توضیحات

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

میتوانید نسبت

به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و

یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه علوم سیاسی استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

این پژوهش در جستجو برای پاسخگویی به سه سوال زیر میباشد.
۱- ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اهمیت ژئوپلیتیک تنگه هرمز ؟

۲- بررسی نتایج انسداد تنگه هرمز در مقابله با تهدیدهای کشورهای قدرتمند جهان؟
۳ – آیا طرح جایگزین تنگه هرمز میتواند از اهمیت و جایگاه آن بکاهد؟

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

روش پژوهش در این رساله ، نظری و توصیفی است.
تنگه هرمزبه لحاظ اهمیت اقتصادی و جغرافیایی وتاثیر درمنافع قدرتهای رقیب غرب در آثار بسیاری از صاحبنظران و متخصصان مسائل استراتژیک به عنوان یک نقطه فشار و کنترل شناخته میشودکه ازطریق آن میتوان گلوی اقتصادی دنیای صنعتی غرب را فشرد زیرا بخش

عمده ای از نفت مورد نیاز اروپای غربی، ژاپن،آمریکا وسایرکشور های صنعتی در شرق آسیا ازتنگه هرمزعبورمیکنندودر حال حاضر نیزعلی رغم احداث خطوط لوله کماکان بخش عمده نفت صادراتی خلیج فارس ازآن میگذرد .

.مجموعه امکانات ژئواستراتژیکی تنگه و اهمیت نفت خلیج فارس برای جهان و همچنین بروز انقلاب اسلامی در ایران و شمال منطقه خلیج فارس وویژگیهای حقوقی عبور از تنگه با توجه به خصوصیات تنگه و اعمال نظر قدرتهای جهانی درکنوانسیون حقوق بین الملل دریاها

در سال ۱۹۸۲ تنگه هرمز را در کانون توجه قدرتهای جها نی و قدرتهای منطقه ای وکشور های ساحلی آن قرارداده و بطور بالقوه آن را بصورت یک نقطه بحرانی وداغ در جهان مطرح ساخته است.

فکر احداث کانال جایگزین تنگه هرمزدرسالهای اولیه جنگ عراق علیه ایران و بخصوص بعد ازتهدیدات مربوط به انسداد تنگه هرمز از طرف ایران قوت گرفت.

تاثیرعامل جغرافیایی تنگه هرمزدر قدرت ملی کشور ایران تنها در موازنه منطقه ای و سیاست خارجی کشوردر امور منطقه خلیج فارس متبلور نمیشود بلکه نتایج منطقه ای و وابستگی جهانی به تنگه هرمز باعث شده است که ایران بتواند درصحنه بین المللی نیز

ایفای نقش کند و از آن به عنوان پشتیبا نی سیاست خارجی خود استفاده نماید.
تصمیم ایران به بستن تنگه هرمز در صورت آغاز هجوم نظامی به این کشور فاجعه اقتصادی برای دنیا به بار خواهد آورد زیرا پیامد بسته شدن تنگه هرمز ، دامن گیر کشورهای کوچک و بزرگ خواهد شد.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

در نتیجه انتظار میرود ایران برای جلوگیری ازاین فاجعه ، در پی حل مشکل با آمریکا از راههای دیپلماسی مسالمت آمیز باشد .اوضاع بسیار پیچیده شده است اما با توجه به سیاست ایران که حرکت تا اوج تنش و سپس عقب نشینی تدریجی است ، حل مشکل از راههای مسالمت آمیز همچنان شدنی است.

۱۵۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان صفحه
فصل اول: کلیات طرح ۱
۱-۱ بیان مسئله ۲
۱-۲ اهمیت موضوع تحقیق ۳
۱-۳ هدفهای تحقیق ۴
– هدف کلی ۴
– اهداف جزیی ۴
۱-۴ سئوالات تحقیق ۴

سوال اصلی ۴
سئوال فرعی ۱ ۴
سوال فرعی ۲ ۴
۱-۵ پیشینۀ تحقیق یا ادبیات مربوطه ۵
۱-۶ متغیرهای تحقیق ۷
متغیر مستقل و متغیر وابسته ۷
۱-۷ قلمرو تحقیق ۷
قلمرو مکانی ۷
قلمرو موضوعی ۷
قمرو زمانی ۸

۱-۸ مراحل انجام کار و روش تحقیق شامل ۸
معرفی روش تحقیق بکار گرفته شده: ۸
نظری ، توصیفی ۸
۱-۹ شیوه گردآوری اطلاعات ۸
۱-۱۰ معرفی رویکرد پژوهش ۸
۱-۱۱ ساختار تحقیق ۱۰

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

۱-۱۲ محدودیتهای پژوهش ۱۱

فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل دوم: مفهومشنتاسی و چهارچوب نظری پژوهش ۱۲
۲-۱ مفهوم شناسی ۱۳
مفهوم ژئوپلتیک ۱۳
تحول تاریخی مفهوم ژئوپلتیک و نظریه های آن ۱۴

مفهوم سیاست خارجی ۱۶
۲-۲ پایه های نظری ۱۷
فصل سوم: تشریح جغرافیای ناحیه(منطقه) مورد مطالعه ۱۹
۳-۱ جغرافیای خلیج فارس و تنگه هرمز ۲۰
۳-۲ مشخصات طبیعی ۲۱

۳-۳ تاریخچه ی خلیج فارس ۲۳
۳-۴ اهمیت خلیج فارس ۲۴
۱- موقعیت جغرافیایی ۲۵
۲- ذخایر عظیم نفت و گاز ۲۵

۳- بازار مصرف ۲۶
۴- نقش فرهنگی و ایدئولوژیکی ۲۶
۳-۵ موقعیت و مشخصات طبیعی تنگه هرمز ۲۸

۳-۶ محدوده تنگه هرمز ۲۹
۳-۷ ابعاد تنگه ۲۹
۳-۸ توپوگرافی و ساختمان زمین ۳۱
۳-۹ آب و هوا ۳۶

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

الف- بادهای منظم و فصلی ۳۸
ب – بادهای محلی ۳۸
ج- طوفان ها و بادهای شدید ۳۸
۳-۱۰ پوشش گیاهی ۳۹
۳-۱۱ منابع آب ۴۰

فهرست مطالب
عنوان صفحه
۳-۱۲ جزایر منطقه تنگه هرمز ۴۱
۱- جزیره قشم ۴۳
۲- جزیره هرمز ۴۵

۳- جزیره لارک ۴۶
۴- جزیره هنگام ۴۷
۵- جزیره ابوموسی ۴۸
۶- جزایر تنب بزرگ و کوچک ۵۰

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل موضوع پژوهش ۵۲
۴-۱ جغرافیای سیاسی خلیج فارس و تنگه هرمز ۵۳
۴-۲ تعریف تنگه و موقعیت تنگه هرمز ۶۱
۴-۳ وضعیت حقوقی تنگه ها ۶۱

۴-۴ کنوانسیون جدید حقوق دریاها ۶۲
۴-۵ شرایط عبور ترانزیتی ۶۲
۴-۶ مناطق دریایی در تنگه هرمز ۶۳
الف- خط مبدأ و آب های داخلی و منطقه نظارت ایران ۶۳

ب – دریای سرزمینی یا ساحلی ۶۴
ج- منطقه نظارت، انحصاری و اقتصادی ۶۴
۴-۷ حاکمیت و توان کنترل بر تنگه ۶۵
۴-۸ وضعیت حقوقی حاکم بر تنگه هرمز ۶۶
۴-۹ ژئوپلتیک تنگه هرمز ۶۷

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

۴-۱۰ جنبه های ژئوپلتیک تنگه هرمز ۷۰
الف) اهمیت ژئواستراتژیکی ۷۰
ب) اهمیت ارتباطی ۷۱

ج) اهمیت اقتصادی ۷۲
۱۴-۱۱ اهداف و استراتژی قدرت های جهانی در خلیج فارس و تنگه هرمز ۷۳

فهرست مطالب
عنوان صفحه
۴-۱۲ تنگه هرمز و مسائل منطقه ای و جهانی ۷۶
تنگه هرمز و موازنه قدرت منطقه ای ۷۶
تنگه هرمز و همبستگی منطقه ای ۸۱
تنگه هرمز و امنیت و دفاع منطقه ای ۸۲

تنگه هرمز و همبستگی جهانی ۸۳
تنگه هرمز و موازنه قدرت جهانی ۸۴
۴-۱۳ طرح های کاهش دهنده اهمیت تنگه هرمز ۸۶
۴-۱۴ تغییر الگوی حمل نفت و کالا در منطقۀ خلیج فارس در صورت مسدود شدن تنگه هرمز ۸۸
الف) توسعه خطوط لوله انتقال نفت از خلیج فارس ۸۹

ب) توسعه بنادر ساحل دریای عمان ۹۰
ج) شکل گیری مجدد اندیشه احداث خط آهن ۹۱
د) ذخیره سازی استراتژیک مواد غذایی ۹۱
ر) احداث کانال جایگزین تنگه هرمز ۹۲
۴-۱۵ تغییر در الگوی تامین انرژی ۹۲
صرفه جویی در انرژی ۹۳
تولید انرژی های جایگزین ۹۳

افزایش تولید سایر نقاط جهان ۹۴
۴-۱۶ ارزیابی طرح های جایگزین تنگه هرمز ۹۵
۴-۱۷ ارزیابی امکان انسداد تنگه هرمز از نظر نظامی ۱۰۵
۴-۱۸ نتایج اقتصادی و سیاسی انسداد تنگه هرمز ۱۰۷
فصل پنجم: خلاصه، جمعبندی، ارائه پیشنهاد ۱۱۲
۵-۱ خلاصه ۱۱۳

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

۵-۲ جمعبندی ۱۱۹
۵-۳ پیشنهادات ۱۲۱
فهرست منابع و مآخذ ۱۲۲
چکیده انگیسی

فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه

شکل ۳-۱ (عکس ماهواره‌ای خلیج فارس و تنگه هرمز) ۲۰
شکل ۴-۱ (امنیت تنگه هرمز) ۷۹
شکل ۴-۲- (اعلام بستن تنگه هرمز از جانب ایران ۱۰۵

شکل۴-۳- (راه‌های ناامن کردن منطقه) ۱۰۶

فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۴-۱- (چهره نفت و گاز خلیج فارس) ۷۴
جدول۴-۲ (ذخایر نفت خام کشورهای خاورمیانه) ۷۴

جدول ۴-۳ (تولید نفت خام در مناطق مختلف دنیا) ۹۴

فهرست نقشه‌ها
فهرست مطالب
عنوان صفحه

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

نقشه ۳-۱ (ماهواره‌ای خلیج فارس و جزایر آن) ۴۲
نقشه ۳-۲ (جزیره قشم) ۴۴
نقشه ۳-۳ (تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی) ۴۸
نقشه ۳-۴ (تنب بزرگ) ۵۰
نقشه ۴-۱ (کشورهای حوزه خلیج فارس و تنگه هرمز)

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

مقدمه:
با به قدرت رسیدن رضا شاه در دهه دوم قرن۲۰ طرحهایی در جهت احیاء نقش ایران در خلیج فارس به مرحله عمل گذاشته شد این طرحها شامل تشکیل یک نیروی دریایی کوچک بود تا توسط آن بتوان برای باز پس گیری بعضی از جزایر نظیر تنب کوچک و بزرگ و ابو

موسی که قبلا از ایران جدا شده بودند و همچنین ادعای مالکیت مجدد در مورد بحرین اقدام کرد .
پس از درگذشت نادر شاه افشار در سال ۱۷۴۷ شاهان ایرانی به خاطر اینکه بدنبال بسط و توسعه قدرت خویش در منطقه نبودند به اهمیت خلیج فارس و تنگه هرمز ارجی نمی نهادند

و این عدم توجه تا ژانویه ۱۹۶۸ که حزب کارگر در آن زمان در بریتانیا قدرت را در اختیار داشت تصمیم خود مبنی بر خروج نیرو هایش از منطقه تا اواخر سال ۱۹۷۱ اعلام کرد، ادامه داشت .
اعلام فوق باعث بروز سیاست توسعه طلبی در منطقه شد . کشور های کوچکتر آن زمان ( کویت، قطر، بحرین، ابوظبی، دوبی، عجمان، شارجه، راس الخیمه، ام القوین و فجیره ) از اینکه می دیدند در موقعیتی آسیب پذیر قرار گرفته اند و در معرض تهاجم احتمالی قدرتهای

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

بزرگتر منطقه و یا دیگر کشور های جهان هستند نسبت به عواقب خروج بریتانیا از خلیج فارس ابراز نگرانی کردند ، حال آنکه کشورهای بزرگتر خلیج فارس (ایران ، عربستان سعودی و عراق) با اشتیاق از این تصمیم استقبال کردند . این لحظه نقطه عطفی در تاریخ نقش ایران در خلیج فارس و تنگه هرمز بحساب می آمد . چون پایان عصر کهنه مستعمراتی و شروع عصر جدیدی برای توسعه نقش این کشور در منطقه بود .

این توسعه طلبی ها بخصوص زمانی به اوج خود رسید که روشن شد سیاست آمریکا براین اساس است که ژاندارمی منطقه را بعهده حکومت های منطقه ای طرفدار غرب قرار دهد .

آمریکائیها براین باور بودند که حضور مستقیم در منطقه احساسات ضد غربی را تشدید کرده به برکناری رژیم های محافظه کار طرفدار غرب منجر خواهد شد. بعلاوه این حرکت در

راستای سیاست عدم حضور مستقیم که امریکا از اوایل دهه ۱۹۶۰ آن را دنبال می کرد بود.ایالات متحده متقاعد شده بود که منافع غرب در خلیج فارس می تواند بوسیله

حکومتهای دوست در منطقه بگونه ای بهتر و مطمئن تر محافظت گردد . در راس این دولتها ایران و عربستان سعودی قرار داشتند و امریکاییها بر این باور بودند که این دو قدرت منطقه ای به نحو بهتری قادر به دور نگاه داشتن اتحاد جماهیر شوروی از خلیج فارس خواهند بود .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

در سال ۱۹۷۱ دو تحول عمده باعث ایجاد تغییر سیاست ایران در مورد اتکاء به نفس در دفاع و حفظ امنیت در خلیج فارس شد .اول اینکه علیرغم عضویت پاکستان در پیمان سنتو امریکا از حمایت این کشور در جنگی که در سال ۱۹۷۱ بین پاکستان و هند بوقوع پیوست خود داری کرد .دوم آنکه در پی خروج بریتانیا از خلیج فارس شاه ایران از کشورهای منطقه برای انعقاد یک پیمان مشترک امنیتی دعوت به عمل آورده بود لیکن جواب قابل اعتمادی از آنها

دریافت نکرد.از اینروبا اعتقاد به خلاء قدرتی که با خروج بریتانیا از منطقه ایجاد میشدو احتمال عدم رغبت کشور های حوزه خلیج فارس به انعقاد پیمان مشترک امنیتی با ایران که همانا آرزوی قلبی امریکا بود .شاه تصمیم گرفت که ابتکار عمل را در دست گرفته و با به

کنترل در آوردن نقاط استراتژیک خلیج فارس این خلاء را پر نماید . این بدان معنی بود که ایران مصمم شد تقریبا تمامی هزینه حفظ منافع خویش ، کشور های حوزه خلیج فارس و دنیای غرب را به تنهایی بدوش کشد . طی مصاحبه ای در سال ۱۹۷۴ شاه در جواب این سوال که چرا ایران ژاندارم خلیج فارس شد ؟ پاسخ داد:

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

«نهایت آمال ما ژاندارمی منطقه بود . ما بکرات اعلام داشتیم که مایلیم همکاری منطقه ای وجود داشته باشد اما اگر دیگر کشور ها علاقه ای به تضمین ثبات منطقه ندارد ما قادریم آنرا بنحو احسن بانجام برسانیم زیرا حیات ما بستگی تام به آن دارد نه تنها حیات ما بلکه

حیات آتی اروپا و ژاپن که ۶۰ تا ۷۰ درصد نیازهای نفتی خود را از خلیج فارس تامین میکنند. » (کیهان، ۳۰نوامبر، ۱۹۷۱)

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

پس از اینکه بریتانیا اعلام کرد نیروهایش را از منطقه خلیج فارس خارج خواهد کرد ایران توجه استراتژیک خود را بر تنگه هرمز، بنادر و جزایر آن متمرکز کرد.

شاه ایران به اهمیت حفاظت از امنیت کشتیرانی برای شصت تانکر اقیانوس پیمائی که روزانه از تنگه هرمز عبور می کردند پی برده بود ، منافع همه کشورهای حوزه خلیج فارس به امنیت خطوط کشتیرانی درآبهای منطقه بستگی داشت.

در دهه ۱۹۷۰ حدود۵۰% تولید ناخالص داخلی و ۹۰ % درآمد صادرات ایران از نفت تامین می شد . عراق و کویت برخلاف عربستان بخشی از نفت خودرا از طریق خطوط لوله صادر می کردند ولی ایران مجبور بود قسمت عمده صادرات نفتی و حجم وسیعی از واردات خود را از

طریق تنگه هرمز مبادله نماید . اهمیت این تنگه بنحوی است که رژیم گذشته ایران به آن به عنوان شریان حیاتی این کشور می نگریست و شاه به دفعات آن را شاهرگ ایران خوانده بود . در این راستا سیاست حکومت قبلی ایران بر این پایه استوار بود که تنگه هرمز را بطور

کامل تحت کنترل خویش درآورد . به علاوه ایران به این نکته پی برده بود که با توجه به وابستگی دنیای صنعتی به تامین نفت از خلیج فارس که حد متوسط ۶۰% انرژی اروپا و ۹۰% انرژی ژاپن ( در اوایل دهه ۱۹۷۰) بایستی از تنگه هرمز عبور می کردکنترل همه جانبه این تنگه به اهمیت بین المللی ایران می افزود .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب در سال ۱۹۷۹ خظ مشی و استراتژی رژیم سابق را دنبال نکرد . در اولین

ماههای پیروزی انقلاب و استقرار حکومت ،آقای هاشمی رفسنجانی اظهار داشت که جمهوری اسلامی ایران در مسئله حاکمیت بر جزایر تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی تجدید نظر خواهد کرد . ولی با پایان یافتن جنگ هشت ساله در خلیج فارس حکومت به ابراز منافع خاص خود در رابطه با موقعیت استراتژیک تنگه هرمز و اهمیت حیاتی آن بخصوص در عملیات های جنگی پرداخت .

تنگه هرمزبه لحاظ اهمیت اقتصادی و جغرافیایی و تاثیر در منافع قدرتهای رقیب غرب در آثار بسیاری از صاحبنظران و متخصصان مسائل استراتژیک به عنوان یک نقطه فشار و کنترلی شناخته می شودکه از طریق آن می توان گلوی اقتصادی دنیای صنعتی غرب را فشرد، زیرا

بخش عمده ای از نفت مورد نیاز اروپای غربی ، ژاپن ، آمریکا و سایر کشور های صنعتی در شرق آسیا از تنگه هرمز عبور می کنند و در حال حاضر نیز علی رغم احداث خطوط لوله کماکان بخش عمده نفت صادراتی خلیج فارس از آن می گذرد .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

علاوه براین تنگه هرمز در صادرات و واردات کشور های منطقه خلیج فارس و در ایجاد تعادل و سلامت اقتصادی آنها نقش مهمی دارد .مجموعه امکا نات ژئو استراتژیکی تنگه و اهمیت نفت خلیج فارس برای جهان و وجود شوروی سا بق به عنوان یکی از قدرتهای بزرگ جهان در مجاورت تنگه و همچنین بروز انقلاب اسلامی ایران در شمال منطقه خلیج فارس و

ویژگیهای حقوقی عبور از تنگه ( با توجه به خصوصیات تنگه و اعمال نظر قدرتها ی جهانی در کنوانسیون حقوق بین الملل دریاها در سال ۱۹۸۲) تنگه هرمز را در کانون توجه قدرتهای جها نی و قدرتهای منطقه ای و کشور های ساحلی آن قرار داده و بطور بالقوه آن را بصورت یک نقطه بحرانی و داغ در جهان مطرح ساخته است.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

نظارت بر نواحی سوق الجیشی و داشتن اختیار اجازه یا اختصاص دادن حق گذر و تاسیس پایگاه و غیره نه تنها به خودی خود دارای مزایای عمده است بلکه بر سایر مبانی به وجود آورنده قدرت کشور نیز تاثیر دارد.

نکته قابل توجه این است که منفعت اینگونه موقعیتها ی جغرافیایی برای کشور حاشیه به قدرت بهره برداری از آن نیز بستگی دارد چرا که اگر کشور حاشیه تنگه توانایی لازم را نداشته باشد این موقعیتها باعث ایجاد دردسر و پدید آمدن رقابت بین قدرتها بر سر تصرف آن میشود.

فکر احداث کانال جایگزین تنگه هرمز در سالهای اولیه جنگ عراق و ایران و بخصوص بعد از تهدیدات مربوط به انسداد تنگه هرمز قوت گرفت . ولی این امر بیشتر جنبه تبلیغی داشت و اقدام عملی در مورد آن صورت نگرفت.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

تاثیر عامل جغرافیایی تنگه هرمز در قدرت ملی کشور ایران تنها در موازنه منطقه ای و سیاست خارجی کشور در امور منطقه خلیج فارس متبلور نمی شود بلکه نتایج منطقه ای و وابستگی جهانی به تنگه هرمز باعث شده است که ایران بتواند در صحنه بین المللی نیز ایفای نقش کند و از آن به عنوان پشتیبا نی سیاست خارجی خود استفاده نماید………………………………….

فصل اول

طرح تحقیق

بیان مسئله:
تنگه های استراتژیک بعنوان یک پدیده جغرافیایی به خاطر ارزشهای ارتباطی و اقتصادی و نظامی و ژئوپلتیکی که دارند درموازنه قدرت منطقه ای و جهانی نقش موثری ایفا میکنند، و دولتها و قدرتهای حاکم بر تنگه از آن به عنوان ابزاری مفید در سیاست خارجی خود استفاده میکنند . بین کاربری تنگه و میزان قدرت کشور ساحلی آن نیز رابطه مستقیمی وجود دارد

یعنی هر قدر دولت ساحلی تنگه قدرتمند باشد، به همان نسبت امکان استفاده از تنگه به عنوان ابزار اعمال سیاست خارجی در امور منطقه ای و جهانی برایش بیشتر خواهد بود . قدرتهای بزرگ جهانی به دلیل ارزش و نقش تنگه های استراتژیک همیشه کوشیده اند بر آنها و کشور های ساحلی آن کنترل داشته باشند.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

تنگه هرمز در میان تنگه های استراتژیک جهان اهمیت ویژه ای دارد. این تنگه که از ارزشهای خاص ارتباطی،اقتصادی، نظامی و ژئوپلتیکی برخوردار است به لحاظ اینکه کشور های ساحلی آن در گذشته در حوزه نفوذ انگلستان بوده اند بحران چشمگیر نداشته است و

بعد از خروج علنی انگلستان از شرق سوئز و جایگزینی هم پیمان آن یعنی آمریکا امکان تداوم کنترل کشور های ساحلی تنگه هرمز یعنی ایران و عمان نیز با ایجاد یک همکاری و هماهنگی مشترک مقدور شد و بحرانی پیش نیامد بجز مسئله جزیی ظفار که آنهم با هماهنگی امریکا و انگلیس و شاه ایران در طول دهه ۷۰ سرکوب شد.

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و خروج آن از اردوگاه سیاسی نظامی غرب سر فصل جدیدی در تاریخ تنگه هرمز شد و از نظر غرب این تنگه نیز به مناطق بحرانی جهان افزوده گشت..بحرانی که از نظر غرب تنها با کمک کشور های هم پیمان و دولتها ی ضعیف منطقه حل نمیشد و کنترل غیر مستقیم تنگه نیز مقدور نبود .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

بدین لحاظ حضور مستقیم قدرت دریایی امریکا ضروری می نمود . این امر سبب شد که امریکا طرحهای نظامی ویژه ای چون طرح نیروهای واکنش سریع و تاسیس پایگاههای

نظامی در کشور عمان را تدارک ببیند.و این موضوع پس از تاکید جمهوری اسلامی ایران بر اعمال حاکمیت خویش بر تنگه هرمز و تهدید به بستن آن و پس از اشغال افغانستان به

وسیله شوروی باعث تشدید نگرانی امریکا شد در نتیجه به کمک چهار ناوگان موجود خود ( دوم ، سوم، ششم، هفتم) یک واحد نظامی ویژه ای و مستقل تشکیل داد و اولین عملیات نظامی و مانوری خود را در سال ۱۹۸۶ آغاز کرد که هنوز نیز ادامه دارد .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

اهمیت موضوع تحقیق :
ایران امروز از مزایای ویژه منطقه ای و جهانی بهره مند است و راه رشد و توسعه اقتصادی و اجتماعی و سیاسی از قبیل فرصتهای جهانی و درآمد ملی و توسعه اقتصادی برای این کشور باز است.

ما باید این توانایی را داشته باشیم که قضایا و مسائل داخلی و منطقه ای را بجای اینکه با نظری محدود و داخلی بنگریم از دیدگاه بین المللی و وراءمنطقه نظاره نموده و با آن به مقابله برخیزیم ، بنابراین با چنین نگرشی باید دورنمای مسائل خلیج فارس و تنگه هرمز را

با بینش فرامنطقه ای مورد مطالعه قرار دهیم. برای ایجاد این نگرش ناچاریم علاوه بر آنکه بر قدرت ملی و کفایت خود بیافزاییم ، نسبت به موارد زیر نیز توجه مخصوص مبذول بداریم :
۱ – هدفهای ملی ، مصالح ملی و منافع ملی و جهانی را بشناسیم و تا آنجا که ممکن است آنها را به دیگران نیز بشناسیانیم.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

۲- حقایق خلیج فارس و تنگه هرمز را بشناسیم و واقعیت ها را نادیده نگیریم وبا همسایگان خود در منطقه تفاهم و سازگاری ایجاد نماییم.

مسولین حکومتی کشور ایران باید بدانند ، تنها اتکا به فکر افزایش قدرت نظامی کافی نیست البته تقویت نظامی برای حفظ تمامیت ارضی کشور لازم است . و نیز باید به اتخاذ سیاستهای غیر تهاجمی و عدم خشونت در باره منطقه و جهان علاقه بیشتری نشان دهند.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

هدفهای تحقیق:
هدف کلی: بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منطقه استراتژیک تنگه هرمز .
اهداف جزیی:
۱ – بررسی آثار مسدود کردن احتمالی تنگه هرمز در منطقه و جهان.
۲ – بررسی امکان ساختن کانال جایگزین تنگه هرمز و تاثیر آن در کاهش میزان نا امنی حاصل از در گیری نظامی احتمالی در منطقه .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

سوالات تحقیق :
از آنجایی که ماهیت این تحقیق از نوع بررسی ، و روش تحقیق به صورت توصیفی و تحلیلی میباشد و امکان دخل و تصرف در متغییرهای مستقل و وابسته از سوی محقق وجود ندارد ، به همین دلیل از ارئه فرضیه خودداری شده و صرفا به بیان پرسش های تحقیق پرداخته میشود .

سوال اصلی:
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با موقعیت ژئوپلتیکی تنگه هرمز چگونه ارزیابی می شود؟

سوال فرعی ۱
آیا مسدود کردن احتمالی تنگه هرمز از جانب کشور ایران بهترین گزینه برای مقابله با سیاستهای تهدیدآمیز امریکا می باشد؟

سوال فرعی ۲
آیا طرح احداث کانال جایگزین تنگه هرمز میتواند راهی برای خنثی سازی خطر ناامنی حاصل از بسته شدن تنگه هرمز باشد؟

پیشینه تحقیق یا ادبیات مربوطه
جغرافیا از دانشها و معارف کهن بشری است که سابقه آن با تاریخ عمرانسان برابری می کند . زیرا انسان برای ادامه حیات و بقای خویش ناگزیر بود محیط زندگی ، پدیده های سطح سیاره زمین و عوامل و عناصری را که به نحوی بر زندگی او اثر میگذاشتند بشناسد تا با

درک ماهیت و مشخصات و کارکرد عوامل و عناصر سازنده محیط زیست ، بتواند آنها را در راستای نیازمندیها و احتیاجاتش به خدمت گیرد و آثار منفی آنها را نیز کاهش دهد.

تنگه های استراتژیک همیشه مورد توجه قدرتهای بزرگ بوده اندو مزایای آنها کمتر نصیب ساکنانشان شده است مگر اینکه حکومتهای محلی قدرت لازم برای بیرون راندن قدرتهای

بزرگ داشته اند ولی در قرون اخیر غالب این موقعیتها را قدرتهای جهانی متصرف شده اند و ضعف حکومتهای ساحلی تنگه ها باعث شده استقلالشان بر باد رود و در جریان رقابت قدرتهای بزرگ به زیر سلطه و انقیاد آنها درآیند.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

اکنون این پرسش مطرح میشود که دیدگاه و برخورد صاحبنظران و پژوهشگران نسبت به چنین موضوعی چه بوده است؟ در پاسخ به این پرسش نخست باید مشخص کرد که آیا بررسی این موضوع در طول تاریخ از کیفیتی یکسان برخوردار بوده است ؟

روند پیچیده شدن جوامع و تقسیم کار اجتماعی و مناسبات کشورها و جوامع در سطح جهانی ، کیفیت پدیده ها ی سیاسی را نیز متفاوت ساخته است . اما دیدگاه ها و پژوهش های انجام شده در خصوص این موضوع نیز خود تغییراتی را در بر داشته است. در قرن

چهارم که ارتباطات تنها به کشورها یا حتی شهرهای همجوار محدود می گشت ، تنها به مقصد شناسایی مکانی و جغرافیایی مناطق مختلف صورت می گرفته است .

با رشد علم و تکنولوژی در غرب و انجام شدن پژوهش های شناسایی با تکیه بر علم جغرافیا ، مطالعات از غالب سفر نامه خارج شده اند و در چهار چوب پژو هشهای جهت دار جغرافیایی انجام پذیرفته اند.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

به این ترتیب بود که در کتاب ((تنگه هرمز)) نوشته غلامرضا زعیمی، . از چهار زاویه به تنگه هرمز پرداخته شده است .ابتدا نحوه ی پیدایش و شکل گیری تنگه هرمز و موقعیت طبیعی و اقلیم و شرایط آب و هوایی آن را مورد بررسی قرار میدهند و زاویه ی دیگر پژوهش

جنبه تاریخی و مسیر حوادث تاریخی ایران در ادوار مختلف بررسی شده است و به مسئله ورود استعمار به منطقه و گوشه ای از مقاومتهای مردمی اشاره شده است . جنبه دیگر

تحقیق رژیم حقوقی تنگه هرمز مورد بررسی قرار گرفته است و چهارم نگرش به مباحثی از قبیل معرفی استعمار و منافع استعمار گران در خلیج فارس و تنگه هرمز پرداخته شده است

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

.
کتاب ارزشمند دیگر تحت عنوان(( خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز)) از دکتر محمد رضا حافظ نیا، ۱۳۹۹ . میباشد در این کتاب به مسائل خلیج فارس و تنگه هرمز با نگرشی استراتژیک و از نظرگاه جغرافیای سیاسی بررسی شده است .

منبع دیگر، کتاب ((جغرافیای سیاسی تنگه هرمز)) مولف : پیروز مجتهد زاده،۱۳۷۱ . شامل تحقیقات وسیع و جامع در باره موقعیت تنگه هرمز و جزایر استراتژیک آن می باشد بخش اصلی آن شامل معرفی جزایر ایرانی و توافقات مرزی ساحلی فیمابین کشور های منطقه

می باشد و همچنین تلاشهای مذبوهانه ای که به منظور از بین بردن یا کم رنگ کردن اهمیت نقش ایران که به واسطه مالکیت تعدادی جزیره در دهانه استراتژیک ترین آبراه حیاتی جهان می تواند حافظ صلح و امنیت منطقه باشد صورت می گرفته است.

کتاب(( امنیت و مسایل سرزمینی در خلیج فارس )) (جغرافیای سیاسی دریایی) تالیف دکتر پیروز مجتهد زاده ، ترجمه : امیر مسعود اجتهادی،۱۳۸۶ . در این کتاب که مشتمل بر هفت فصل میباشد ، فصل دوم آن به تنگه هرمز اختصاص داده شده است و در آن به بررسی مفصل تنگه هرمز و روابط ایران و اعراب پرداخته شده است .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

کتاب(( خلیج فارس و مسائل آن)) دکتر همایون الهی ،۱۳۹۸ . منبع با ارزش دیگری که شامل سیزده فصل میباشد در فصل چهارم کتاب بعد از بررسی ویژگیهای جغرافیایی تنگه هرمز ،اهمیت این تنگه از نظر تاثیر آن بر روابط ایران در منطقه و روابط آن با کشورهای عربستان ، عراق ، عمان مورد بررسی قرار گرفته است و به مسائل مهم دیگردر زمینه تنگه هرمز پرداخته شده است .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

متغیرهای تحقیق:
واژه متغیر به ویژگی اطلاق میشودکه بیش ازیک ارزش به آن اختصاص داده میشودو تغییرات را از فردی به فردی یا از شیء به شیء دیگر نشان میدهد .دو دسته متغیردراین عنوان تحقیق وجود دارد .
متغیر مستقل و متغیر وابسته .
ژئوپلتیک تنگه هرمز در این تحقیق به عنوان یک متغیرمستقل مورد بررسی قرار گرفته است
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز نقش یک متغیر وابسته را بازی میکند .

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

قلمرو تحقیق :
الف- قلمرو مکانی:
پژوهش و ویژگیهای نظری بنیانی آن مشخص میکند که در جنوب ایران و منطقه خلیج فارس بالاخص حوزه استراتژیک تنگه هرمز باید به آن دسته از علل و عواملی که از موقعیتی

ژئوپلتیکی برخوردارند توجه کرد. موقعیت مکانی این تحقیق که شامل ایران و کشورهای حوزه ی خلیج فارس و تنگه هرمز میباشد قلمرو مکانی این پژوهش میباشد.

ب- قلمرو موضوعی:
قلمرو پژو هشی این تحقیق شناسایی تاثیر علل و عوامل موثر در امنیت منطقه و بررسی تاثیر سیاست خارجی ایران در برقراری امنیت و یا عدم تامین ثبات منطقه ( بخصوص تنگه هرمز )می باشد.

تحلیل ژئوپلیتیکی تنگه هرمز در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

ج – قلمرو زمانی:
مقطع زمانی پژوهش به سالهای بعد از انقلاب بویژه ساختارهای شکل یافته در زمان حاضر برمیگردد هر چند برای شناسایی دقیقتر آنها ناگزیر از توجه به شکل های تاریخی این ساختار ها و تغییراتشان در طول تاریخ نیز میباشیم.

مراحل انجام کار و روش تحقیق شامل :
معرفی روش تحقیقی بکار گرفته شده:

نظری ، توصیفی
روش پژوهش در این رساله ، بر اساس روش کتابخانه ای است ،که پس از جمع آوری و دسته بندی مطالب ، مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد.

بعد از آماده شدن طرح تحقیق برای بدست آوردن اطلاعات و آمار به کتابخانه ها مراجعه شده و از کتابها و مقالات و مجلات و روزنامه ها در این زمینه بهره برداری شده است ،

علاوه بر آن از راهنمائیها و مشاوره های اساتید و متخصصان نیز استفاده شده است
شیو ه گردآوری اطلاعات :

۱۴۰۰/۲/۲۹