توضیحات

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید

پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه  میتوانید نسبت

به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش

تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه الهیات  استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر، از ارکان اسلام و ستون خیمه دین ماست که بدون آن، دیگر احکام فرصت ظهور و بروز شایسته را نخواهند یافت.

این اصل، شاه کلید رسیدن به مدینه فاضله‌ای است که آرمان پیشوایان ما بود. از نظر قرآن کریم، مسلمین در صورتی که به این وظیفه عمل کنند، بهترین امت ها هستند.

امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه ای همگانی است و در صورتی که هرکس سکوت کند به انتظار اینکه دیگری امر به معروف و نهی از منکر نماید و در نتیجه هیچ‌کس قیام نکند،

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص امر به معروف و نهی از منکر

چنین قومی باید منتظر عذاب الهی باشد. امر به معروف و نهی از منکر از احکام ضروری اسلام است که در نصوص دینی مورد تأکید

فراوان قرارگرفته است. آیت الله خویی و امام

خمینی، امر به واجب ونهی از حرام را واجب و امر به مستحب و نهی از مکروه را مستحب می‌دانند، و مراتب امر به معروف و نهی از منکر را شامل مراتب

قلبی، زبانی و اقدامات عملی می‌دانند ولی در خصوص شرایط امر به معروف و نهی از منکر در

دو شرط احتمال تأثیر و عدم مفسده اختلاف نظر دارند.

در این پایان نامه‌ به بررسی دیدگاه‌های امام خمینی (ره) در خصوص امر به معروف و نهی از منکر می‌پردازیم.

واژه‌ی های کلیدی: امربه معروف، نهی از منکر، امام خمینی، آیت الله خویی.

۱۳۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل  را دانلود کنید

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

فهرست مطالب
عنوان صفحه

چکیده ۱
مقدمه ۲
فصل اول: کلیات
۱- کلیات ۵
۱-۱- طرح تحقیق ۵
۱-۱-۱- بیان مسأله ۵
۱-۱-۲- پرسش اصلی تحقیق ۷
۱-۱-۳- فرضیه‌های تحقیق ۷
۱-۱-۴- اهداف تحقیق ۷
۱-۱-۵- سوابق تحقیق ۷

بررسی

۱-۱-۶- جنبه نوآوری تحقیق ۸
۱-۱-۷- روش تحقیق ۹

۱-۱-۸- محدودیت‌ها و مشکلات ۹

۱-۲- تعاریف ۹

فصل دوم: مبانی، ارکان عقلی و شرایط امر به معروف و نهی از منکر

۲- مبانی، ارکان عقلی و شرایط امر به معروف و نهی از منکر ۱۱

۲-۱- بررسی وجوب امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن ۱۱

۲-۲- بررسی موضوع از دیدگاه روایات ۱۳

۲-۳- امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام علی (ع) ۱۸

۲-۳-۱- شرایط امر به معروف و نهی از منکر ۱۸
۲-۳-۲- مراحل و مراتب امر و نهی ۲۰

۲-۳-۳-صفات آمر و ناهی ۲۱

۲-۳-۴- آثار امر به معروف و نهی از منکر ۲۴

۲-۳-۵- مذمت ترک امر به معروف و نهی از منکر ۲۵

۲-۳-۶- آثار ترک امر به معروف و نهی از منکر ۲۵

 احکام امر به معروف و نهی از منکر

۲-۳-۷- عوامل ترک امر به معروف و نهی از منکر ۲۶
۲-۳-۸- ارزش و ویژگی امر به معروف و نهی از منکر ۲۷

۲-۳-۹- شرایط امر به معروف و نهی از منکر ۲۸

۲-۳-۱۰- فلسفه امر به معروف و نهی از منکر ۲۹

۲-۳-۱۱- درجات و مراحل امر به معروف و نهی از منکر ۲۹

۲-۳-۱۲- آفات ترک امر به معروف و نهی از منکر ۲۹

فصل سوم: امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (ره)

۳- امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه امام خمینی (ره) ۵۵

۳-۱- امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه فقهای امامیه ۵۵

۳-۱-۱- نظرات فقیهان صدر اول ۵۸

۳-۱-۲- سایر فقها ۵۹

۳-۱-۳- شرط عدم مفسده در امر به معروف و نهی از منکر ۶۰

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۳-۱-۳-۱- عنوان شرط سوم (عدم مفسده) ۶۰

۳-۱-۳-۲- دلایل شرط سوم(عدم مفسده) ۶۱

۳-۱-۴- شرط احتمال تأثیر ۶۴
۳-۲- بررسی دیدگاه‌های امام خمینی در خصوص امر به معروف و نهی از منکر ۶۸

۳-۲-۱- اهمیت امر به معروف ۶۸

۳-۲-۲- وجوب امر به معروف و نهی از منکر ۶۹

۳-۲-۳- اقسام امر به معروف و نهی از منکر ۷۳
۳-۲-۴- مراتب امر به معروف و نهی از منکر ۷۴

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۳-۲-۵- اصل امر به معروف و نهی از منکر ۸۰

۳-۲-۶- شرایط امر به معروف و نهی از منکر ۸۲
۳-۲-۷- بندهایی از پیام هشت ماده ای امام ۹۰

۳-۲-۸- رهنمودهای حضرت امام برای عملی کردن امر به معروف ۹۱

فصل چهارم: مراتب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه آیت الله خویی
۴- مراتب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه آیت الله خویی ۹۷

۴-۱- تبیین امر به معروف و نهی از منکر و بررسی وجوب آن ۹۸
۴-۱-۱- مصادیق معروف از دیدگاه آیت الله خویی ۹۸

۴-۲- شرایط امر به معروف ونهی از منکر ۱۰۱

۴-۳- احکام فقهی ۱۰۲

۴-۴- بررسی ادله آیت الله خویی در خصوص امر به معروف و نهی از منکر ۱۰۳

۴-۴-۱- ادله ارکان و شرایط امر به معروف و نهی از منکر ۱۱۱

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۴-۴-۲- ادله مراتب امر به معروف و نهی از منکر ۱۱۳
۴-۴-۳- در منکراتی که معمول و عادت مردم می‌باشد ۱۱۷

بررسی وجوه افتراق دیدگاههای امام خمینی (ره) و آیت الله خویی (ره) در امر به معروف و نهی از منکر ۱۲۳
نتیجهگیری ۱۲۶

پیشنهادات ۱۲۹
فهرست منابع

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

مقدمه

نیازهای مشترک اجتماعی و روابط ویژه انسانی، انسان‌ها را آن چنان به یکدیگر پیوند می-زند و زندگی را آن‌چنان وحدت می‌بخشد که افراد را در حکم

مسافرانی قرار می دهد که در یک اتومبیل و یا یک هواپیما یا یک کشتی سوارند و به سوی مقصدی در حرکتند و همه با

هم به منزل می رسند و یا همه

با هم از رفتن می مانند و همه با هم دچار خطر می گردند و سرنوشت یگانه ای پیدا می کنند. به واسطه سرنوشت مشترک داشتنِ افراد اجتماع است

که اگر یک نفر بخواهد گناهی مرتکب شود، بر دیگران لازم است مانع او گردند.

اسلام نه تنها فرد را برای خود و در مقابل خداوند از نظر شخص خود مسئول و متعهد می داند،

بلکه فرد را از نظر اجتماع هم مسئول و متعهد می داند.

امر به معروف و نهی از منکر همین است که ای انسان! تو تنها از نظر شخصی و فردی در برابر ذات پروردگار مسئول و متعهد نیستی، تو در مقابل اجتماع

خود هم مسئولیت و تعهد داری.

اصلاح‌طلبی، یک روحیه اسلامی است. هر مسلمانی به حکم اینکه مسلمان است، خواه ناخواه اصلاح‌طلب

و لااقل طرفدار اصلاح‌طلبی است؛ زیرا

اصلاح‌طلبی، هم به عنوان یک شأن پیامبری در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهی از منکر است که از ارکان تعلیمات اجتماعی اسلام

است.
هر امر به معروف و نهی از منکر، لزوماً مصداق اصلاح اجتماعی نیست، ولی هر اصلاح اجتماعی، مصداق امر به معروف و نهی از منکر هست.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

ما همیشه صالح داشته ایم، اما کمتر مصلح داشته ایم. علتش این است که ما کمتر اجتماعی فکر می کنیم.

یک ملت ناراضی از وضع حاکم، در صورتی انقلاب می کند که دارای رو

حیه پرخاشگری و طرد و انکار باشد. اسلام خصوصیتش این است که به مردم خودش حس پرخاشگری و طرد و مبارزه و نفی وضع نامطلوب را می دهد.

امر به معروف و نهی از منکر، یعنی اگر وضع حاکم، وضعِ نامطلوب و غیر اسلامی بود، تو نباید تسلیم وضع بشوی و تمکین وضع بکنی؛ تو باید برای طرد،

نفی و انکار این وضع، جهت برقرار ساختن وضع مطلوب و ایده آل کوشش کنی.

امر به معروف و نهی از منکر از آموزه های بنیادین اسلامی است که درساحت اجتماعی و سیاسی نقشی مؤثر دارد. این اصل شیوه رفتاراجتماعی و

سیاسی انسان مسلمان را مشخص می سازد و بر نفی بی طرفی او در مناسبات اجتماعی و سیاسی تأکید می ورزد. این فریضه

در قرآن کریم در هفت

آیه به صورت مستقیم آمده است. آیات ۱۰۴ و۱۲۰ و ۲۱۶ سوره مبارکه آل عمران، ۱۵۷ اعراف، ۷۱ توبه، ۴۱ حج، ۱۷لقمان، این آیات هفتگانه اند که دستور

به اجرای این فریضه مهم داده اند. در سنت نبوی و ائمه اطهار (ع) و در کتب حدیثی و فقهی نیزروایات پرشماری در این باره وجود دارد. معتزله که بسیاری

ازپژوهشگران آن را بنیادگذار کلام اسلامی خوانده اند، امر به معروف ونهی از منکر را اصلی کلامی انگاشته اند و آن را در زمره اصول پنجگانه خود نهاده

اند.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

هدف از نگارش این پایان نامه‌، بررسی دیدگاه امام خمینی (ره) و آیت الله خویی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر می‌باشد.

فصل اول

کلیات

۱- کلیات

۱-۱- طرح تحقیق
۱-۱-۱- بیان مسأله

بدون مبالغه باید گفت امام خمینی (قدّس سره) احیاء‌کننده این دو وظیفه مهم الهی در عصر خود بود. این شخصیت کم‌نظیر عالم اسلام در راه انجام این

دستور الهی از هیچ کاری فروگذار نکرد. امام بزرگترین منکر را حکومت پهلوی می‌دانست که با اساس اسلام در ستیز بود

از این رو از سال ۱۳۴۲ که مبارزه

خود را آغاز نمود برای سرنگونی این رژیم با تمام توان به میدان آمد و در این راه هر گونه سختی و رنج و تبعید و زندان را تحمل کرد تا سرانجام حکومت

پهلوی را نابود و جمهوری اسلامی در این مملکت برپا داشت.

وجوب امر به معروف و نهی از منکر مورد اتفاق همه فقها اسلام از شیعه و سنی است و مسلمین جهان نیز این دو را واجب می‌دانند بنابراین اصل وجوب

از ضروریات دین است و آیات و روایات فراوانی بر وجوب این دو دلالت دارند. امام خمینی فرموده‌اند:

این دو از والاترین و شریف‌ترین واجبات می‌باشند و به وسیله اینها واجبات دیگر اقامه می‌گردد و وجوب این دو از ضروریات دین است و منکر آن در صورت

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

توجه به لازمه انکار و ملزم شدن به آن از کافران خواهد بود (تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۴۳۹).

امر به معروف و نهی از منکر همانند نماز و روزه، واجب است. امر به معروف و نهی از منکر در اسلام جایگاه رفیع و ارزشمندی دارد که با انجام آن سعادت

دنیا و آخرت انسان، تأمین می‌شود.
در میان فقها، اختلاف نظر است که آیا وجوب این دو تنها از ادله شرعیه آیات و روایات استفاده می‌شود یا بیش از آنکه آیه و روایتی بر وجوب این دو حکم

کند عقل آن را واجب می‌داند. شهور فقها، قائلند که وجوب این دو شرعی است و عقل به تنهایی حکم نمی‌کند که امر کردن مردم به خوبیها و نهی کردن

آنان از بدیها واجب است. در مقابل جماعتی فرموده‌اند وجوب امر به معروف و نهی از منکر عقلی است و نیازی به دلیلی از شرع نیست

و ادله رسیده از

شرع مقدس در واقع تأکیدی بر حکم عقل است. شیخ طوسی (الاقتصاد، طوسی، ص ۲۳۶)، علامه حلّی (مختلف الشیعه، احکام الشریعه، علامه حلی،

ج ۴، ص ۴۷۱)، فاضل مقداد (تنقیح الرافع، فاضل مقداد،‌ج۱)، شهید اول و ثانی (اللمعه الدمشقیه، ج ۲، ص ۴۰۹) و حضرت امام خمینی (المکاسب

المحرمه، ج ۱، ص۲۰۴) از کسانی هستند که وجوب این دو را عقلی می‌دانند.

بررسی

در روایتی که از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله رسیده وجوب عقلی تأیید می‌شود آن حضرت فرموده است:
یک فرد گنه‌کار در میان جامعه همانند کسی است که با جمعی سوار

کشتی شود و به هنگامی که در وسط دریا قرار گیرد تبری برداشته و به سوراخ کردن موضعی که در آن نشسته است بپردازد

و هرگاه به او اعتراض کنند در جواب بگوید من در سهم خود تصرف می‌کنم. اگر دیگران او را از این عمل خطرناک باز ندارند طولی نمی‌کشد که آب دریا به داخل کشتی نفوذ کرده و

یک‌باره همگی در دریا غرق می‌شوند (تفسیر نمونه، آیت الله مکارم و همکاران، ج ۳، ص ۳۷).

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

جماعتی از فقها فرموده‌اند وجوب امر به معروف و نهی از منکر عینی است و بر همه افراد واجب است که به این دو واجب اقدام کنند: شیخ طوسی در

کتاب نهایه (النهایه/ ۲۹۹) و الاقتصاد (الاقتصاد / ۲۳۷) و ابن حمزه در وسیله (الوسیله الی نیل الفضیله، ابن حمزه)

و محقق کرکی در جامع المقاصد (جامع

المقاصد، محقق کرکی، ج ۱، ص ۲۰۰) فرموده‌اند قائل به وجوب عینی امر به معروف و نهی از منکر شده‌اند.

در برابر این گروه فقها حضرت امام خمینی قائل به وجوب کفایی هستند. امام فرموده‌اند: اقوی آن است که وجوب

امر به معروف و نهی از منکر کفایی

است. بنابراین اگر جماعتی به آن اقدام کنند که حکم الهی تحقق پیدا کند تکلیف از دیگران ساقط است وگرنه همه در صورتی که شرایط وجوب باشد ترک

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

واجب کرده‌اند (تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۴۴۰).

طرفداران هر دو عقیده ادلّه‌ای برای مدعای خود بیان کرده‌اند. مقتضی است ادله قائلین به وجوب کفایی را مورد بررسی قرار دهیم.

نخستین دلیل قائلین به وجوب کفایی آن است که هدف از امر به معروف و نهی از منکر آن است که واجبات انجام گیرد و محرمات ترک شود. بسیاری از

فقها از جمله حضرت امام به آن اشاره دارند. و می‌فرماید:

تا زمانی که معروف انجام نگرفته یا حرام ترک نشده اگر شرایط جمع باشد همه گناهکارند.

دلیل دوم، آیه شریفه:
«وَلْتَکُن مٍّنکُم امهُ یَدعُون الَی الخیرِ وَ یامُرونَ بالمعروفِ و ینهونَ عَنِ المُنکرِ و اولئکَ هُم المُفْلِحُون» (سوره آل عمران آیه ۱۰۴).

دلیل سوم، دلیل دیگری که می‌توان برای وجوب کفایی بیان کرد روایت معتبره‌ای است که معده بن صدقه از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده او می‌گوید:

بنابراین در این تحقیق قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که چه تفاوتی میان دیدگاه امام خمینی و آیت الله خویی در خصوص امر به معروف و نهی از

منکر وجود دارد؟

۱-۱-۲- پرسش اصلی تحقیق

دیدگاه امام خمینی و آیت الله خویی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر چه تفاوت و شباهت‌هایی دارد؟

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۱-۱-۳- فرضیه‌های تحقیق

دیدگاه امام خمینی و آیت الله خویی در خصوص وجوب امر به معروف و

نهی از منکر مشابه و در خصوص مراتب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر متفاوت است.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۱-۱-۴- اهداف تحقیق

بررسی امر به معروف و نهی از منکر در فقه امامیه

بررسی دیدگاه فقهی امام خمینی (ره) در خصوص امر به معروف و نهی از منکر

بررسی دیدگاه فقهی آیت الله خویی در خصوص امر به معروف و نهی از منکر

۱-۱-۵- سوابق تحقیق

آیت الله خویی در منهاج الصالحین خود کتابی را به امر به معروف و نهی از منکر اختصاص داده و بحث از این دو موضوع را بعد از بحث خمس و پیش از

مبحث جهاد آورده است. وی این دو را اعظم واجبات می داند. و در مسأله ۱۲۷۲ این فریضه را بر همه، اعم ار علما و سلاطین و رعیت و دارا و ندار واجب

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

می‌داند (خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۳۵۲). ایشان می فرمایند: اگر انکار به قلب و زبان و دست واقع نشد در جواز قتل و جرح دو وجه است و بلکه دو

قول، که اقوای آندو عدم است … و این کار بر امام و یا نائب او روا است (همان، ص۳۵۳).

 احکام امر به معروف و نهی از منکر

در خصوص بررسی تطبیقی دیدگاه امام خمینی (ره) و آیت الله خویی در خصوص امر به معروف و نهی از منکر کتاب مستقلی به نگارش در نیامده است

اما هر کدام از این فقه در بخشی از کتاب‌های فقهی خود (تحریر الوسیله و منهاج الصالحین) بخشی را به امر به معروف و نهی از منکر اختصاص داده‌اند.

دکتر سیدحسن اسلامى (۱۳۹۸) در کتاب خود با عنوان «امر به معروف و نهى از منکر» به این موضوع پرداخته است. وی در این کتاب بیشتر به جایگاه

سیاسى امر به معروف و نهى از منکر پرداخته است.
انتشارات صدرا کتابی از شهید مرتضی مطهری (۱۳۷۷) با عنوان «امر به معروف و نهی از منکر در آثار استاد مطهری» تدوین نموده است. در این کتاب

بحثهای گفتاری و نوشتاری استاد مطهری درباره امر به معروف و نهی از منکر، به صورت مفصل و با دقت جمع آوری شده است.

تازه ترین اثر حضرت آیت الله العظمی سید محمد صادق روحانی (۱۳۹۱) با عنوان «امر به معروف و نهی از منکر»

توسط انتشارات مهر امیرالمؤمنین منتشر شده است. این کتاب شامل مباحثی از جمله ادله‌ وجوب امر به معروف

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

و نهی از منکر، مسائل مرتبط با امر به معروف و نهی از منکر، بررسی شرایط این

فریضه‌ الهی (شناخت معروف و منکر، اصرار و انکار، احتمال تأثیر و …)، مراتب انکار، و شامل مباحث تکمیلی مانند امر به معروف و نهی از منکر خانواده یا

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

اخذ اجرت برای امر به معروف و نهی از منکر است. این کتاب، تحقیقی ارزشمند درباره‌ اهمیت و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در فقه شیعه است.

۱-۱-۶- جنبه نوآوری تحقیق

از آنجا که بحث امر به معروف و نهی از منکر از مسائل روز و مبتلی به جامعه اسلامی می باشد و با توجه به اینکه تا کنون کاری جامع و کامل که بتواند

همه جنبه‌های فقهی بحث امر به معروف و نهی از منکر از منظر امام خمینی و آیت الله خویی صورت نگرفته است لذا انجام این پایان نامه می تواند کاری نو و جدید است.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۱-۱-۷- روش تحقیق

روش استدلالی و تحلیل منطقی و عقلانی که از ویژگی تحقیقات کتابخانه ای می‌باشد که در این تحقیق با استفاده از منابع و مطالعات کتابخانه‌ای از

جمله کتب، مقالات، پایان‌نامه‌ها، کتابخانه الکترونیک، مطالب، جمع‌آوری و مورد استفاده واقع گردیده است.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۱-۱-۸- محدودیت‌ها و مشکلات

در این تحقیق با سختی‌هایی از قبیل: تهیه‌ی منابع فقهی مورد نیاز و ترجمه‌ی سلیس متون عربی به فارسی مواجه شدم.

۱-۲- تعاریف

معنای لغوی امر و نهی
امر در لغت دو معنی دارد؛ یکی کار که جمع آن امور است (قاموس قرآن‏، ج‏۱، ص۱۱۰) و دیگری دستور و طلب که جمع آن اوامر است (مصباح المنیر فی

غریب الشرح الکبیر الرافعی، ص۲۲).

نقیض امر، نهی (العین، ج‌۸، ص۲۹۸.) به معنای زجر و منع است (قاموس، ج‏۷، ص۱۱۷).

معنای لغوی معروف و منکر

معروف از ماده «عرف» به معنای شناخته شده و منکر از ماده «نکر» به معنی ناشناخته است (فرهنگ ابجدی، ص۸۷۴).

معنای اصطلاحی امر به معروف و نهی از منکر

امر در اصطلاح، اسمی است برای هر کاری که با عقل و شریعت نیکو شناخته شده (مفردات راغب، ج‏۲، ص۵۸۷) و منکر،

ضد معروف و هر کاری است که

عقل‏ها و خردهای سلیم، زشتی آن را حکم می‌‌کند یا این‌که عقل‏ها در زشتی و خوبی آن کار سکوت می‌کنند، سپس دین و شریعت بدی و زشتی آن را

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

بیان می‌‌کند (ترجمه مفردات، ج‏۴، ص۳۹۷). پس امر به معروف یعنی فرمان دادن به نیکی و نهی از منکر، باز داشتن از بدی و ناپسندی است (امر به معروف و نهی از منکر، ص۱۴).

فصل دوم
مبانی، ارکان عقلی و شرایط امر به معروف و نهی از منکر

۲- مبانی، ارکان عقلی و شرایط امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر از احکام ضروری اسلام است که در نصوص دینی مورد تأکید فراوان قرارگرفته است،

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

ولی آیا این حکم را به عنوان یک‏فریضه “تعبّدی” باید تلقی کرد که “وجوب”، مراتب، و شرایط آن، به شکل “تأسیسی”

از جانب شرع‏ارائه شده است؟ و یا باید آن را از “احکام عقلی”دانسته و نصوص دینی را “ارشاد” به حکم عقل به‏ حساب آورد؟

این پژوهش، در صدد ارائه مبانی عقلانی این فریضه بر آمده و آراء مختلف در این زمینه را مورد بررسی قرار داده است.

البته اگر “وجوب عقلی” امر به

معروف و نهی از منکر پذیرفته شود، لوازم و پیامدهای خاصی نیز خواهد داشت و بویژه در استنباط فروع، باید به این مبناتوجه کرد. بحث کنونی فقط به

اصل مسأله پرداخته، وآثار فقهی آن، به مجال دیگری واگذار شده است.

۲-۱- بررسی وجوب امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

آیات ناظر به موضوع:

آیات وارده در این موضوع گرچه فراوان است اما با اندکی درنگ در آیات متوجه می‌شویم که خداوند در تشریع و بیان این امر روش خاصی دارد:

الف) اشاره و ترغیب به آن؛ ب) بیان عاقبت ترک آن؛ ج) الزام مکلفین به آن امر و د) قرار دادن وصف لازم برای آن.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

شاید به خاطر اهمیت جایگاه امر به معروف و نهی از منکر و هم‌چنین دشواری آن خداوند عالَم ابتدا انسان‌ها را آماده‌ی قبول نموده سپس آن را بر مکلفین

واجب نموده است.

برخی آیات در این‌باره عبارتند از:

۱- والعصر، ان الانسان لفی خسر، الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر (سوره عصر).

این سوره علاوه بر این‌که مکی بوده و در ابتدای بعثت نازل شده، در آن فقط اشاره‌ای به امر به معروف و

نهی از منکر دارد و همان‌گونه که مرحوم طبرسی

می‌فرماید در وجوب «تواصی به حق» اشاره‌ای به امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد .

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۲- یا بُنَیَّ أقِمِ الصَّلاهَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلَى ما أَصابَکَ (لقمان : ۱۷).

این آیه نیز مکی است و در ابتدای بعثت نازل شده ولی دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر بر مسلمانان ندارد و فقط حکایت از نصایح لقمان

خطاب به پسرش دارد. اما ترغیب به این امر و هم‌چنین حسن و فضیلت آن از آیه برداشت می‌شود.

۳- خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ (اعراف: ۱۹۹).
این آیه نیز مکی می‌باشد و در آن پیامبر(ص) مأمور به امر به معروف می‌گردد و هم‌چنین دلالت بر مکلف بودن امت به این تکلیف دارد اما با اشاره و نه به

صراحت، زیرا هیچ ملازمه‌ی قطعی بین تکلیف پیامبر و تکلیف امتش وجود ندارد.

۴- یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ (اعراف: ۱۵۷).

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

این آیه نیز پیامبر اکرم(ص) را وصف به آمر به معروف و ناهی از منکر بودن می‌نماید؛ گرچه دلالت بر تشریع امر به معروف و نهی از منکر دارد اما خطاب در آن دلالت بر وجوب و لزوم آن بر امت ندارد.

۵- وَإِذَ قَالَتْ أُمَّهٌ مِّنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا

شَدِیدًا قَالُواْ مَعْذِرَهً إِلَى رَبِّکُمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ﴿۱۶۴﴾ فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِ أَنجَیْنَا الَّذِینَ

یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُواْ بِعَذَابٍ بَئِیسٍ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ ﴿۱۶۵﴾ فَلَمَّا عَتَوْاْ

عَن مَّا نُهُواْ عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَهً خَاسِئِینَ ﴿۱۶۶﴾ (اعراف: ۱۶۴-۱۶۶).

این آیه دلالت بر عاقبت ترک امر به معروف و نهی از منکر در میان امت‌های پیشین دارد به طوری‌که افراد این امت‌ها سه دسته بودند:

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

دسته‌ای که فرمان برده و امر به معروف کردند و نجات یافتند؛ دسته‌ای که فرمان الهی را انجام داده اما امر به معروف نکردند، این گروه مسخ شدند و بالاخره دسته‌ای که

فرمان خداوند را انجام نداده و امر به معروف نیز ننمودند که این گروه هلاک شدند .

۶- وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّهٌ یَدْعُونَ إِلَى الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (آل عمران: ۱۰۴) .

بررسی دیدگاه امام خمینی

این آیه مدنی بوده و از دو جهت دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر دارد: الف) به دلیل وجود کلمه‌ی «و لتکن» که صیغه‌ی امر است؛

ب) به دلیل حصر فلاح و رستگاری در این عمل و دعوت به خیر که همان امر به معروف و نهی از منکر است؛ بنابراین جمله‌ی «یدعون الی الخیر» جمله‌ی مجملی

است که جمله‌های بعدی آن را تفصیل می‌کند .

۷- کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ (آل عمران: ۱۱۰).

این آیه دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر دارد و این‌که به عنوان واجب لازمی بر عهده‌ی هر شخصی

که به خداوند ایمان دارد نهاده شده است.

جمع بین مفاد این آیه که وجوب امر به معروف و نهی از منکر بر تمام امت را در بر دارد و آیه‌ی قبلی که افاده‌ی وجوب بر بعض امت را می‌کند (بنا بر

جمله‌ی «ولتکن منکم امه») در قسمت بعدی بحث خواهد آمد.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

۸- لَیْسُوا سَواءً مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ أُمَّهٌ قائِمَهٌ یَتْلُونَ آیاتِ اللَّهِ آناءَ اللَّیْلِ وَ هُمْ یَسْجُدُونَ * یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ

عَنِ الْمُنْکَرِ وَ

یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ أُولئِکَ مِنَ الصَّالِحینَ (آل عمران: ۱۱۳-۱۱۴).

این آیه دلالت بر این مطلب دارد که امر به معروف و نهی از منکر فریضه‌ی مسلّمه‌ای بر عهده‌ی امت مسلمان است. زیرا عمل به آن

از علایم انجام وظیفه

محسوب می‌گردد.

۹- الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُورِ (حج: ۴۱).

این آیه و هم‌چنین آیات ۷۱، ۱۱۱ و ۱۱۲ از سوره‌ی توبه، امر به معروف و نهی از منکر را از اوصاف لازمه‌ی مؤمنین و به عنوان شأنی از شؤون ولایت برخی

از مؤمنان بر دیگران شمرده است.

۲-۲- بررسی موضوع از دیدگاه روایات

اخبار و روایات فراوانی که شامل تأکید شدید و تصریح در این‌باره است وجود دارد که ما آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کنیم:

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

الف) اخباری که دلالت بر اصل وجوب امر به معروف و نهی از منکر به شکل مؤکدی دارند؛
ب) اخباری که دلالت بر اهمیت این فریضه نسبت به دیگر فرایض الهی

دارند؛

ج) روایاتی که شامل تحذیر از ترک و بیان عواقب ترک این فریضه می‌باشند.

برخی از این روایات عبارتند از:

از امام محمد باقر(ع) روایت شده که فرمود: «یکون فی آخر الزمان قوم ینبع (یتبع) فیهم قوم مراون، الی ان یقال: ولو اضرت الصلاه بسائر ما یعملون

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

باموالهم و ابدانهم لرفضوها کما رفضوا اسمی الفرائض و اشرفها … » در آخرالزمان، گروهی از مردم ریا می‌کنند. تا این‌که فرمود: اگر نماز (به گمان آنان) به

محصول کار مالی و بدنی آن‌ها ضرر وارد کند، آن را رها می‌نمایند، همان‌گونه که برجسته‌ترین و شریف‌ترین واجبات را (که امر به معروف و نهی از منکر

است) رها می‌سازند ….

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

امام(ع) در مقام ملامت و سرزنش گروهی از مردم هستند که برای تکاثر اموال و زخارف دنیا، حتی نماز را ترک می‌گویند، چه این‌که می‌پندارند اگر پاره‌ای

از وقت خویش را به نماز بپردازند، به منافع مادی آنان لطمه و ضربه وارد خواهد آمد و به همین دلیل از امر به معروف و نهی از منکر نیز گریزانند.

در این روایت، از امر به معروف و نهی از منکر به «اسمی الفرائض» و «اشرف الفرائض» تعبیر شده است، که به توضیح مختصر آن می‌پردازیم:

الف) اسمی الفرائض : به معنای بارزترین و برجسته‌ترین یا عالی‌ترین و والاترین واجب از میان واجب‌های الهی است.

احکام امر به معروف و نهی از منکر

اسمی، افعل تفضیل (صفت تفضیلی) است، که اگر از کلمه‌ی سِمَه (به معنی علامت و نشانه) مشتق شده باشد، معنای بارزترین و نشانمندترین را

می‌دهد و اگر از سُمُوّ (به معنی رفعت و بلندی) گرفته شده باشد به معنای عالی‌ترین و برجسته‌ترین می‌باشد.

با توجه به دیگر روایات و تعبیرهایی که درباره‌ی سایر واجب‌ها به کار رفته است، می‌توان نتیجه گرفت که امر به معروف و نهی از منکر از برجسته‌ترین و از

بارزترین واجب‌ها شمرده می‌شود.

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

ب) اشرف الفرائض : یعنی گرامی‌ترین و ارجمندترین واجب در بین واجب‌ها یا از گرامی‌ترین و ارزشمندترین واجب‌ها، امر به معروف و نهی از منکر است.

امر به معروف و نهی از منکر از برترین و بافضیلت‌ترین ارزش‌های عملی در اسلام است:

بررسی دیدگاه امام خمینی در خصوص احکام امر به معروف و نهی از منکر

«عن ابی‌عبدالله(ع): ان رجلاً مِن خثعم جاء الی رسول‌الله(ص) فقال له: اخبرنی ما افضل الاعمال؟ فقال(ص): الایمان بالله. قال: ثم ماذا؟ قال(ص):

صله‌الرحم. قال: ثم ماذا؟ فقال(ص): الامر بالمعروف و النهی عن المنکر .

امام صادق(ع) فرمودند: مردی از قبیله‌ی خثعم به حضور رسول گرامی اسلام رسید و گفت: به من خبر دهید که افضل اعمال چیست؟ فرمود: ایمان به

خداوند. عرض کرد: پس از آن چیست؟ فرمود: صله‌ی رحم. عرض کرد: بعد از آن چیست؟ فرمود: امر به معروف و نهی از منکر.

همین مضمون از امیرمؤمنان علی(ع) هم نقل شده است که فرمودند: الامر بالمعروف افضل الاعمال الخلق . امر به معروف بافضیلت‌ترین عمل‌های مردمان