توضیحات

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

در این رساله سعی نگارنده بر این است که با هدف ارائه پیشنهاد لازم ” تئوری ” و ” کاربردی ” ابتداء مفهوم بزه دیده را مورد بررسی قرار دهد و سپس مفهوم حمایت از بزه

دیده و انواع آنرا و نیز علل بزه دیدگی را با کنکاشی در رفتار بزه دیده و نقش آفرینی وی در وقوع بزه ، شناسایی و سرانجام راه کارهای حمایت از بزه دیده را در نظام کیفری ایران مورد

بررسی قرار دهد و در نهایت ، پیشنهاد مناسب را از جهت “تئوری”و”کاربردی” با بهره گیری ازتجربیات قضایی ارائه نماید ، که در فصول پنجگانه رساله بشرح ذیل بدان پرداخته شده است .
فصل اول به هدف تحقیق و پیشینهُ آن اختصاص یافت .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

فصل دوم به مفاهیم و اقسام بزه دیدگی و اهمّیت آن در جرم شناسی اختصاص یافت .
فصل سوم به علل بزه دیدگی و نقش بزه دیده در تکوین جرم وبررسی تاریخی و فقهی آن اختصاص یافت .

فصل چهارم به حمایت از بزه دیدگان در نظام کیفری ایران اختصاص یافت .
فصل پنجم به نتیجه گیری و پیشنهادات ” تئوری ” مبتنی بر موضوع رساله و ” کاربردی ” بر اساس تجربیات قضایی اختصاص یافت .

۱۰۲صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید 

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ……………. ۱
مقدمه……………. ۲
فصل اول ……………. ۴
الف :کلیات ……………. ۴
۱-۱- هدف تحقیق ………………. ۴

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

-۱-۱-۱- هدف اصلی …………… ۵
۱-۱-۱- هدف فرعی …………….. ۵
۱-۲- پیشینه تحقیق ……………. ۵
۱-۳- روش کار تحقیق …………… ۷
فصل دوّم
ب : مبانی نظری بطه دیده شناسی ۸
۲-۱- مفهوم بزه دیده…………… ۸
۲-۲- طبقه بندی بزه دیدگی ………… ۹
۲-۳- ریشه شناسی بزه دیده شناسی ………. ۹

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۲-۴- نقش و تصور حقوقی بزه دیده ………. ۱۱
۲-۴-۱- بزه دیده خاص ………………… ۱۱
۲-۴-۲- بزه دیده نا معین ………….. ۱۱
۲-۵- جایگاه بزه دیده شناسی در جرم شناسی ……………… ۱۲
۲-۶- پیشینه تاریخی بزه دیده شناسی ……………… ۱۲
۲-۷- انواع بزه دیده ……………… ۱۴
۲-۸- تحول بزه دیده شناسی ……………… ۱۵
۲-۹- بزه دیده شناسی مبارز ……………… ۱۸
۲-۱۰- عوامل بزه دیدگی ……………… ۱۹

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۲-۱۰-۱- بوم شناسی اجتماعی ……………… ۱۹
۲-۱۰-۲- عوامل روان شناختی ……………… ۱۹
۲-۱۰-۳- خصوصیات بزه دیده ……………… ۲۰
فصل سوّم
ج نقش و قلمرو بزه دیده و حمایت از وی ……………… ۲۱
۳-۱- نقش بزه دیده در بروز پدیده مجرمانه ……………… ۲۱

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۳-۱-۱- پیشینه تاریخی ……………… ۲۱
۳-۱-۱-۱-نظرات فقهی ……………… ۲۲
۳-۱-۱-۲- تقصیر مطلق زیان دیده ……………… ۲۹
الف » عمد درورود ضرر ……………… ۲۹
ب » نقش هشدار در رفع مسئولیت ……………… ۳۶

۱- هشدار عامل زیان ………………. ۳۶
۲- هشدار قانونی ……………… ۳۸
۳-۱-۱-۳- بزه دیدگی زنان ……………… ۴۲
۳-۱-۲- تئوری های بزه دیدگی ……………… ۴۴

۳-۱-۲-۱- تئوری شتاب زدگی بزه دیده ……………… ۴۵
۳-۱-۲-۲- تئوری سبک زندگی ( شیوه زیستن ) ……………… ۴۶
۳-۱-۲-۳- تئوری اعمال روزمره ……………… ۴۶

۳-۲-بزه دیده شناشی با نگرش حمایتی ……………… ۴۷

۳-۲-۱- مبانی بزه دیده شناسی حمایتی ……………… ۴۹
۳-۲-۱-۱- مبانی ارزشی حمایت از بزه دیده ……………… ۴۹
۳-۲-۱-۲- ضعف دولت ها ……………… ۵۰
۳-۲-۱-۳- الغای حقوق کیفری ……………… ۵۰
۳-۲-۱-۴- کاهش ارتکاب جرم ……………… ۵۱

۳-۲-۲- راه های عملی حمایت از بزه دیدگان ……………… ۵۲
۳-۲-۲-۱- حمایت از بزه دیده پس از تحقق جرم ……………… ۵۲

الف » مساعدت پزشکی ……………… ۵۳
ب » تسکین ناملایمات روحی – روانی ……………… ۵۴
۳-۲-۲-۲- حمایت از بزه دیده در حین دادرسی ……………… ۵۶

الف » تفهیم حقوق بزه دیدگان و جلب اعتماد آنان ……………… ۵۷
ب » اقدام برای صلح یا میانجی گری ……………… ۵۸
ج » ایجاد تسهیلات در زمینه اقامه دعوی ……………… ۶۰

۳-۲-۲-۳- حمایت از بزه دیده در مرحله جبران ضرر و زیان ……………… ۶۱

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

الف » تأمین خسارت بزه دیده از منابع دولتی ……………… ۶۳
ب » تأمین خسارت بزه دیده از منابع خیریه ……………… ۶۴
ج » تأمین خسارت بزه دیده از طریق بیمه ……………… ۶۵

فصل چهارم
د :جلوه های حمایت ازبزه دیده درحقوق کیفری ایران ……………… ۶۶
۴-۱- حمایت از کودکان بزه دیده ……………… ۶۶
۴-۱-۱- بزه دیدگی کودکان ……………… ۶۶
۱- کودک بزه دیده در معنای عام ……………… ۶۶

۲- کودک بزه دیده در معنای خاص ……………… ۶۷
۴-۱-۱-۱- راه کارهای عام ……………… ۶۸
۴-۱-۱-۲- راه کارهای خاص ……………… ۶۹
الف » جرم انگاری حمایتی ……………. ۶۹

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

ب »کیفر انگاری حمایتی …………….. ۷۰
ج »پیش بینی شیوهُ جبران آثار ناشی از بزه دیدگی ……………… ۷۰
۴-۱-۲- حمایت از اطفال بزه دیده در حقوق ایران ……………… ۷۱

۱- در جرائم مواد مخدر ……………. ۷۲
۲- در برابر آزار جسمی ……………… ۷۳
۳- در برابر جرائم جنسی ……………… ۷۴

۴-۲- حمایت از زنان بزه دیده در حقوق کیفری ایران ……………… ۷۵
۴-۲-۱- حمایت شغلی ……………… ۷۶
۴-۲-۱-۱- مقررات استفاده از قضات زن ……………… ۷۶
۴-۲-۱-۲- قانون بکارگیری پلیس زن ……………… ۷۷

۴-۲-۲- حمایت های اجتماعی ……………… ۷۸
۴-۲-۳- حمایت های تقنینی و قضایی ……………… ۷۹
۴-۲-۳-۱- حمایت از زنان در برابر خشونت های فیزیکی ……………… ۷۹
۴-۲-۳-۲- حمایت از زنان در خصوص سوء استفاده مردان ……………… ۸۰

۴-۲-۳-۳- حمایت از زنان در معرض خشونت از سوی مزاحمان خیابانی …….. ۸۰
۴-۲-۳-۴ حمایت از زنان در مقابل ترک انفاق شوهر ……………… ۸۰
۴-۲-۳-۵- حمایت از زنان در مقابل مردان فریبکار ……………… ۸۰
۴-۳- حمایت قانونی از بزه دیده و شهود در برابر تهدید ……………… ۸۱

۴-۳-۱- پیش بینی تأمین از بزه کار ……………… ۸۳
۴-۳-۲- بازداشت موقت متهم به منظور پیش گیری از تهدید بزه دیدگان و شهود. ۸۴

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۴-۳-۳- منع افشای هویت بزه دیدگان و شهود ……………… ۸۸
فصل پنجم
و :نتیجه گیری و پیشنهاد ……………… ۹۰
۵-۱- نتیجه گیری ……………… ۹۰
۵-۲- پیشنهاد ………………….. ۹۱
منابع و مأخذ ……………… ۹۸

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

مقدمه
آنچه بعنوان ابتدایی ترین حق انسانها از آن نام برده می شود حق حیات است که در طی قرون از سوی تبه کاران جوامع بشری و حاکمان خودکامه مورد تعرض قرار گرفته در نتیجه قانون اساسی کشورها که سند ملّی حاکمیت هر کشور است حمایت از حقوق اولیه ملت

خویش را بعنوان اصولی ترین اصل ها پذیرفته که از جمله شاخه ای از این حقوق مسلّم و حیاتی حقوق بزه دیده است که جوامع بین المللی و دولت ها با الهام از مکاتب جرم

شناسی و شاخه نوین آن ، یعنی بزه دیده شناسی قوانین حمایتی را در این راستا وضع

می نمایند که از جمله کنواسیون حقوق کودک ۱۹۸۹ که برابر مفاد کنواسیون از یک سوی ؛ کودکان دارای کرامت و ارزش و احترام می باشند و از سوی دیگر ؛ به جهت آسیب پذیری

کودکان تکالیفی را برای حمایت از آنان بر عهده جوامع و دولت ها و خانواده تعیین کرد . و در کشور ما در باب حمایت از حق تحصیل کودکان ، قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال

و جوانان ایرانی ( مصوب ۱۳۵۳ )وجود داشته که در ماده ۱ این قانون بر حق کلیه اطفال ایرانی نسبت به تحصیل تأکید می گردد و باز داشتن آنان از تحصیل را تنها با مجوز قانونی

مجاز می دانست و برابر ماده ۴ قانون فوق برای والدین در صورتیکه که

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

مانع تحصیل کودک می شدند مجازات جزای نقدی تعیین نموده و سرانجام در سال  با تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان گام مهمی در جهت حمایت از حقوق اطفال برداشته و در ماده ۴ قانون فوق برای منع تحصیل کودک مجازات حبس تعیین نموده و برای

اولین بار واژه کودک آزاری و خرید و فروش کودک ، در ادبیات قانونی ایران وارد شده است و ضمانت اجرای کیفری برای جلوگیری از تعرّض به حقوق کودک در نظر گرفته شده است و

نیز برابر اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸ در موارد مختلف از جمله مواد ۸ و ۱۲ و بندهای

آن با منع هر گونه تجاوز به حقوق افراد جنبه های حمایتی از حقوق بزه دیده اعم از کودک و بزرگ سال مشهود است و نیز در قانون مجازات اسلامی در باب حمایت از حقوق بزه دیده

در فصل هفدهم به جرائم علیه اشخاص و اطفال اختصاص یافته است و در ماده ۶۱۹ بطور خاص هر گونه تعرض به زنان و اطفال را مستوجب مجازات حبس دانسته که بنظر می رسد

به جهت وضعیت خاص آنان قانون گذار توجه ویژه ای به آنان نموده که در این رساله سعی

شده است از ورای کنکاش و بررسی های بعمل آمده پاسخ به این سوالات اساسی داده

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

شود ۱- آیا قوانین کیفری از جهت ماهوی و شکلی برای حمایت از بزه دیده از منظر جبران خسارات مادی و معنوی و روانی بزه دیده و نیز از جهت حمایت از شهود و مطلعین و کارشناسان و حتی ضابطین، ترقی و تکامل لازم را یافته است ۲- آیا ابزار و شیوه دادرسی

در تحقق حقوق بزه دیده کارآمدی لازم را دارد یا خیر؟۳- آیا قوانین حمایتی در نظام کیفری ایران با اسناد بین المللی مطابقت دارد یا خیر ؟ اگر پاسخ این سوالات منفی باشد چه راه

کارهایی وجود دارد که بتوان با اتکاء به آن به هدف نهایی که همان احقاق حقوق بزه دیده

است نایل گشت که در این خصوص با فرض حفظ اصول ساز و کارهای قانونی در امر آئین دادرسی کیفری در جهت توسعه اختیارات قضات کیفری بویژه دادسراء پیشنهاداتی مطرح

گردیده که در صورت تحقق آن چه از منظر قانون گذاری و چه از منظر کاربردی می توان به معنای واقعی کلمه حمایت از بزه دیده را جامهُ عمل پوشاند .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

فصل اول :
کلیات
بزه دیده از ارکان پدیده مجرمانه است که تاکنون جایگاه خاص خود را نیافته است دانشمندان جرم شناسی بیشتر پیرامون موضوعاتی چون جرم ، مجرم و مجازات فعالیت

داشته اند و ازپرداختن به نقش قربانی جرم در وقوع پدیده مجرمانه بازمانده اند ، با ظهور فعالیت های بزه دیده شناسی در سالهای اخیر گامهای مهمی با هدف مطالعات علمی در

این خصوص برداشته شده است و از ورای آن بحث ” حمایت از بزه دیدگان ” فرا روی محققین در این خصوص قرار گرفته است .

از نظر فون هنتینگ در بسیاری از مواقع یک تقابل واقعی بین بزه کار و بزه دیده وجود دارد که می تواند از پدیده های مهم جرم شناسی محسوب گردد که از بعد آسیب شناسی

اجتماعی مورد توجه قرار نگرفته است p.438 و ۱۹۴۸ و HENTiNG .
و در جایی دیگر فون هنتینگ معتقد است که از منظر قانون جزاء تفاوت آشکاری بین بزه کار و بزه دیده وجود دارد و لیکن بعضاً مشاهده می گردد که بزه دیده که با سکوت خویش در

وقوع جرم از سوی بزه کار همکاری داشته و یا اینکه بزه کار را تحریک کرده است که مورد توجه قوانین جزایی قرار نگرفته است ، p.436 و ۱۹۴۸ و Hentiy

النهایه در بزه شناسی دو دیدگاه مورد نظر است اوّل دیدگاه نقش بزه دیده و تقصیر وی در تکوین جرم دوّم دیدگاه حمایت از بزه دیده و ارائه راه کارهایی در این خصوص که از دهه

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

سال ۱۹۷۰ میلادی شروع شده است .
۱-۱- هدف تحقیق
۱-۱-۱- هدف اصلی:
راهکارهای حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران بررسی گردد.

۱-۱-۲- هدف فرعی:
۱- مفهوم بزه دیده بطور دقیق مورد بررسی قرار گیرد.
۲- مفهوم حمایت از بزه دیده و انواع حمایت از بزه دیده مورد شناسایی قرار گیرد.

۳- علل بزه دیدگی مورد مداقه قرار گیرد.
۴- مبانی و ابعاد بزه دیده شناسی حمایتی بررسی شود.

۵- راهکارهای حمایت از بزه دیدگان خاص(کودکان، زنان، سالخوردگان و مطلعین ) مورد

بررسی قرار گیرد.
۱-۲- پیشینه تحقیق
با انتشار کتاب ” بزه کار و بزه دیده ” در سال ۱۹۴۸ از سوی هانتیک از آن بعنوان منشور مجنی علیه شناسی نام برده می شود .

اولین جرم که از دیدگاه بزه دیده شناسی مورد مطالعه قرار گرفته است جرم ” قتل ” بوده

است که در این مطالعه رابطه بین قاتل و مقتول مورد بررسی قرار گرفته است که فرضاً آیا

قتل ارتکابی مسبوق به سابقه بوده ، یا خیر؟ دومین جرم که از دیدگاه بزه دیده شناسی مورد مطالعه قرار گرفته جرم ” سرقت “بوده است.

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

سومین جرم ” جرائم جنسی ” بوده که در این مطالعه بررسی شده است که آیا بین بزه

کار و بزه دیده سابقه ای وجود داشته و آیا در بزه تجاوز به عنف شخص بزه دیده با بزه کار رابطه ای داشته است یا خیر ؟

هانتینک در کتاب خود که دارای چهار فصل است در فصل چهارم راجع به مجنی علیه بحث

نموده که نقطه آغاز مطالعات بزه دیده شناسی است و در سال ۱۹۶۲ کتابی تحت عنوان ” جرم ” نوشت که بحث مفصلی را در جلد دوّم آن راجع به بزه دیده و بزه دیده شناسی

اختصاص داده است.
علاوه بر هانتینک جرم شناسان دیگری به مطالعه نقش بزه دیده پرداخته اند که از جمله ژان پیناتل در سال ۱۹۶۳ که کتابی تحت عنوان ” جرم شناسی ” نوشته است .

از سال ۱۹۶۰ به بعد پایان نامه هایی تحت عنوان شخصیت بزه دیده در موسسه جرم

شناسی مونترال کانادا نوشته شده است و از سال ۱۹۸۰ با برگزاری گنگره هایی در این خصوص مطالعاتی صورت پذیرفته است .

امّا با وجود تحقیقات فراوان پیرامون بزه دیده بسیاری از مباحث این رشته بطور بکر باقی ماند و در خور تحقیق بیشتر و عمیق است .

اوّل : قلمرو بزه دیده شناسی از نظر مکاتب چگونه است مثلاً چرا بعضی از اشخاص بیشتر بزه دیده واقع می شوند ؟ دوّم : از نظر علت شناسی جنایی مثلاً عوامل اقتصادی در وقوع

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

جرم و بزه دیده واقع شدن و اینکه چرا بعضی ها مجنی علیه جرم خاص واقع می شوند و بعضی ها ممکن است مجنی علیه هر جرمی واقع شوند .

سوّم : در خصوص روابط بین بزه دیده و بزه کار که نقش مهمی در تکوین جرم ایفاء می کند کمتر کار شده است و اینکه چه ارتباطی بین این دو بوده ؟

چهارم :خصوصیات زیست محیطی که در بزه دیدگان نقش دارندوعلاوه بر آن تغییرات سنی

وشغلی وجنسیت می تواند در این خصوص موثر باشد که کمتر مورد مطالعه قرارگرفت.
۱-۳-روش کارو تحقیق

در این تحقیق از روش کتابخانه ای استفاده شده است و در نتیجه گیری با استفاده از

دست آورد تحقیق و تجربیات قضایی پیشنهادات راه بردی ارائه گردیده است و با استفاده

ازداده های کتابخانه ای ،گردآوری منابع از طریق کتب و مقالات فارسی وسایتهای اینترنتی وموضوعات پرونده ای می باشد .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است و ابزار گردآوری فیش و شبکه های کامپیوتری است و تجزیه و تحلیل اطلاعات با استدلال منطقی است که پس از فیش برداری بطور

منظم دسته بندی شده است و در این خصوص کتابخانه هایی که مورد مراجعه قرار گرفته اند ۱- کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران ۲- کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز و … می باشند .

فصل دوم:
مبانی نظری بزه دیده شناسی
۲-۱- مفهوم بزه دیده
واژه بزه دیده ( Crime victim ) به شخصی گفته می شود که به دنبال رویداد جرمی آسیب و زیان ببیند [۱]

بزه دیده واقع شدن یا بزه دیدگی معادل اصطلاح Victimization می باشد که البته این عبارت اصطلاحی عام است که در محدوده ی علوم اجتماعی – تکنولوژیکی ، حقوق جزاء و

جرم شناسی قابل بررسی است ؛ چرا که ممکن است افراد علاوه بر رویدادهای مجرمانه بواسطه خطرات اجتماعی ،صنعتی وزیست محیطی نیز قربانی واقع شوند.[۲] همچنین

باید د انست بزه دیده گی طبعاً مستلزم تقابل نیروی بزهکار و ناتوانی بزه دیده می باشد ؛

وضعیتی که سبب غلبهُ یک طرف برطرف دیگر گردیده واورادچار لطمه و آسیب می سازد .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

[۳]
چونانکه در بسیاری از قوانین آزارهای جنسی ، رفتارهای سرکوب گرانه پلیس و دیگر مقامات قانونی فاقد عنوان مجرمانه می باشند .

ضمن اینکه بر خلاف تصور عموم ، بسیاری از اشکال قربانی شدن خشونت آمیز ، در قانون جزاء دارای عنوان مجرمانه و کیفر نیستند .

که خشونت های فیزیکی در ورزش و بازی ها و مسابقات از این جمله اند .

[۱]. مقاله بزه دیدگان و نظام عدالت جنایی – راایجیان اصل –مهرداد – مجله حقوقی دادگستری صفحهُ ۸۱ )
[۲] . جرم شناسی – ابرند آبادی – صفحه ۲۲۴

[۳] . ر . ابرند آبادی – همان
۲-۲- طبقه بندی بزه دیدگی
قربانی واقع شدن را از دیدگاههای گوناگون و بر اساس معیارهای متعدد می توان طبقه

بندی نمود. همچون تقسیم بندی که بر پایه ی عامل قربانی کننده صورت گیرد وبراین

اساس قربانی شدن به دودسته ی قربانی شدن ناشی ازعوامل طبیعی وعوامل انسانی بخش بندی می گردد .

که قربانی شدن مجرمانه در دسته ی اخیر می گنجد و در زبان لاتین از آن تحت عنوان عبارت Criminal victimization یاد می شود . [۱]

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۲-۳- ریشه شناسی بزه دیده شناسی
«Victimology» مرکب از دو کلمه Victim به معنای قربانی وLogy به معنای شناخت است .
این اصطلاح را اولین بار «وردهایم» روان پزشک آمریکایی، در کتاب «نمایش خشونت» به

سال ۱۹۴۹ در بحث جرم شناسی بزه دیده شناسی بکار برد. او در این کتاب نیاز به تدوین علم بزه دیده شناسی را مورد بررسی قرار داده، عنوان کرد که «در قتل ها همواره قاتل را

مورد مطالعه قرار می دهند و نوعاً قربانی را وا می گذارند و هیچ بحثی از میزان بی دفاعی مقتول و میزانحمایت مقامات از وی به میان نمی آید. لیکن تا زمانی که جامعه شناسی بزه

دیده را نشناسیم روان شناسی قاتل را نخواهیم شناخت. لذا ریشه بزه دیده شناسی برای ما ضروری است» [۱]

عده ای معتقدند اصطلاح ویکتیم (Victim) از کلمه لاتین ویکتیما (Victima)، به معنای موجود زنده ای که برای خدایان قربانی می شود مشتق و سپس درسال ۱۹۲۷ وارد فرهنگ

فرانسه شده است.

[۱] نجفی ابرند آبادی – همان

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

این اصطلاح در زبان فرانسه به معنای کسی است که فدای علایق و یا برنامه های دیگر

می شود و در فرهنگ لاروس Victim کسی است که خود را فدای خوشبختی دیگری کرده، در این راه متحمل ضرر و زیان می شود [۲]

۱- بررسی روابط روان شناختی میان بزهکار و بزه دیده: روان شناسی جدید مسأله ارتباط میان
بزهکار و بزه دیده را با «نوروز» روشن کرده است. لذا طرح تصویری از وضعیت کنونی این

مسئله ضروری بنظر می رسد. با یک نظر اجمالی به دوره ماقبل علمی درمی یابیم که، دو مفهوم کاملاً متفاوت در مقابل یکدیگر قرار داشته اند[۱]

۲- از نظر مردم (عقل سلیم) بزهکار و بزه دیده تفاوتی به شدت تعارض میان سیاه و سفید

دارند. همانگونه که قابیل بدجنس (can) و هابیل خوب (Abel) است. البته مفهوم حقوقی بزه دیده اندکی متفاوت است، در هر بزه لزوماً یک مجرم (مقصر) و یک مجنی علیه (بیگناه)

رویارویی می کنند. عملکرد حقوقی نیز تعداد کمی استثناء ارایه می دهد: کسی که در

حالت دفاع مشروع دیگری را غالباً بواسطه تحریک جدی دیگری از سوی مجنی علیه می کشد بیگناه شناخته شده و تبرئه می گردد. همین موضوع در خصوص تجاوز جنسی،

هنگامی که قربانی آن، رضایت کامل داشته است، نیز صادق است.

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۳- از دیدگاه متافیزیک (ماوراءالطبیعه) حاکم بر فلسفه برهمن درهند، همه چیز فقط تخیل یا تظاهری فریبنده از واحدی بنیادی و پنهان است، لذا نه تقصیر وجود دارد نه بیگناهی، نه

مجرم نه مجنی علیه و همه اینها در فرمول «تو این هستی» خلاصه می شود. در طول سدۀ نوزدهم، این دکترین هندویی
[۲] . نجفی ابرند آبادی – همان ، ص ۱۶۱

[۱] . لپرزو فیلیرولا ، ۱۳۷۹ ، ص ۸۱

مورد پذیرش برخی از متفکران غربی قرار گرفت.
البته، امروزه با بهره گیری از کشفیات روان پزشکی مدرن، جرم شناسی و روانکاوی،

مفاهیم جدیدی بر روانشناسان مکشوف گردیده است.
۲-۴- نقش و تصور حقوقی بزه دیده

در دیدگاه حقوقی منظور از قربانی را باید کسی دانست که از محل رویدادی مجرمانه یا

شبه مجرمانه ( اتلاف و تسبیب مدنی ) دچار ضرر می شود .
همچنین جرایمی همچون زنا ، لواط و رابطه ی نامشروع وجود دارد که اصطلاحاً ” جرایم بدون قربانی ” خوانده می شود .

به هر حال با توجه به عدم تأثیر رضایت در ثبات وصف مجرمانه در حقوق جزاء دو طبقه بندی از بزه دیدگان مورد توجه قرار دارد .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۲-۴-۱ بزه دیدگان خاص :
یعنی شخصی که قانون گذاز او را زیان دیده می شناسد که ممکن است شخص حقیقی ،

حقوقی و یا حتی یک حیوان ( در قوانینی که جرایم علیه حیوان وجود دارد ) باشد .
۲-۴-۲- بزه دیدگان نا معین :

در جرایمی چون نشر اکاذیب و جعل اسناد بانکی و توهین به مقدسات بزه دیده ی معینی را نمی توان بدان گونه که در تقسیم بندی نخستین آوردیم شناسایی کرد . بلکه آسیب

ناشی از جرم سامانه بهین جامعه و ارزشهای پذیرفته شده در آن را هدف قرار می دهد .

۲-۵- جایگاه بزه دیده شناسی در جرم شناسی :

همانگونه که دانسته ایم جرم شناسی بر خلاف حقوق جزا صرفاً بر ارکان تشکیل دهنده ی جرم و علل بلا فصل واقعیت ضد اجتماعی جرم اکتفا نکرده بلکه مجموع انگیزه فعالیتهای ذهنی و عینی را که در شکل گیری ” کجروی ” ذیمدخل است مورد بررسی قرار می دهد .

بر همین اساس جرم شناسی بر خلاف حقوق جزاء که با تفکیک میان بزهکار و بزه دیده تمام کوشش خود را صرف برخورد با ” مجرم ” می نماید ، بزه دیده را نیز بعنوان یکی از

عوامل علّی در ایجاد پدیده مجرمانه مدنظر قرار می دهد.
همچنین جرم شناسی در این بررسی پای بند به تلقی های رایج از بزهکار و بزه دیده ،

نبوده و با شکستن این قالبها گاه هست که بزه دیده ی قضایی را یک ” مجرم ” انگاشته و گاه نیز مجرم را چونان ” بزه دیده ای در خور مهرورزی ” در نظر می آورد . [۱]

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

-۲-۶- پیشینه ی تاریخی بزه دیده شناسی :
۱- جرم شناسان باور براین دارند که بزه دیده شناسی همچون جرم شناسی ، نخستین بار در اندیشه ی فلاسفه و ادبا انعکاس یافته و اینان با قول به تساوی نقش بزه دیده و بزه کار در ارتکاب جرم ، هر گونه تفاوتی را در………………………………………..

-۷- انواع بزه دیده
۱) بزه دیدگان واقعی: یعنی کسانی که در واقع جرم را بوجود نیاورده، هیچ نقشی در به حرکت درآوردن جرم نداشته اند که به آنها بزه دیدگان بی گناه نیز گفته می شود.

۲) بزه دیدگان مقصر: که در واقع مرتکب اصلی جرم خود آنها بوده اند.
۳) بزه دیدگان شریک: که خود در ارتکاب شرکت دارند.

۴) بزه دیدگان معاون: که زمینه ارتکاب جرم را، خود بوجود آورده اند.
۵) بزه دیدگان تخیلی: یعنی بزه دیدگانی که تخیل می کنند مورد تجاوز واقع گشته اند.

۶) بزه دیدگان ناشی از اعمال خود(لپزو فیلیرولا، ۱۳۷۹ ، ص ۱۶۴).
طبیعتاً مطالعات بزه دیده شناسی می تواند هر یک از نمونه های فوق را از یکدیگر تفکیک

نموده، درجه مسئولیت بزه دیده را از نظر جرم شناسی معلوم نماید. روش بالینی آن نیز روش درمانی ای است که مبتنی بر مشاهده می باشد. با استفاده از این روش می توانیم

طبقات ششگانه بزه دیدگان را مورد مطالعه قرار داده و همانطور که در جرم شناسی بالینی علت بیماری مجرم را جستجو می کنیم در اینجا نیز بزه دیده را مطالعه نموده علل بزه

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

دیدگی وی را بدست دهیم (جنس، شخصیت، محیط و …) و بدین ترتیب با روش بالینی و مشاهده، بزه دیدگان را معاینه، بیماری آنها را تشخیص و سپس دارو تجویز می کنیم.
۲-۸- تحول بزه دیده شناسی :

یکی از پیروان علم بزه دیده شناسی ” بنیامین مندلسون ” دانشمند یهودی بوده که برای نخستین بار عنوان ” بزه دیده شناسی ” را در یک سخنرانی در سال ۱۹۴۷ به کار برد .

وی که خود در جنگ جهانی دوم قربانی ژنوسید بود بعدها با تمرکز بر این موضوع آنرا بعنوا

ن یک جرم استثنایی و برخوردار از مختصات ویژه مورد بررسی قرار داد .

وی همچنین در تبیین روابط بزهکار و بزه دیده به پنج تیپ رابطه پی برد که ریشه ی زیستی – روانی – اجتماعی آنها در شخصیت بزه دیده نهفته است .

۱٫ بزه دیده ای که کاملاً بی گناه است، چنین بزه دیده ای را می توان بزه دیده ایده آل یا آرمانی توصیف کرد، مانند طفل بزه دیده.

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۲٫ بزه دیده با درجه تقصیر کم، بزه دیده نادان، مثلاً زنی که از طریق روشهای تجربی، به سقط جنین دست می زند و از روی نادانی و بی اطلاعی، جان خود را از دست می دهد.

۳٫ بزه دیده ای که به اندازه بزهکار مقصر است: بزه دیده عمدی / داوطلب. شامل:

الف: کسانی که با قرعه در تیراندازی اقدام به خودکشی می کنند: خودکشی در بعضی قوانین کیفری دارای مجازات و جرم محسوب می شود؛

ب: خودکشی با الحاق و پیوستن به یک ایده آل

ج: بزه دیده ایی که از بیماری لاعلاجی رنج می برد و از اطرافیان تقاضای قتل خود را می

کند (مرگ شیرین).( OTANAZIA )
د: زوجی که اقدام به خودکشی می کنند: مشتاق و ناامید، همسر سالمی که خود را با

همسر بیمارش می کشد، زیرا نمی تواند او را در حال رنج بردن ببیند و نمی خواهد بعد از مرگ او زنده بماند.

۴٫ بزه دیده ای که بیشتر از بزهکار مقصر است یا صرفاً مقصر است.

الف: بزه دیده تحریک کننده که با رفتارش، دیگری را ترغیب به ارتکاب جرم می کند.

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

ب: بزه دیده ای که از روی بی احتیاطی، که خود خلق تصادف می کند، زیرا تسلط بر خود ندارد.
۵٫ مقصرترین بزه دیده یا فقط مقصر:
الف: بزه دیده بزهکار: با ارتکاب حمله، خود قربانی آن واقع می شود چرا که متهم در حالت دفاع مشروع است.

ب: بزه دیده برانگیزنده / محرک عنصر جرم: شاکی که متهم را خسته و درمانده می کند تا دادگاه را به اشتباه وا دارد.

ج: بزه دیده تخیلی: یعنی شاکی مبتلا به پارانویا (مدعی ای که به طور غیر واقعی می پندارد دیگری به او آسیب رسانیده و درصدد جبران برمی آید.

یا فردی که رفتارها و گفتارهای دیگری را بر ضد خود تفسیر می کند. یا فردی که به خاطر عدم تعادل روانی از شکایت کردن و مرافعه لذت می برد.)

افسانه پردازی مسن ها، اطفال (بویژه دختران) یا نوجوانان قبل از بلوغ برحسب تعلق بزه

دیده به این یا آن گروه واکنش کیفری باید متفاوت باشد(ر.ک: نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۵ ،ص۷۴۱-۷۳۸).
وی سپس در سال ۱۹۳۷ این طبقه بندی را انجام داد:

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

بزه دیده بودن روی دیگر جرم نیست که ممکن است هم در قالب آسیب پذیری فرد و هم در قالب آنچه که متحمل شده- حتی اگر در ارتباط با جرم نبوده- تعیین شود.

بزه دیده بودن، مستلزم رنج و عذاب است. گاهی بزه دیده شدن ناشی از تحریک بوسیله

یک رویه و برخورد اجتماعی تحریک کننده است. مثلاً علاقه به سرعت که تعداد قربانیان تصادفات را بالا می برد(نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۵ ،ص۷۴۱).

مندلسون علمی ترین تعریف قربانی را در ۱۹۷۶ ارائه داده است:
«شخصی که بخاطر وضعیت فردی یا عضویت و وابستگی در یک گروه، متحمل پیامدهای

دردآور و مشقت بار که فاکتورهایی با ریشه های فیزیکی- روانی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و حتی طبیعی دارد، می شود.»

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

از دیدگاه وی پیشگیری امر بسیار مهمی است و برآورد نیازهای جامعه برای حداقل کردن قربانیان در جلوگیری از تکرار بزه دیدگی / تقلیل بزه دیده واقع شدن نقش اساسی را ایفا می کند(نجفی ابرندآبادی، ۱۳۸۵ ،ص۷۴۲).

۲-۹- بزه دیده شناسی مبارز :
به دنبال پیدایش و بالندگی ” علم بزه دیده شناسی از سال ۱۹۴۸ بدین سو ، شاخه ای دیگر از این دانش منشعب گردید که فعالیت های خود را با رنگ و لعاب سیاسی سامان

داده و به جای مطالعه علمی مجنی علیه مبادرت به ایراد سخنرانی هایی در جهت دفاع از حقوق بزه دیده نمود . ، به دفاع از قربانیان به طور اعم و قربانی جرم به طوراخص پرداختند .

این مکتب که موسوم به ” بزه دیده شناسی مبارز ” است هدف از مبارزات خود را ” ارائه ی کمک و امداد و خدمات اجتماعی و حقوقی به بزه دیدگان و تلاش در جهت ترمیم آثار سوء ناشی از بزه دیده شدن . ” اعلام داشته است .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

به عقیده ی اندیشمندان ، این تحول ممکن است به تدریج بزه دیده شناسی علمی را به یک رشته علمی تبدیل نماید. یعنی رشته ای که بی طرفی و عینیت گرایی در آن به

فراموشی سپرده شده و جهت گیری های سیاسی کیفیت تحقیق ها را تحت الشعاع قرار دهد .
همچنین با توجه به گرایش پیروان این گفتمان به قربانیان مسقیم و قابل رویت ،

جرایمی که بزه دیده ی مستقیم ندارد یا قابل رؤیت نیست را مورد مطالعه قرار نمی دهد . زیرا این گروه بیشتر از جرایمی یاد می کنند که موسوم به جرایم خیابانی یا یقه آبی می

باشند و با این تمرکز از پرداختن به بزهکاران طلایی و یقه سفید باز می مانند .

ضمن اینکه فضای حاکم بر این رویکرد ، موجب غفلت دستگاه قضایی از اصلاح و درمان مجرمین و روی آورد نشان به مجازات و سزادهی می شود .

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

بنابراین با وجود این پیامدهای سوء مترتب بر این اندیشمان که در نهایت رسالت اصلی بزه دیده شناسی یعنی مطالعه ی مجنی علیه بعنوان عامل جرم را مغفول می نماید

باید پذیرفت این رویکرد ، رویکردی یک سویه و افراطی است که به نحو توجیه ناپذیری حقوق مجرمین را تحت الشاع قرار می دهد بویژه در جرایمی که واقعیت مجرمانه محصول

مشارکت مجرم و بزه دیده باشد اصرار بر پیگیری حقوق بزه دیده نتایج غیر علمی و ناعادلانه ای را در پی خواهد داشت .

۲-۱۰-عوامل بزه دیدگی :
۲-۱۰-۱- بوم شناسی اجتماعی :
دستاوردهای پاره ای مطالعات حکایت از این دارد که خصوصیات محل سکونت ( زیست بوم ) در بزه دیدگی تأثیر دارد .

بطوریکه فی المثل کسانی که در مرکز شهر زندگی می کنند به طور عمده متحمل میزان بالاتری از سرقت و خشونت می شوند .

ساکنین شهرهای کم جمعیت همانند جوامع روستایی معمولاً میزان بزه دیدگی شان نصف

شهرها نیست و مردمی که مالک خانه هستند کمتر از مستأجران متحمل جرایم می گردند .
۲-۱۰-۲- عوامل روانشناختی :
پاره ای صفات اخلاقی نیز شخص را نسبت به رفتارهای مجرمانه آسیب پذیر می کند :
۱- صفات نامطلوب مثل سهل انگاری ، طمع یا اعتماد بالا

حمایت از بزه دیده در نظام کیفری ایران

۲- بدگمانی آسیب شناختی مانند رفتارهای محتاطانه ای که مورد توجه مجرمین بالقوه قرار میگیرد .
۲-۱۰-۳- خصوصیات بزه دیده :
۱- جنس : مردان بیشتر از زنان متحمل جرایم خشونت آمیز می شوند و در برابر زنان ۶ برابر بیشتر از مردان متحمل جرایم تجاوز جنسی و حمله ناموسی می شوند .

۲- سن : آمار نشان می دهد جوانان بیشتر از سالمندان در معرض خطر بزه دیدگی قرار دارند . خطر بزه دیدگی به سرعت بعد از ۲۵ سال کاهش می ی%D