴۲
۲ – ۳ – ۴ معرفت ایجابی به خدا ۴۳
مقدمه : اصالت وحدت در فلسفه فلوطین ۴۳
۲ – ۳ – ۴ – ۱ اوصاف ایجابی احد ۴۵
الف. وحدت ۴۵
ب. بساطت ۴۶
ج. اطلاق و عدم تناهی ۴۸
د. فیض و فیاضت ۴۹
اهمیت جایگاه نظریه فیض ۵۱
ویژگی های فیض از نظر فلوطین ۵۳
ویژگی های فیض از نظر ملاصدرا ۵۵
ه. علم احد ۵۶
و. اراده و اختیار ۵۷
• مفهوم اراده احد ۵۸
• اراده فعلی احد ۵۹
ز. حضور همه جایی احد ۵۹
ح. حب معروفیت ۶۰
ط. دیگر اوصاف ایجابی احد ۶۱
۲ – ۳ -۵ علم حضوری به احد ۶۱
فصل سوم : شناخت خدا از دیدگاه ملاصدرا
بخش اول : ۳-۱ زندگی ،آثار و اندیشه ها ملاصدرا ۶۴
الف . زندگی ۶۴
ب. آثار ۶۷
ج. اندیشه های ملاصدرا ۶۷
۳-۲ اهمیت و جایگاه تفکر فلسفی ملاصدرا ۷۰
۳-۳ ستایش های ملاصدرا از نویسنده اثولوجیا ۷۲
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
۳-۴ تأثیر اثولوجیا بر مباحث مختلف حکمت متعالیه ۷۳
بخش دوم : مبانی نظری شناخت از دیدگاه ملاصدرا ۷۴
۳- ۲ -۱ تعریف معرفت ۷۴
امتناع تعریف منطقی علم ۷۵
۳– ۲ -۲ تفسیر صدرا از معرفت ۷۶
الف . علم صورت است ۷۶
ج. علم وجود است ۷۷
د. علم حصول است ۷۷
۳ – ۲ – ۳ اقسام معرفت ۷۷
۳ – ۲ – ۳ – ۱ نخستین تقسیم علم : حصولی و حضوری ۷۸
علم حضوری و مصادیق آن ۷۸
بازگشت علم حصولی به علم حضوری ۷۸
۳– ۲ -۳ – ۲ تقسیم علم براساس مراتب هستی ۷۹
۳– ۲ -۳ – ۳ امکان معرفت به طور مطلق ۷۹
دیدگاه صدرا در امکان معرفت ۷۹
فرایند ادراک ۷۹
تعالی نفس و امکان معرفت ۸۲
اثبات واقیعیات و امکان شناخت آنها ۸۳
۳– ۲ -۳ – ۴ قلمرو معرفت ۸۵
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
۱٫ مراتب چهار گانه معرفت ۸۵
۲٫ قلمرو معرفت حصولی و حضوری ۸۵
۳٫ تفاوت علم حصولی و حضوری ۸۶
۴٫ تفاوت مفاهیم ماهوی و وجودی ۸۷
۵٫ دو دلیل بر عدم امکان شناخت حقیقت وجود با علم حصولی ۸۸
بخش سوم : ۳ – ۳ – ۱ شناخت خداوند از دیدگاه ملاصدرا ۹۰
الف . ادراک ذات خدا ۹۰
ب. مراتب شناخت خدا ۹۱
ج. ادراک ذات خدا ۹۳
د.عدم امکان علم به واجب از طریق علم حصولی ۹۳
ه. امتناع اکتناه ذات واجب با علم حضوری ۹۴
۳ – ۳ – ۲ یگانگی ماهیت و انیت واجب ۹۵
۱٫ وحدت واجب الوجود ۹۶
۲٫ اثبات واجب الوجود ۹۶
۳٫ اثبات توحید واجب ۹۷
۳٫ ۳ شناخت خدا از طریق صفات ایجابی و سلبی ۹۸
۳ – ۳ – ۱ مقدمه :مبانی سه گانه صدرا در شناخت صفات خدا ۹۸
۳ – ۳ – ۲ اقسام صفات الهی :ایجابی و سلبی ۱۰۱
الف . صفات حقیقی ۱۰۴
ب. صفات اضافی ۱۰۴
ج.صفات معقول ۱۰۵
۳ – ۳ – ۳ واجب واجد تمامی کمالات ۱۰۶
حمل اشیاء بر واجب به نحو حقیقه و رقیقه ۱۰۸
۳– ۳ – ۴ دو دلیل عینیت ذات با صفات ۱۰۸
۳ – ۳ – ۵ معنای نفی صفات از خدا ۱۰۹
رد دو دیدگاه در عینیت صفات ۱۰۹
۳– ۳ – ۶ حمل مفاهیم شی وموجود بر خدا ۱۱۰
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
رد نظریه تعطیل ۱۱۱
خلاصه دیدگاه ملاصدرا ۱۱۳
۳– ۳ – ۷ علم واجب تعالی ۱۱۴
۳ – ۳ – ۸ صفات سلبی واجب ۱۱۵
فصل چهارم :بررسی تطبیقی معرفت خدا از نظر فلوطین و ملاصدرا
۴– ۱ اصول و قواعد مشترک خدا شناسی فلوطین و صدرا ۱۱۸
۴ – ۲ مسائل مشترک فلسفی خداشناسی در دو نظام ۱۲۱
۴ – ۳ موارد مشترک در صفات الهی ۱۲۴
۴ – ۴ موارد اختلاف دو نظام فلسفی ۱۲۷
فصل پنجم :نتیجه گیری
الف . دیدگاه های فلوطین ۱۳۵
ب. دیدگاه های ملاصدرا ۱۳۹
فهرست منابع و مآخذ
فهرست منابع فارسی ۱۴۶
فهرست منابع انگلیسی ۱۵۰
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
۱-۱ بیان مسأله
از دغدغه های اساسی انسان در طول تاریخ ،امکان معرفت و شناخت خداوند متعال است . نیم نگاهی به تاریخ بشریت و ظهور ادیان آسمانی ثابت می کند ، انسان همواره با پرسش ها ، چالش ها وشبهاتی در این زمینه روبه رو بوده است . آیا معرفت انسان به خالق امکان پذیر است؟ اگر چنین است راه های آن کدام است ؟معرفت حصولی یا حضوری و شهودی ، معرفت ایجابی یا سلبی ؟
با توجه به اهمیت مسئله امکان شناخت خدا ، که ذهن فیلسوفان ، متکلمان و اندیشمندان بسیاری را به خود معطوف ساخته است ، در این پژوهش ،نظر دو تن از فلاسفه بزرگ غرب و اسلام یعنی فلوطین و ملاصدرا که هر کدام در مقطع تاریخی خود از چهره های تأثیر گذار در اندیشه و تفکر انسانی بوده اند ، بررسی می شود .
۱ – ۲ اهداف و اهمیت تحقیق بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
در تمام اعصار تاریخ ،همیشه چند معما برای بشر مطرح بوده است ، از جمله اینکه آیا خدا وجود دارد و اگر وجود دارد ، اساسا امکان شناخت آن فراهم است . این خدا دارای چه صفاتی است ؟ ایجابی یا سلبی ، آیا صفاتی را باید بر او حمل کرد یا از او سلب کرد . این تحقیق بر آن است که سیری در اندیشه فلوطین و ملاصدرا در خصوص امکان شناخت خدا
انجام دهد تا دریابد دیدگاه های این دو فیلسوف بزرگ درباره امکان ونحوه شناخت خداوند چیست ؟راه های معرفت آن کدام است ،موارد مشترک و اختلاف در دیدگاه های آنها چه مواردی است ؟ لذا با بررسی مقایسه ای تحلیلی ، بین آرا و نظریات این دو فیلسوف ، درصدد رسیدن به این اهداف است .
۱ – ۳ پیشینه تحقیق
چنانکه گفته شد ،مسئله شناخت انسان از خدا ، تاریخی طولانی دارد و فیلسوفان ، متکلمان و اندیشمندان مختلفی در این زمینه تحقیقات و بررسی های مختلفی انجام داده و آثار و کتاب های متعددی در این خصوص وجود دارد . دیدگاه فلوطین و ملاصدرا ،درباره
امکان شناخت خدا ، به صورت پراکنده در کتاب های تاریخ فلسفه و کتاب هایی که درباره خداشناسی نوشته شده و کتاب هایی که درباره این دو فیلسوف است ، اشاره شده است ، اما به صورت مستقل تحقیقی در این خصوص وجود ندارد .
۱ – ۴ سؤالات تحقیق
۱٫ آیا به نظر فلوطین ،شناخت خدا ،ممکن و میسر است ؟
۲٫ نظر فلوطین درباره راه های شناخت خدا چیست ؟
۳٫ شناخت خدا از چه شیوه ای میسر است ؟سلبی یا ایجابی ؟حصولی یا حضوری ؟
۴٫ نظر ملاصدرا درباره شناخت خدا چیست ؟
۵٫ آیا شباهت ها و یا تفاوت هایی میان نظر فلوطین و ملاصدرا وجود دارد ؟
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
۱ – ۵ فرضیه تحقیق
طرح دیدگاه فلوطین و ملاصدرا حول محور امکان شناخت خدا و بیان شباهت ها و تفاوت های نظر آنها. از نظر فلوطین شناخت خدا چند وجهی است و همین وجوه سبب ابهام در تفکر فلوطین شده است و عده ای آنرا تناقضی آشکار در اندیشه های او می دانند . به نظر فلوطین بهترین راه شناخت خدا ، راه سلبی است اما راه های دیگر نیز مطرح است مانند معرفت ایجابی .
دیدگاه ملاصدرا در شناخت خدا ، مبتنی بر اصول حکمت متعالیه مانند اصالت وجود و تشکیک در وجود است . تفاوت هایی اساسی در امکان شناخت خدا و راه های آن میان نظر فلوطین و صدرا مشاهده می شود ، البته مشابهت هایی نیز وجود دارد .
۱ – ۶ محدوده و قلمرو تحقیق بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
در این تحقیق مبانی فکری دو فیلسوف (فلوطین و ملاصدرا) درباره امکان شناخت باری تعالی مطرح شده و سعی شده است مسائل مرتبط با شناخت خداوند و شیوه های آن مانند امکان شناخت ، شناخت حصولی و حضوری ، سلبی و ایجابی و … بررسی گردد .
۱ – ۷ روش تحقیق بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
روش مطالعه این تحقیق به صورت کتابخانه ای بوده است که با استفاده از کتابخانه عظیم پدرم و تهیه فیش های مناسب ، بررسی و تحلیل میان نظر این دو فیلسوف انجام گرفته است .
۱ – ۸ طرح تحقیق
تحقیق در پنج فصل که فصل اول آن مربوط به کلیات پژوهش می باشد که شامل بیان مسئله ،هدف تحقیق ، پیشینه ، فرضیه ، قلمرو و روش تحقیق است . در فصل دوم دیدگاه فلوطین درباره شناخت خدا مطرح شده است . در فصل سوم دیدگاه ملاصدرا درباره خدا بررسی شده است . فصل چهارم به بررسی تطبیقی دیدگاه های فلوطین و ملاصدرا درباره خدا می پردازد و در فصل پنجم جمع بندی و خلاصه ای از مباحث مطرح شده در پژوهش است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
مقدمه
بی تردید یکی از دغدغه های اصلی انسان در طول تاریخ ، شناخت خداوند و خالق هستی است . مفهومی که عموم مردم از خدای متعال درک می کنند و معنایی که هنگام شنیدن واژه«خدا» یا معادل آن در زبان های گوناگون می فهمند ،عبارت است از :«موجودی که جهان را آفریده است » به دیگر سخن ، خدا رابه عنوان «آفریدگار » می شناسند و احیاناً معانی دیگری از قبیل پروردگار و معبود را مورد توجه قرار می دهند . آنها در واقع ، خدا را به عنوان انجام دهنده «کار» آفرینش و توابع آن می شناسند .
با توجه به اینکه ،اینگونه مفاهیم از مقام فعل الهی و بعضاً از افعال آفریدگان – مانند پرستیدن – انتزاع شود ، فلاسفه کوشیده اند مفهومی را به کار گیرند که از ذات مقدس الهی حکایت کند ، بدون اینکه نیازی به در نظر گرفتن افعال و آفریدگان او داشته باشد . لذا مفهوم «واجب الوجود» را بر گزیده اند ؛ یعنی کسی که هستی او ضروری و زوال ناپذیر ، قائم به ذات خود است . اما برای شناخت او باید به یک نکته اساسی توجه داشت و آن
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
اینکه شناخت در محسوسات بوسیله ادراک حسی و در غیر آن ، تنها از راه علم حضوری حاصل می شود و هنگامی که موجودی قابل درک حسی نباشد ،راه شناختن آن منحصر به علم حضوری خواهد بود و آنچه از کاوش های عقلی و براهین فلسفی حاصل می شود
،طبعاً مفاهیم کلی عقلی است ، شناخت خدا و حقیقت هستی مهمترین این موارد است و علم «خداشناسی» شریف ترین و ارزشمندترین علم فلسفی در طول تاریخ تفکر انسان بوده و هست .
بی تردید هریک از ادیان و مکاتب فلسفی ،خدای خویش را با اوصاف خاصی می شناسند و افعال ویژه ای به او نسبت می دهند . تفاوت دیدگاه در باب اوصاف و افعال خدا ، خداشناسی های کاملاً متفاوتی پدید آورده و تصاویر گوناگونی از معبود آنان ارائه کرده است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
شاید تا کنون با افرادی مواجه شده اید که درک صحیحی از برخی اوصاف الهی نداشته ، به شناحتی سطحی و نادرست بسنده کرده اند ،چه بسا افراد فراوانی را دیده اید که هرچند ناخودآگاه به نوعی «جسم انگاری» گراییده اند و مثلاً خدا را در چهره موجود بسیار بزرگی که در آسمان سکونت دارد ، تصور می کنند . بسیاری از افراد نیز به گونه ای « انسان وار
انگاری » درباره خدا مبتلا هستند ؛ یعنی خدا را – دست کم در برخی اوصاف – بسان آدمیان می پندارند، یا خاستگاه افعال او را نوعی عواطف و احساسات انسان وارانه می دانند . این افراد هنگامی که وارد محیط علمی می شوند و به فرا گرفتن مسائل علمی می پردازند ، در می یابند که مفهوم انسانی ضعیف خدا نمی تواند با دلائل منطقی علمی
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
سازگار باشد .
لازم است به این نکته توجه کرد که شناخت سطحی یا نادرست از اوصاف و افعال الهی ، یک معضل نظری و معرفتی صرف نیست که هیچ تأثیری در زندگی عادی و روزمره انسان نداشته باشد ؛ واقعیت دقیقاً بر خلاف این است . کسی که برداشت نادرستی از قدرت
الهی و گشادگی دست او در همه امور دارد ، ممکن است در برخورد با ناملایمات و مشکلات به ظاهر لاینحل زندگانی ، به آسانی تسلیم شود و به جای استقامت و توکل بر خداوند راه عجز و درماندگی بپوید .
کوتاه سخن آنکه تلاش انسان برای تصحیح و تکمیل خداشناسی ،صرفاً کوششی برای دستیابی به منظومه معرفتی متقن و منطقی و درست نیست . بلکه آثار عملی محسوس و سرنوشت سازی در حیات او دارد .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
در این پژوهش سعی گردیده تا آراء و نظریات دو تن از فیلسوفان بزرگ تاریخ بشر در غرب و جهان اسلام یعنی فلوطین و ملاصدرا در باب خداشناسی ، نحوه نگرش آندو به امکان شناخت خدا ،راه های شناخت خدا ، موارد اشتراک و اختلاف نظر آندو طرح و بررسی گردد .
دلیل انتخاب این دو فیلسوف برای بررسی تطبیقی امکان شناخت خدا کاملاً روشن است .
علاوه بر عمق و غنای فلسفی این دو متفکر ،جایگاه تاریخی خاص آن دو نیز مهم است . هر دو فیلسوف چه از نظر تاریخی و چه فرهنگی در واقع بر شاهراهی قرار گرفته اند که محل تلاقی اندیشه ها و مکاتب مختلف بوده است و نظام های فلسفی این دو فیلسوف
،مرحله ای تکاملی ،بلکه نقطه عطف نظام های فکری و فلسفی پیش از خود بوده اند و با استفاده از وجوه مثبت آنها ، خود طرحی نو در افکنده اند ،آن هم با تکیه بر این اصل معرفت شناختی که عقل ،یکی از راه های شناخت حقیقت است و در کنار آن ابزارهایی چون الهام و علم حضوری نیز واجد اهمیت بوده ، به عنوان منبع شناخت ، معتبر است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
بخش اول : زندگی و آثار و اندیشه های فلوطین
۲ – ۱ زندگی ، آثار و اندیشه های فلوطین
الف . زندگی
فلوطین یا پلوتینوس ، در حدود سال ۲۰۳ تا ۲۰۴ میلادی در مصر متولد شد . فرفوریوس درباره او می نویسد :
«او هرگز به کسی چیزی درباره ماه یا روز تولد خود نگفت ، زیرا نمی خواست برایش قربانی کنند یا جشن بگیرند ، هرچند که خود ، در روزهای تولد افلاطون و سقراط قربانی می کرد و از دوستان پذیرائی می نمود .»( فلوطین، ۱۳۶۶ ، ۲ ، ۱۱۰۰ )
فلوطین در بیست و هشت سالگی ، به فلسفه علاقه مند شد و در سال ۲۳۲ میلادی ، برای یادگیری آن ، به اسکندریه رفت .وی در درس های استادان مختلف در اسکندریه حاضر شد ، ولی از آنها سودی نیافت و لذا اندوهناک شده ، درد دلش را با یکی از دوستان خود ،
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
در میان گذاشت ، این دوست که به اشتیاق او پی برده بود ، او را به نزد آمونیوس ساکاس
فرستاد فلوطین پس از حضور در مجلس درس او به دوستش گفت :«دنبال همین مرد می گشتم » (همان منبع ، ۱۱۰۱) و او از آن پس نزد آمونیوس ماند و در فلسفه چندان پیش رفت که مایل شد با فلسفه ایرانی و هندی آشنا شود . فلوطین در مجالس درس اش
نشان می داد که هم تسلط کافی به زبان دارد و هم از قدرتی بزرگ برای روشن ساختن و تشریح نکاتی که با موضوع درس ارتباط دارد ، برخوردار است فلوطین در چهل سالگی عازم رم شد و در آنجا مدرسه ای باز کرد و از توجه مأموران و مقامات دولتی رم مثل امپراطور گالینوس و همسرش برخوردار شد . فلوطین در فکر بنا نهادن شهری به نام شهر افلاطون
در کامپاینا افتاد تا جمهوری افلاطون را به تحقق عینی برساند و امپراطور رم هم با این فکر او موافقت کرد ، ولی چیزی طول نکشید که امپراطور نظر خود را تغییر داد و بالاخره ،آرزو و اندیشه او به نتیجه نرسید .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
فلوطین در حدود شصت سالگی بود که فرفوریوس رابه شاگردی خود پذیرفت و بعدها وی، زندگی نامه استادش را که درباره او ، اعجاب و تحسین بسیاری می کرد ، به رشته تحریر در آورد . فلوطین در رم به خاطر کمک ها و نصایحی که می کرد ، مورد توجه مردم قرار
داشت و در واقع وظیفه مدیر و رهبر روحانی را ایفا می کرد .همچنین فلوطین کودکان یتیم را به منزل خود می برد و مانند ولی از آنها مراقبت می کرد . وی زندگی مرتاضانه و زاهدانه داشت و در سیرت و خصلت ، شریف و با محبت بود ، تا جائی که گفته اند دوستان بسیاری داشت و دشمنی نداشت .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
فلوطین به دلیل بیماری ای که داشت در سال ۲۶۹ – ۲۷۰ میلادی در یک خانه روستایی در کامپاینا درگذشت . فرفوریوس ، به توصیه استادش به سیسیل رفته بود ولی استوخیوس طبیب از پوتئولی به موقع رسیده بود تا آخرین کلمات فیلسوف را یادداشت کند ؛ «من منتظر بودم که تو را ببینم ،پیش از آنکه چیزی که در من خدایی است ، عزم پیوستن به وجود الهی در جهان هستی کند .» (کاپلستون ، ۱۳۷۵ ، ۱، ۵۳۴)
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
ب. آثار
فلوطین نخستین بار در چهل و نه سالگی ، یعنی در آستانه پیری ، به خواهش شاگردان خود، نوشتن را آغاز کرده است و اغلب نوشته های او به صورت بحث هایی است که با شاگردان در مجالس خود مطرح می کرد . از فلوطین پنجاه و چهار رساله باقی مانده است . فرفوریوس نوشته های فلوطین را در شش دسته نه تایی مرتب کرده و هر دسته را یک
انئاد که در زبان یونانی به معنای «نه گانه » است ، نامگذاری کرده است ، به همین دلیل به نوشته های فلوطین «انئادهای فلوطین » می گویند . البته ترتیب نگارش این رساله ها متفاوت است ، فرفوریوس رساله های مربوط به هم را در یک انئاد گنجانده و حتی رساله هایی را که موضوعات ساده تری دارند ، در انئاد اول قرار داده است .
انئاد اول حاوی رساله هایی است که موضوع اصلی آنها اخلاق است . انئاد دوم مجموعه ای است از رساله هایی مربوط به حکمت طبیعی و از جمله بررسی درباره کیهان محسوس . انئاد سوم در مورد جهان و عنایت الهی است . انئاد چهارم در مورد روح می باشد . انئاد پنجم به رساله هائی اختصاص داده شده که موضوعشان عقل است . انئاد ششم درباره احد یا خیر مطلق است . از میان همین آثار می توان به فلسفه ای پی برد که بعدها به نام فلسفه نو افلاطونی معروف گردید .
ج. اندیشه ها
در اینجا به اختصار به پاره ای از مهم ترین اندیشه های فلوطین ، اشاره می شود :
نوشته های فلوطین کوتاه وآکنده از اندیشه است ، مطالب را به اختصار بیان می کند و در سخنش ، اندیشه بیشتر از عبارت است . اصول و عقاید
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
مشایی و رواقی در نوشته هایش فراوان است و خصوصاً چکیده مابعدالطبیعه ارسطو را در آنها می توان یافت . درهندسه ، ریاضیات ، مکانیک ، اپتیک (علم مناظر) و موسیقی تبحر داشت ، ولی حاضر نبود وقت خود را به پژوهش تفصیلی در آن رشته ها بگذارد .
فلوطین ، آخرین فیلسوف بزرگ یونانی است که در زمانی که طرز فکر و فرهنگ هلنی (یونانی گرایی) در مقابل طرز تفکر مسیحی عقب نشینی کرده بود و از طرفی اندیشه های هرمسی قرن های نخستین میلادی ، فلسفه را به حد یک سلسله تشریفات تنزل داده بود ، به دفاع از حق حاکمیت خرد ، به عنوان ابزار فلسفه و راهنمای حقیقت به پا
خاست و فلسفه جدیدی را بنیان نهاد که از لحاظ تأثیر گذاری بر دنیای معاصر خود ، همه فلسفه های پیشین ، به جز فلسفه ارسطو را تحت الشعاع قرار داد ، لذا می توان گفت که نوشته های فلوطین یکی از منابع اصلی فلسفه اسلامی است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
در مورد اهمیت فلوطین ، باید توجه داشت که وی تنها ، به علت افکار فلسفی و عرفانی در میان حکمای مسلمان ، حائز اهمیت نیست ، بلکه به تعبیر یاسپرس ، یکی از چهره های ابدی باختر زمین است . (یاسپرس ، ۱۳۶۳ ، ۱۴۳) و نیز دارای یک نظام منسجم فلسفی است و در مورد تأثیراتش بر عرفان ، به گفته راسل ، وی «پدر همه انواع عرفان های اندیشنده است .» (راسل ، ۱۳۷۳ ، ۴۱۰)
به نظر فلوطین ، معنی و فایده فلسفه صرفاً پاک ساختن روح ازعلایق دنیوی و عروج به عالم معقول و یگانه شدن با احد یا واحد است و به همین جهت فلوطین، هر عملی را در جهان محسوسات ،حقیر و کوچک می شمارد و به صراحت می گوید :«کسی که هیچ کاری نمی کند نیکبختیش ، کمتر از نیکبختی دیگران نیست و حتی نیکبخت تر از کسی است که کاری می کند … ( ۱ – ۵ – ۱۰)
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
فلسفه فلوطین ، متکی بر عقل انسانی است و فلسفه تعقل و استدلال و معتقدات جزمی و استناد به مرجعیت مقامی مافوق عقل که فلسفه مسیحی ممکن نیست از آنها چشم بپوشد ،در فلسفه او نقشی ندارد و حق این است که گفته شود ، فلوطین موفق شده است که حق حاکمیت عقل را در تحقیق فلسفی دوباره به کرسی بنشاند.
در نظام فلسفی فلوطین ، سه اصل یا سه مبدأ قرار دارد ؛ اولاً واحد که برتر از وجود و برتر از عقل و برتر از جهان معقول است . ثانیاً عقل و ثالثاً روح یا نفس و بعد از آن ها ، در مرتبه پایین تر از روح ،طبیعت یا جهان محسوس قرار دارد و در مرتبه واپسین ماده است که آن نیز از طریق عقل شناختی نیست. واحد «بسیط و نخستین است ،پس از واحد ، عقل یعنی
نخستین اصل تفکر است و پس از عقل ،روح .این ترتیب واقعی است و در جهان معقول ، نه بیشتر از این را باید بپذیرفت و نه کمتر از این را . اگر قائل به کمتر بشویم ، باید روح و عقل را یکی بدانیم ، یا عقل و نخستین را ، ولی بارها گفته ایم که این سه غیر از یکدیگرند .»(۲ – ۹ -۱)
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
هریک از این مبادی سه گانه در فلسفه فلوطین ، اقنوم خوانده شده است .این اقانیم از نظر او باهم متحدند ، همانگونه که عقل کلی از واحد صادر می شود ، خود ، مصدر یا منشأ جهانی است که نفس کلی نام دارد . این فیضان یا صدور ،نزد فلوطین ،به هیچ وجه جنبه زمانی ندارد ، بلکه حکایت از ترتیب منطقی موجودات می کند . هرچه از واحد دورتر شویم ، ، از وحدت کاسته و به کثرت افزوده می شود .
خدا در حقیقت ،مطلقاً متعالی است ، او یگانه (واحد یا احد) موجودی است توصیف ناپذیر و غیر قابل درک ، « که درباره اش سخنی نیست (ناگفتنی است) که درباره اش دانشی نیست (نادانستنی است) ،آنکه گفته می شود در فراسوی جواهر است »(۵-۴) به نظر
فلوطین ،هیچ گاه نمی توان صفات وجود ، ماهیت و حیات رابر خدا حمل کرد ،البته نه به این دلیل که او کمتر از این صفات است ، بلکه درست برعکس ،به دلیل اینکه بیشتر است ، چنانکه صراحتاً می گوید : «آنکه برتر از همه آن امور است»(۳ – ۸ – ۹ )
نوس (= عقل) شهود بی واسطه است . در نوس ، صور کلیه وجود دارند که نه تنها مثل طبقات ، بلکه همچنین مثل افراد است ،(۵ – ۷ – ۱) اینکه نوس ، خود جهان عقلانی است (۵ – ۹- ۹) نکته ای است که فلوطین بر آن اصرار می ورزد . نوس یک حقیقت سرمدی است . هم عاقل و هم معقول است .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
از نوس که «زیبایی» است ،نفس صادر می شود . این نفس عالم ، روحانی و تقسیم ناپذیر است ، ولی حلقه ارتباط میان عالم فوق محسوس است ، بنابراین به هر دو طرف می نگرد .
فروتر از مرتبه نفس ، طبیعت و عالم محسوس است که از نفس ناشی شده است .عالم محسوس که عالم مادی است ، درست در نقطه مقابل واحد است . در حالیکه عالم عقل وجود محض است ، ماده امکان محض است و از اینرو فلوطین ، آن را عین شر می داند . در چنین عالمی است که انسان گرفتار آمده است .
انسان از نظر فلوطین ، از دوگانگی جان وتن تشکیل شده است . جان یا نفس یا روح ،فردی جزئی است از نفس کلی که در قالب جسم و در غار عالم مادی گرفتار شده است . از آنجا که نفس ، حقیقتی است «آنجایی» و با سایر اقانیم متحد است ، شوق آن دارد که به اصل خود ، یعنی عقل و به اصلِ اصلِ خود یعنی احد بازگردد . از اینجاست که جنبه ی عملی تعالیم فلوطین آغاز می شود .
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
فلوطین مبدا اول را به تبع فیثاغورس ، واحد یا احد خوانده است و در جای دیگری به تبع افلاطون ،خیر مطلق می خواند . زیرا که او نقطه بازگشت و معاد نفس است و درست نقطه مقابل ماده است . انسان باید روشی برگزیند که از شر ماده نجات یابد و به خیر مطلق برسد ، این روش را فلوطین به تفصیل در آثار خود شرح داده است .
غایت فلسفه از نظر او رستگاری از طریق بازگشت جان آدمی به مبدأ نخستین است ،
البته این بازگشت ،خود نوعی سیر و سلوک عرفانی است و به همین جهت نیز فلوطین را گاهی عارف و حتی پدر عرفان غربی خوانده اند . البته عرفان فلوطین ،عرفانی غیر دینی است . منظور از دین ،در اینجا ،دین آسمانی یعنی دینی است که مبتنی بر وحی باشد . پس آنچه موجب اختلاف عرفان فلوطین با عرفان اسلامی یا مسیحی می شود ، این است که یکی مستلزم به وحی نیست و دیگری کاملاً مبتنی بر وحی است .
۲ – ۱ – ۲ اهمیت فلوطین در تفکرات فلسفی :
فلوطین بنیان گذار مکتب نو افلاطونی و آخرین فرد فلاسفه بزرگ عهد قدیم است . فلوطین تفکر درباره ی عالم ابدی و زیبایی را دوست می داشت و در این کار با جدی ترین مردان عصر خود ، هماهنگ بود . در نظر همه آنان چه مسیحی و چه کافر ، چنین می نمود که از دنیای واقعی هیچ امیدی بر نمی خیزد و فقط «دنیای دیگر» است که ارزش دل بستن دارد .
در نظر مسیحیان «دنیای دیگر» عبارت بود از «ملکوت آسمان » که انسان بایستی پس از مرگ از لذات آن برخوردار شود . الهی دان های مسیحی این نظریات را با هم درآمیختند و مقدار زیادی از فلسفه فلوطین را در عقاید خود داخل کردند . اسقف اینگ در کتاب اش درباره فلوطین دینی را که مسیحیت از فلوطین بر عهده دارد ، به حق مورد تأکید قرار می
دهد (راسل ، ۱۳۹۹ ، ۴۰۹) و یادآور می شود که هیچ فلسفه دیگری نمی تواند بی اصطحکاک با مسیحیت منطبق شود » (راسل ، ۱۳۹۹ ، ۴۰۹) و یادآور می شود که آگ
بررسی امکان شناخت خدا از دیدگاه فلوطین و ملاصدرا
بررسی امكان شناخت خدا از ديدگاه فلوطين و ملاصدرا پایان نامه پروپوزال مقاله
قیمت : تومان15,000
