توضیحات

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع
پس دیدن متن و فهرست پایان نامه  میتوانید نسبت

به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه جغرافیا استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

اسکان غیر رسمی که با عناوین دیگری همچون حاشیه نشینی، زاغه نشینی، کپر نشینی و …. نیز مترادف است، از پیامدهای نامطلوب شهرنشینی در جهان معاصر به ویژه نتیجه صنعتی شدن شتابان و نا برابری های منطقه ای است این پژوهش مبادرت به بررسی اسکان غیر

رسمی و علل شکل گیری آن در شهرساوه، محله سورکان نموده و سپس راهبرد هائی جهت ساماندهی و توانمند سازی آن ارائه کرده است. فرضیه های پژوهش بر پایه مولفه های

اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی، خدماتی، کالبدی در راستای این پدیده و ساماندهی و توانمند سازی آن در محله سورکان بوده است. در این پژوهش از روش های علمی تحقیقی بهره گیری و جهت جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه، مصاحبه و بررسی های اسنادی استفاده گردیده است.

نتایج تحقیق حاکی از آن است علت شکل گیری این پدیده در محله سورکان نتیجه صنعتی شدن شتابان شهر ساوه و مهاجرت بی رویه از یک سو و

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

مسائل و مشکلات اقتصادی و عدم وجود مدیریت واحد و هماهنگ در زمینه مسائل مهاجرتی و اسکان مناسب اولیه از سوی دیگر بوده است.

برای بررسی و تحلیل داده های آماری در کنار بررسی های کیفی از نرم افزار SPSS استفاده

شده است که شاخص های کالبدی در اولویت اول، شاخص های اجتماعی و اقتصادی در اولویت دوم و شاخص های زیست محیطی در اولویت سوم قرار گرفته است.

در این تحقیق به روشنی نشان داد که مدیریت شهری می تواند با عملکرد مطلوب خود، اعتماد مردم را جلب نموده و زمینه های مشارکت فزاینده مردم را فراهم سازد.
در پایان متناسب با یافته های پژوهش راهبردهای مناسب جهت ساماندهی و توانمند سازی این ساکنین ارائه گردیده است.

واژگان کلیدی : اسکان غیر رسمی، حاشیه نشینی، زاغه نشینی، ســاماندهی، توانمندســازی ، اسکان غیر رسمی محله سورکان

۱۷۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل  را دانلود کنید

فهرست مطالب

چـکیده………………………………………………………………………………….ض
فصل اول :
طرح تحقیق ۱
مقدمه ۲
۱-۱- طرح مسأله و ضرورت تحقیق ۲
۱-۲- فرضیات تحقیق ۴
۱-۳- اهداف تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی):

۴
۱-۴- ادبیات موضوعی ۵
۱-۵- روش تحقیق ۸
۱-۶- روش گردآوری اطلاعات ۹

۱-۶-۱- روش اسنادی (کتابخانهای) ۹
۱-۶-۲- روش عملیات میدانی ۹
۱-۶-۳- روش پرسشنامه ۱۰
۱-۷- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی): ۱۰

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۱-۸- مشکلات تحقیق ۱۳
فصل دوم :
مفاهیم، تعاریف و چارچوب نظری ۱۴
مقدمه ۱۵

۲-۱- مفاهیم و تعاریف ۱۵
۲-۱-۱- مفهوم سکونتگاههای غیررسمی ۱۵
۲-۱-۲- تعاریف سکونتگاههای غیررسمی ۱۷
۲-۱-۳- تعریف توانمند سازی ۲۰

۲-۲- گرایشات شهرنشینی و سکونتگاههای غیررسمی ۲۰
۲-۲-۱- گرایشات جهانی ۲۰
۲-۲-۲- گرایشات شهرنشینی و سکونتگاههای غیررسمی در ایران ۲۸
۲-۳- ویژگیهای اسکانهای غیررسمی ۳۰
۲-۴- علل پیدایش سکونتگاههای غیررسمی ۳۲

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۲-۴-۱- عوامل ساختاری جامعه: ۳۲
۲-۴-۲- علل سازمانی: ۳۳
۲-۴-۳- فقدان سیستم‎های حمایتی و مشارکتی: ۳۳
۲-۴-۴- فعالیت‎های باندهای (مافیایی) نامشروع زمین

۳۴
۲-۵- رویکردها و رهیافتهای مداخله در اسکانهای غیررسمی ۳۴
۲-۵-۱- رویکردهای مداخله در اسکانهای غیررسمی در قالب دیدگاههای مختلف ۳۵
۲-۵-۲- بررسی تاریخی رویکردهای مداخله در اسکانهای غیررسمی ۴۸
۲-۵-۲-۱- مقطع اول (دهه ۱۹۶۰) ۴۸
۲-۵-۲-۲- مقطع دوم (دهه ۱۹۷۰) ۴۹
۲-۵-۲-۳- مقطع سوم (دهه ۱۹۸۰) ۵۲

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی
۲-۶- فرآیند توانمند سازی ۵۵
۲-۷- ساختار و ابعاد توانمندسازی ۵۷

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۲-۸- جایگاه و اهمیت مشارکت با تأکید بر توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی ۶۰

۲-۸-۱- مشارکت توسعه ای ۶۱
۲-۸-۲- الگوی مشارکت ساکنین سکونت گاه های غیر رسمی ۶۲
۲-۸-۳- موانع و مشکلات مشارکت متشکل مردمی در کشور ۶۴
۲-۸-۳-۱- محدودیت های ساختاری و سیستمی ( نبود سازماندهی و زیر ساخت های مناسب) ۶۵

۲-۸-۳-۲- محدودیت های فرهنگی و اجتماعی ( نبود یکپارچگی فرهنگی ، زبانی و …) ۶۶
۲-۸-۳-۳- محدودیتهای نهادی : ۶۶
۲-۸-۳-۴- محدودیت های قانونی ؛ ۶۷
۲-۸-۳-۵- محدودیت های مالی ؛ ۶۷
۲-۸-۳-۶- محدودیت های مربوط به حرکت جدید سازمان های غیر دولتی ؛ ۶۷
۲-۸-۳-۷- محدودیت های تکنولوژی ؛ ۶۸
۲-۸- نتیجه گیری و ارائه رویکرد نظری تحقیق ۶۸

فصل سوم :
روش شناسی تحقیق ۶۹
مقدمه ۷۰
۳-۱- روش تحقیق ۷۰
۳-۱-۱- روش پیمایش ۷۰
۳-۱-۲- جامعه آماری ۷۱
۳-۱-۳- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری ۷۱
۲- تعیین حجم نمونه به روش تخمینی ۷۱
۳-۱-۴- شیوه و موقعیت جمع‌آوری اطلاعات ۷۲
۳-۱-۵- روش تجزیه و تحلیل دادهها ۷۲
۳-۲- شاخص های تحقیق و عناصر تشکیل دهنده آن ۷۲

۳-۲-۱- شاخصهای کالبدی ۷۴

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۳-۲-۲- شاخصهای اجتماعی- اقتصادی ۷۶
۳-۲-۳- عناصر و زیر بخشهای تشکیل دهنده شاخصها ۷۸
۳-۲-۳-۱- شاخص کالبدی ۷۸
۳-۲-۳-۲- شاخص اجتماعی _ اقتصادی ۷۸
۳-۲-۳-۴- شاخص طبیعی و زیست محیطی ۸۰
۳-۲-۳-۵- شاخص مشارکت ۸۱
۳-۲-۴- جمع بندی بررسی شاخصها ۸۱

فصل چهارم :
شناخت محدوده مطالعاتی ۸۲
مقدمه ۸۳
۴-۱- شناخت اجمالی شهر ساوه ۸۳
۴-۱-۱- بررسی مراحل و جهت های توسعه کالبدی شهر با تاکید بر موقعیت سکونتگاههای غیررسمی ۸۴
۴-۱-۲- بررسی رشد جمعیتی، تغییرات فعلی آن و تحلیل تقاضا برای مسکن ۸۷
۴-۱-۳- نحوه توزیع خدمات شهری

۸۹
۴-۱-۴- بررسی الگوهای کاربری زمین و نسبت های آن ۸۹
۴-۱-۵- بررسی نوع مالکیت واحدهای مسکونی ۹۴
۴-۱-۶- تراکم (خالص و ناخالص) ۹۵
۴-۱-۷- مالکیت اراضی شهر ساوه ۹۷
۴-۱-۸- شناخت کانونهای فعالیتهای اقتصادی (رسمی – غیررسمی) برحسب گروههای عمده فعالیت و شغلی در محدوده شهر و پیرامون شهر

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۴-۱-۸- اطلاعات اقتصادی – اجتماعی و تحلیل آنها ۱۰۱

۴-۱-۹- قیمت اراضی در شهر ساوه ۱۰۱

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۴-۱-۱۰- اطلاعات زیست محیطی و تحلیل آنها از جمله سوانح طبیعی ۱۰۲
۴-۱-۱۱- موقعیت جغرافیایی و ارتباطی و نحوه کاربری اراضی در ناحیه ۱ در وضع موجود ۱۰۳
۴-۲- معرفی محدوده مطالعاتی (محله سورکان) ۱۰۵
۴-۲-۱- موقعیت و سیر تحول شکل گیری محله سورکان ۱۰۵
۴-۲-۲- مطالعات فضایی و کالبدی: ۱۰۷
۴-۲-۲-۱- کاربری اراضی موجود ۱۰۷
۴-۲-۲-۲- کیفیت بنای ساختمانها ۱۱۰

۴-۲-۲-۳- تعداد طبقات ساختمانها ۱۱۱
۴-۲-۲-۴- دانهبندی قطعات مسکونی ۱۱۳
۴-۲-۲-۵- نوع مصالح ساختمانها ۱۱۴
۴-۲-۲-۶- بررسی خدمات عمومی موجود و کیفیت آنها ۱۱۵
۴-۲-۲-۷- نوع پوشش معابر در محله سورکان ۱۱۶
۴-۲-۳- ویژگیهای جمعیتی ۱۱۷
۴-۲-۳-۱- نسبت جنسی ۱۱۷
۴-۲-۳-۲- ترکیب سنی ۱۱۷

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۴-۲-۳-۳- بعد خانوار ۱۱۷
۴-۲-۳-۴- مبدأ مهاجرت ساکنین ۱۱۷
۴-۲-۴- ویژگی های اجتماعی- اقتصادی ۱۱۸
۴-۲-۴-۱- وضعیت سواد ۱۱۸
۴-۲-۴-۲- نرخ مشارکت زنان ۱۱۹
۴-۲-۴-۳- بررسی نوع فعالیت، منبع و میزان درآمد و اشتغال خانوار

۱۱۹
۴-۲-۴-۴- مسئله مالکیت زمین ۱۲۰
۴-۲-۵- مطالعات طبیعی و زیست محیطی ۱۲۰
۴-۲-۵-۱- نحوه استقرار نسبت به بلایای طبیعی و موقعیت خطرپذیر ۱۲۰
۴-۲-۵-۲- نحوه دفع آبهای سطحی، فاضلاب و زباله ۱۲۱
۴-۲-۶- بررسی زیرساخت ها ۱۲۱
۴-۳- نتیجه گیری ۱۲۲

فصل پنجم :

تجزیه و تحلیل ۱۲۳
مقدمه ۱۲۴
۵-۱- یافته های توصیفی تحقیق ۱۲۴
۵-۱-۱- مشخصات عمومی پاسخگویان ۱۲۴

۵-۱-۲- سؤالات توصیفی مرتبط با فرضیه تحقیق ۱۲۸
۵-۱-۳- جمع بندی و نتیجه گیری از یافته های توصیفی ۱۳۱
۵-۲- یافته های استنباطی تحقیق ۱۳۲
۵-۲-۱- آزمون فرضیه اول ۱۳۲
۵-۲-۲- آزمون فرضیه دوم ۱۳۵
۵-۴- جمع بندی ۱۳۹

فصل ششم :
نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات ۱۴۰
مقدمه ۱۴۱
۶-۱- نتایج تحقیق: ۱۴۱
۶-۱-۱- نتایج تئوریک ۱۴۱

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۶-۱-۲- نتایج تجربی و اثبات فرضیات تحقیق ۱۴۳
۶-۲- ارائه راهبردها و سیاستهای پیشنهادی ۱۴۴
۶-۲-۱- راهبردها و سیاست های مرتبط با مسکن ۱۴۵
۶-۲-۲- اهبردها و سیاست های مرتبط با مبحث اجتماعی ـ اقتصادی ۱۴۶

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۶-۲-۳- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث کاربری زمین ۱۴۷
۶-۲-۴- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث حمل و نقل ۱۴۸
۶-۲-۵- راهبرد و سیاست های مرتبط با مبحث محیط زیست ۱۴۹
۶-۲-۷- راهبردها و سیاستهای مرتبط با مبحث مدیریت و مشارکت ۱۴۹
چکیده انگلیسی………………………………………………………………………..۱۵۲
منابع…………………………………………………………………………………………۱۵۳

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

فهرست جداول

جدول شماره۲-۱: ترتیب زمانی اقدامات انجام یافته در خصوص توسعه سکونتگاههای شهری و اهداف و راهبردهای آن ۲۶
جدول ۴-۱- جمعیت شهرساوه از سال ۸۱-۱۳۳۵ ۸۷
جدول شماره ۴-۲- کاربری اراضی وضع موجود شهر ساوه در محدوده طرح جامع مصوب سال ۱۳۷۸ ۹۱
جدول ۴-۳- ساختمانهای مسکونی برحسب نوع مالکیت ۹۴

جدول شماره ۴-۴- تراکمهای خالص مسکونی به تفکیک نواحی شهر ساوه ۹۵
جدول شماره ۴-۵- درصد مالکیت اراضی به تفکیک نواحی در شهر ساوه ۹۷

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

جدول شماره ۴-۶- تعداد کارگاههای سال ۱۳۷۳ و ۱۳۸۱ شهرستان و شهر ساوه ۹۹
جدول شماره ۴-۷- تعداد کارگاه های شهرستان و شهرساوه برحسب تعداد کارکنان ۱۳۸۱ ۱۰۰
جدول شماره ۴-۸- ساخت و اشتغال شهر ساوه برحسب نوع فعالیت و مقایسه با شهرهای کشور ۱۳۷۵ ۱۰۱
جدول شماره ۴-۹- کاربری اراضی وضع موجود ناحیه ۱ ۱۰۴

جدول شماره ۴-۱۰- مشخصات عمومی محله سورکان ۱۰۶
جدول شماره ۴-۱۱- مشخصه های کلی استقرار محله سورکان نسبت به شهر ساوه ۱۰۶

جدول شماره ۴-۱۲- کاربری اراضی وضع موجود محله سورکان شهر ساوه ۱۰۷
جدول شماره ۴-۱۳- کیفیت ابنیه محله سورکان به تفکیک سطوح کیفی ۱۱۰
نمودار شماره ۴-۳- کیفیت ابنیه محله سورکان به تفکیک سطوح کیفی ۱۱۱

جدول شماره ۴-۱۴- تعداد طبقات ساختمانها ۱۱۲
جدول شماره ۴-۱۵- دانه بندی قطعات مسکونی ۱۱۳

جدول شماره ۴-۱۶- نوع مصالح بکار رفته در ساختمان ها ۱۱۴
جدول شماره ۴-۱۷- خدمات عمومی در محله سورکان ۱۱۶
جدول شماره ۴-۱۸- نوع پوشش معابر در محله سورکان ۱۱۶
جدول شماره ۴-۱۹- نحوه استقرار نسبت به بلایای طبیعی و موقعیت خطرپذیر و وضعیت زیست محیطی ۱۲۰

جدول شماره ۵-۱ : توزیع جنسی پاسخگویان ۱۲۵
جدول شماره ۵-۲ : توزیع سنی پاسخگویان ۱۲۵
جدول شماره ۵-۳ : مدت زمان اقامت پاسخگویان ۱۲۷

جدول شماره ۵-۴ : دلایل عدم تمایل به ترک محل از سوی پاسخگویان ۱۲۸
جدول شماره ۵-۵ : میزان تمایل به مشارکت با دولت و شهرداری برای بهبود وضع محله ۱۲۹

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

جدول شماره ۵-۶ : میزان اهمیت مسائل و مشکلات محله از دید پاسخگویان ۱۳۰
جدول شماره ۵-۷ : میزان موانع موجود در مسیر فعالیتهای جمعی ۱۳۰

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

جدول شماره ۵-۸ : تمایل به مشارکت در بین پاسخگویان ۱۳۲
جدول شماره ۵-۹- محل اقامت قبلی خانوار ۱۳۳
جدول شماره ۵-۱۰- علت مهاجرت از شهر ۱۳۴

جدول شماره ۵-۱۱- علت مهاجرت از مناطق اطراف ۱۳۴
جدول شماره ۵-۱۲- نتایج آزمون همبستگی بین ضعف مدیریت شهری و شکل گیری محله سورکان ۱۳۶

جدول شماره ۵-۱۳- نتایج آزمون فریدمن برای رتبه بندی روش های حل مشکلات سکونتگاههای غیر رسمی از نظر مدیران شهری و کارشناسان ساکنین(، نگارنده،۱۳۹۰) ۱۳۸
فهرست نمودارها

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

نمودار شماره ۲-۱ : چارچوب نظری ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی(صرافی، ۱۳۸۱، ص۴) ۱۷
نمودار شماره ۲-۲: نمای کلی طرح های خانه سازی دولتی، اراضی و خدمات، ارتقاء کیفیت

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

سکونتگاه وطرح توسعه افزایشی به لحاظ نوع کارکرد(زمانی، ۱۳۷۹، ص۱۱۱) ۵۲
نمودار شماره ۲-۳: هزینههای دولتی و میزان سود در هریک از رویکردهای برخورد با

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

سکونتگاههای غیررسمی از دهه ۱۹۹۰- ۱۹۵۰ (Napier, 2002, p 22 ) 54

نمودار شماره ۲-۴ : ساختار فرایند توانمند سازی ۵۶
نمودار شماره ۲-۵: ابعاد توانمندسازی ۵۷
نمودار شماره ۲-۶: الگوی کلی راهبرد توانمند سازی ۶۰

نمودار شماره۳-۲- ویژگیهای مسکن جهت بررسی سکونتگاههای غیررسمی(داوودپور، ۱۳۸۴، ص۱۳۶) ۷۵

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

نمودار شماره۳-۳- ویژگیهای بافت جهت بررسی سکونتگاههای غیررسمی(داوودپور، ۱۳۸۴، ص۱۳۷)
نمودار شماره ۳-۴- ویژگیهای اقتصادی و اجتماعی جهت بررسی سکونتگاههای غیررسمی ۷۷
نمودار ۴-۱- جمعیت شهرساوه از سال ۸۱-۱۳۳۵ ۸۷
نمودار ۴-۲- روند تغییرات نرخ رشد جمعیت شهر ساوه طی سالهای ۱۳۴۵-۱۳۸۵ ۸۸

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

نمودار شماره ۴-۴ – سهم هر یک از تعداد طبقات ساختمانها ۱۱۳
نمودار شماره ۴-۵- نوع مصالح بکار رفته در ساختمان ها ۱۱۵

نمودار شماره ۴-۶- بررسی مبدأ مهاجرت ساکنین محله سورکان با توجه به محل تولد ۱۱۸
نمودار شماره ۵-۱: توزیع سنی پاسخگویان ۱۲۶
نمودار شماره ۵-۲: توزیع پاسخگویان از نظر میزان تحصیلات ۱۲۶

فهرست نقشه ها

.
نقشه شماره ۴-۱- موقعیت قرارگیری شهرستان و شهر ساوه در استان مرکزی ۸۴
نقشه ۴-۲- موقعیت قرارگیری سکونتگاههای غیرررسمی در شهر ساوه ۸۵
نقشه ۴-۳- کاربری زمین در شهر ساوه ۹۳

نقشه ۴-۳- تراکم مسکونی در شهر ساوه ۹۶
نقشه شماره ۴-۴- مالکیت اراضی در نواحی شهر ساوه ۹۸
نقشه شماره ۴-۵- کاربری اراضی موجود .۱۰۹

مقدمه

هدف از ارایــه این فصل ، طرح مسأله و ضرورت انجام تحقیق، ارائه فرضیه و تعیین اهداف تحقیق است که

متعاقب آن ادبیات موضوع و روش انجام تحقیق مورد بحث قرار می گیرد و در نهایت مــشکلات پیش روی تحــقیق عنوان می‌گردد. این فصل، در حقیقت، هدایت و جــهت گیری پــایان نامه را تا نتیجه گیری بعهده دارد.

۱-۱- طرح مسأله و ضرورت تحقیق

مسأله اسکان های غیررسمی درمناطق شهری کشورهای جهان سوم یکی از عوارض رشد فزآینده شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها و

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

فقدان نظام یکپارچه و موثر مدیریت شهری تلقی می شود. آمارهای ارائه شده از جانب سازمان های بین المللی نشان می دهد که حدود یک ششم از جمعیت جهان در مناطق زاغه ای و حاشیه ای زندگی می کنند.(هادیزاده، ۱۳۸۲،

ص۱۰) در آخرین گزارش مرکز اسکان بشر ملل متحد آورده شده است که بین یک سوم تا یک چهارم جمعیت شهری جهان در فقر مطلق به سر می برند.در همین ارتباط کمیسیون جهانی

آینده شهرها در قرن بیست و یکم میلادی نیز هشدار داده است که به موازات رشد ابر شهرها فقر شهری در کشورهای جهان سوم افزایش یافته و این درحالی است که بخش عمده ای از شهرنشینی بر پایه اقتصاد غیررسمی و همراه با گسترش سکونتگاه های غیررسمی صورت

گرفته و در آینده نیز صورت خواهد گرفت. این گرایش را غیررسمی شدن شهرنشینی می نامند(صرافی، ۱۳۸۱، ص۵) که بدنبال خود

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

موجب بروز سکونت غیرقانونی در زمین، کمبود مسکن، خدمات شهری، بیکاری و مسائل دیگرگردیده است.

شکست سیاست های مبتنی بر خانه سازی اجتماعی (دهه ۱۹۶۰) و طرح زمین ـ خدمات (دهه ۱۹۷۰) و نیز افزایش تعداد زاغه ها و سکونتگاه های تصرفی و غیرقانونی در حاشیه شهرها، سر آغاز شکل گیری “رهیافت توانمندسازی” در اواخر دهه ۱۹۸۰ می باشد.

(هادیزاده،۱۳۸۲، ص ۲۸) براساس این رهیافت، روش های مقابله ای و ستیزه جویانه با اسکان های غیررسمی و حاشیه نشینی، راه حل مناسبی برای رفع مشکلات موجود در پیدایش

اسکان های غیررسمی نیست و حل آن نیازمند مشارکت های مردمی و توسعه ظرفیت های اجتماعات محلی در همه جنبه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی است. در ایران نیز اسکانهای غیرقانونی و ناهنجار، نوعی اسکان درون یا مجاور شهرها هستند که دارای

سیمایی ناخوشایند و بافتی نا متعارف با شهر بوده و با نام هایی چون حاشیه نشینی ، اسکان غیررسمی ، سکونتگاههای خودرو ،

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

بدون برنامه، نامنظم و فاقد مقررات از آنها نام برده می شود. ساکنان این سکونتگاهها را اقشار کم درآمد و گاه مهاجرینی رانده شده از سوانح طبیعی و انسانی مانند جنگ و یا مهاجرینی روستایی با سابقه کم شهرنشینی تشکیل

می¬دهند.(کاتو ، ۱۳۸۱، ص۱۱۰) برآورد می شود که یک هشتم جمعیت شهری کشور (حدود چهار و نیم میلیون نفر) در اینگونه سکونتگاه های غیررسمی مستقر باشند و تداوم روند موجود نسبت آن را در ابتدای دهه آینده به یک چهارم و تعداد آن را به بیش از دو برابر خواهد

رساند.(خبر نامه بن، ۱۳۸۳، ص۲۶ )
این پدیده امروز نه تنها در شهرهای بزرگ بلکه در شهرهای متوسط نیز در کشور ما مشاهده

می شود. شهر متوسط ساوه با جمعیت حدود ۱۵۰ هزار نفر یکی از بزرگترین مشکلاتش اسکان غیررسمی است که مشکلات عدیده ای را برای مدیران و دست اندر کاران شهری

بوجود آورده است. با این اوصاف توانمندسازی اسکان غیررسمی در شهر ساوه نه تنها ضرورتی برآمده از ارزشهای انسانی بلکه سازگار با منافع

اجتماعی و پایداری سکونتگاهها است. محله سورکان شهر ساوه به عنوان یکی از سکونتگاههای غیررسمی این شهر به عنوان محدوده مورد مطالعه این تحقیق انتخاب گردید.

این محله با مشکلات عدیده ای به لحاظ کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دست به گربیان است که در فصل چهارم تحقیق به تفصیل مورد بررسی قرار مـی گیرد. با توجه به

وسعت قابل توجه سکونتگاه های غیر رسمی در سطح شهر ساوه و لزوم چاره اندیشی برای اینگونه اسکان ها، تحقیق حاضر بر آن است به سئوالات زیر پاسخ گوید:

الف- مهاجرین روستایی تا چه اندازه در شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی شهر ساوه نقش داشته است؟

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

ب- عدم مدیریت یکپارچه شهری چقدردر شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی شهر ساوه نقش داشته است؟
ج- راه حل بهبود مساله چیست ؟

۱-۲- فرضیات تحقیق

الف- بنظر می رسد مهاجرتهای شهری وروستایی یکی از دلایل شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی در شهر ساوه می باشد.

ب- بنظر می رسد نبود مدیریت یکپارچه شهری یکی از دلایل شکل گیری وگسترش اسکان غیررسمی در شهر ساوه می باشد.

ج- بنظر می رسد برنامه ریزی جهت ساماندهی و توانمندسازی با استفاده از مشارکتهای مردمی بهترین راه حل برای حل مسئله اسکان غیررسمی در شهر ساوه می باشد.

۱-۳- اهداف تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی):
۱- اهداف کلان : دستیابی به فضاهای شهری در خور و مناسب جامعه ایرانی است .

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۲- اهداف خرد:

الف: شناسایی مشکلات ، محدودیت ها و قابلیتهای موجود (شناخت وضع موجود بافت های اسکان غیر رسمی شهر ساوه)
ب: ارزیابی بر مبنای معیارهای مورد نظر.

ج: انتخاب مناسب ترین گزینه جهت کمک به تصمیم گیری آگاهانه و خردمندانه مدیران ( تدوین راهبردهای ساماندهی وتوانمندسازی سکونتگاههای غیررسمی شهر ساوه)

۱-۴- ادبیات موضوعی

پس از سال¬های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ رشد اسکان غیررسمی به حدی رسید که لزوم تحقیقات و

پژوهش های مختلف در باب اسکانهای غیررسمی توسط مراجع دولتی، دانشگاهها و پژوهشگران اجتماعی مورد تاکید قرار گرفت و از آن زمان به بعد

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

پژوهش ها و تحقیقات متعددی جمع آوری شده است. در ایران منابع و تحقیقات موجود درباره اسکان غیررسمی به طور کلی به ۵ گروه تقسیم می شوند.

گروه اول: منابعی که به بررسی اسکان غیررسمی پرداخته است، تحقیقات و بررسی هایی می باشد که توسط دانشگاه ها تهیه گردیده و قابل اتکاترین منابع و تحقیقات به شمار می رود، در بررسی ها و تحقیقات دانشگاهی دو نوع اثر به چشم می خورد. دسته ای از تحقیقات به بحث های نظری مربوط

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

به اسکان غیررسمی و سرپناههای نامناسب و یا به طور کلی آلونک و زاغه نشینی پرداخته اند و گرچه از بنیانی علمی برخوردارند لیکن در سطح تئوریک باقی

مانده و با بررسی های میدانی همراه نیستند که از جمله این تحقیقات به قرار زیر می باشند:

کریم زنده دل؛ تعریف و مفهوم حاشیه نشینی، تهران، سازمان برنامه و بودجه، ۱۳٫
ابوالحسن دانش؛ مقدمه ای به تئوری حاشیه نشینی و مهاجرت های بی رویه در کشورهای جهان سوم، تهران، سازمان برنامه و بودجه، ۱٫

حسین زاده دلیر، کریم؛ حاشیه نشینی در جستجوی معنا و مفهوم، محله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره ۸ و ۹، خرداد و تیر

سعید زاهد زاهدانی ؛ حاشیه نشینی، انتشارات دانشگاه شیراز،
هادی زاده بزاز، مریم؛ حاشیه نشینی و راهکارهای سامامدهی آن در جهان، شهرداری مشهد،

دسته دوم که ضمناً شمار بیشتری از بررسی ها را در بر می گیرند به بحث های نظری چندان رغبت نشان نداده، عمدتاً مکان خاصی را مورد بررسی

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

میدانی قرار داده اند و با انتخاب نمونه

ای کوشیده اند تا خصایص اجتماعات غیررسمی را گزارش کنند. که اینگونه تحقیقات به قرار زیر می باشند:
۱- کریم حسین زاده دلیر؛ طرح تحقیقی حاشیه نشینان تبریز، تبریز، موسسه تحقیقات شهری دانشگاه تهران، ۱٫
۲- سعید زاهد زاهدانی؛ بررسی اجمالی حاشیه نشینان شهر کرمان، تهران، سازمان برنامه و بودجه، .

۳- حسین شکویی، حاشیه نشینان شهر تبریز، منطقه شمال تبریز، مرکز هماهنگی مطالعات محیط زیست، دانشگاه تبریز و انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و انسانی، ۱٫
۴- مصطفی نیرومند؛ حاشیه نشینان اهواز، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، .

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۵- کریم منصوریان و علیرضا آیت الهی؛ بررسی حاشیه نشینی و علل و نتایج آن در استان

فارس، شیراز، مرکز جمعیت شناسی دانشگاه شیراز،.
گروه دوم: مربوط به منابع و یا گزارش های کارشناسی است که بیشتر توسط کارشناسان واحدهای دولتی که به نوعی، با مسأله اسکان غیررسمی و مسکن نابهنجار در ارتباط هستند

تهیه شده است. این قبیل گزارش ها و تحقیقات معمولا خلاصه و جمع بندی تحقیقات موجود به شمار می رود و فقط معدودی از آنها پس از جمع بندی یافته های موجود، خود راسا به بررسی اسکان غیررسمی خاص پرداخته اند. اینگونه منابع و پژوهش ها که توسط

کـــارشناسان دولتی انجام شده است به دلیل ضرورت امر و ماهیت تحقیقات معمولا راه

حلهایی نیز برای حل مسأله اسکان غیررسمی ارائه می شوند و از این لحاظ کاربردی تر از سایر تحقیقات به نظر می رسند، از جمله این تحقیقات می توان نمونه های زیر را مثال زد :
۱- انجمن راهنمای بهداشت خانواده، بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی و بهداشتی ساکنان شهر حلب، تهران، انجمن راهنمایی بهداشت خانواده.

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۲- سازمان بهسازی و عمران جنوب پایتخت، سیمای هاشم آباد، نشریه شماره ۲ تهران، گروه

تحقیقات اجتماعی سازمان بهسازی و عمران جنوب پایتخت، ۱یر رسمی

۳- سیمای مسعودیه، نشریه شماره ۵، تهران، گروه تحقیقات اجتماعی سازمان بهسازی و عمران جنوب پایتخت،
۴- وزارت مسکن و شهرسازی،مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، حاشیه نشینی در ایران، علل و راه حل ها، گزارش مرحله اول، دوم، سوم و چهارم.

گروه سوم منابع و تحقیقات به رساله¬های تحصیلی دانشجویان دانشگاهها اختصاص دارد. در این رابطه پایان نامه ها به رشته های جغرافیا و علوم اجتماعی و برنامه ریزی شهری و منطقه ای در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترا تعلق دارد که از میان آنها می توان به رساله دکتری آقای دکتر محمد شیخی تحت عنوان « تبیین فرایند شکل گیری و دگرگونی

سکونتگاه های خودرو پیرامون کلان شهر تهران » با مورد پژوهی اسلام شهر، اکبرآباد و سلطان آباد اشاره کرد که سال در دانشگاه تهران انجام

یافته است.

و بررسی اثرات اجتماعی ،اقتصادی و کالبدی شهر صنعتی کاوه بر شهر ساوه ، تسلیمی پور مصطفی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه شهید بهشتی ،۱٫

– بررسی علل ایجاد حاشیه نشینی در شهر ساوه ، دانشگاه پیام نور ساوه ،۸٫

اولین مطالعه در مورد حاشینه نشینی در شهر ساوه توسط گروهی از دانشجویان دانشگاه پیام نور ساوه انجام گرفته است که شامل اطلاعات مناسبـی راجع به حاشیه نشینــان شهر ساوه ، نحوه زندگی ، جمعیت و .میباشد.

گروه چهارم؛ مربوط به مطالعاتی است که توسط مهندسین مشاور و به کارفرمایی سازمان عمران و بهسازی شهری و در برخی موارد همکاری نهادها و سازمان های جهانی صورت گرفته است که در زیر به برخی از آنها اشاره می گردد:

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۱- تهیه طــرح سکونتگـــاه های غیررسمی در محله ملاشیه شهر اهواز با شرح خدماتی تـــحت عنوان « بهسازی بافت مسأله دار شهری » در سال

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۱۳۷۸٫
۲- مطالعـات طرح ساماندهی محله بابائیان شهر زاهدان، توسط شرکت عمران و بهسازی شهری در اسفند ماه سال ۱۳۹۸٫

۳- مطالعات طرح توانمند سازی و بهسازی محله شیرآباد شهر زاهدان، توسط شرکت عمران و بهسازی شهری و همکاری دفتر عمران سازمان ملل متحد در سال ۱۳۷۸ .
۴-

مطالعات طرح توانمند سازی و بهسازی محله جعفرآباد شهر کرمانشاه، توسط سازمان عمران و بهسازی شهری در سال .

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۵- مطالعات طرح توانمند سازی اسکان های غیررسمی شهرهای بندرعباس و تبریز با دیدگاه شهر نگر، توسط سازمان عمران و بهسازی شهری و همکاری و تأمین مالی بانک جهانی در سال ۱۳۳٫

۶- طرح توانمند سازی اسکان غیررسمی در شهر ساوه ، مهندسین مشاور بعد تکنیک ، ۱٫ این طرح توسط مهندسین بعد تکنیک به صورت مطالعه به مورد به مورد محلات شهر

ساوه انجام گرفته است و ادامه دارد، هدف از این طرح شناسایی حاشیه نشینان شهر ساوه، نقاط محروم و محلات مسکونی نابسامان شهر ساوه و ارائه طرح های مناسب و راهکارهایی برای ساماندهی وتوانمندسازی محلات شهر ساوه می باشد.

آخرین گروه منابع به گزارش ها و روزنامه ها و مجلات اختصاص دارد. در این گزارش ها نیز اطلاعات متعددی درباره جنبه های مختلف زندگی در اجتماع حاشیه نشینان و یا سرپناه های نامناسب گنجانیده شده است، که یا از طریق مصاحبه با اهالی ساکن این قبیل اجتماعات به دست آمده است یا حاصل بحث و بررسی کارشناسان و صاحب نظران در این حیطه است.

نتیجه اینکه طی دهه های  در شهرهای بزرگ ایران مطالعات حاشیه نشینی مختلفی صورت گرفته است که این مطالعات عمدتاً توسط سازمان¬های دولتی مخصوصاً سازمان برنامه و بودجه به عمل آمده است و علاوه بر آن دانشگاه ها در بسیاری موارد پیشتاز مطالعات حاشیه نشینی در ایران بوده اند و به بررسی اوضاع حاشیه نشینان پرداخته اند.

۱-۵- روش تحقیق

تحقیق حاضر از نوع بنیادی و کاربردی می باشد که بر این اساس، از جامعه آماری ( محله سورکان) پرسشنامه هایی تکمیل گردیده، سپس با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی، پرسشنامه های حاضر، با استفاده از آزمون همبستگی و فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. در فصل سوم (روش شناسی تحقیق) به تفصیل، چگونگی روش تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

۱-۶- روش گردآوری اطلاعات

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

۱-۶-۱- روش اسنادی (کتابخانه ای)

الف ـ کتاب ها: منابعی که به شکل کتاب پیرامون موضوع در کتابخانه های مراکز علمی ـ آموزشی و یا اداری ـ اجرایی موجود بوده اند تا حد ممکن مطالعه و استفاده قرار گرفته اند.

ب ـ گزارش ها : گزارش های متعددی در کتابخانه های مراکز علمی، آموزشی موجود بوده که عمدتاً به صورت موردی به مقوله اسکان غیررسمی پرداخته اند، تا حد ممکن مورد مطالعه و استفاده قرار گرفته اند.

ج ـ نقشه ها : شامل نقشه های پایه و سایر نقشه های مورد نیاز در پروژه می باشد که از مشاور تهیه کننده طرح تفصیلی شهر ساوه و مرکز آمار ایران اخذ شده است.

د ـ سایت های اینترنتی: جستجو در سایتهای مرتبط با اسکان های غیررسمی و اخذ مقالات و گزارشات مختلف در خصوص سکونتگاه های غیررسمی که برحسب نیاز مورد استفاده قرار گرفته اند.

۱-۶-۲- روش عملیات میدانی

مشاهده و برداشت های میدانی از ارکان اساسی گـرد اوری اطلاعات است. بدین منظور ضمن مشاهده نزدیک از اجتماع اسکان غیررسمی و برداشت میدانی کــاربری های موجود در سطح

محلــه مورد نظر ، یافته های حاصل یادداشت شده اند و از بخش های مهم تحقیق در این مرحله استفاده از روش مصاحبه عمیق با ساکنان محله مورد مطالعه بوده است.

۱-۶-۳- روش پرسشنامه

با استفاده از این روش پرسشنامه ای برای خانوارها تهیه شد که به دلیل ماهیت موضوع، تلفیقی از سئوالات رتبه ای و اسمی بودند.
همچنین با استفاده از روش تصویری، از وضعیت اسکان های غیررسمی تصاویری تهیه گردید و از طریق روش مشاهده ای در طول تحقیق به دفعات کلیه عناصر و اجزای تشکیل دهنده محله مورد مشاهده و بررسی قرار‌گرفته است.

۱-۷- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی):

اسکان غیر رسمی :

اسکان غیر رسمی یکی از چهره های بارز فقر شهری است که در درون یا مجاور شهرها (به ویژه شهرهای بزرگ) به شکلی خودرو ، فاقد مجوز ساختمان و برنامه ریزی رسمی

شهرسازی ، با تجمعی از اقشار کم درآمد و سطح نازلی از کمیت و کیفیت زندگی شکل می گیرد و با عناوینی همچون حاشیه نشینی ، اسکان غیر رسمی ، سکونگاههای خودرو و

نابسامان نامیده می شود. با توجه به نارسا بودن اصطلاح حاشیه نشینی و آلونک نشینی برای کلیه اشکال این پدیده ، اصطلاح اسکان غیر رسمی ، با

تعبیری گسترده تر به جای حاشیه نشینی و آلونک نشینی بکار می رود. از این رو اصطلاح اسکان غیر رسمی شامل حاشیه نشینی و اشکال متعدد می باشد

برنامه ریزی به منظور توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاهای غیر رسمی

توسعه
تعریف توسعه را می توان چنین دانست: روندی است فراگیر در جهت افزایش توانایی های انسانی ـ اجتماعی برای پاسخگویی به نیازهای……………………………