توضیحات

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

دانلود پایان نامه پروپوزال الهیات علوم قرآن و حدیث

ذکر در اصطلاح معارف اسلامی به معنای یادآوری خداوند به زبان و قلب است. حقیقت ذکر و بررسی آن در منابع دینی از مسائلی است که همواره مورد

عنایت سالکان و رهروان راه معبود قرار گرفته است و پویندگان طریق حق به آن توجه نموده‌اند. اشتغال داشتن به ذکر و یاد خداوند منشأ قدرت روحی و

معنوی انسان است و همچنین از برترین عوامل تکامل و سعادتمندی او محسوب می‌گردد. لذا قرآن‌کریم این تذکره ارزشمند الهی و روایات معصومین (ع) همه مسلمانان را به تحصیل آن امر کرده تا از آثار و نتایج آن بهره‌مند گردند و همین‌طور از آفات غفلت از یادخدا آنان را منع نموده تا از پیامدهای زیان‌بار آن

در دنیا و آخرت در امان بمانند هدف از انجام این تحقیق بازشناسی دقیق مفهوم ذکر، اثبات مقام و ضرورت ذکر وجایگاه آن در قرآن و حدیث، معرفی مصادیق و مراتب و درجات و همین‌طور نقش و آثار سازنده ذکر می‌باشد. لذا در پژوهش حاضر با استناد به آیات شریفه قرآن و تفاسیر و کتب روایی به

بررسی موارد فوق‌الذکر پرداخته شده است. این رساله در یک مقدّمه و پنج فصل و یک نتیجه و پیشنهاداتی تنظیم گردیده است.

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

– در فصل اوّل، کلیات تحقیق مورد بررسی قرارگرفته است که شامل: مقدمه، بیان مسأله، اهداف تحقیق، پیشینه تحقیق، سؤالات تحقیق، فرضیات،

روش تحقیق، موانع و مشکلات تحقیق می‌باشد.
– در فصل دوّم، به بررسی واژگانی همچون ذکر، غَفِلَ، نَسِیَ و تربیت پرداخته شده است.

– در فصل سوّم، که شامل چهار بخش است، ارزش و فضیلت ذکر، حقیقت ذکر، اقسام و مراتب ذکر، مراتب کمی ذکر و … از منظر قرآن و روایات و

همچنین مصادیق ذکر از نگاه قرآن و روایات مانند نماز، قرآن، پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت (ع)، نمازجمعه، دعا و … مورد بررسی قرار گرفته است.
– فصل چهارم، که مشتمل برچهاربخش می‌باشد، عوامل زمینه‌ساز ذکر مانند عبادت، نماز، قرآن، ایمان، الهام (هدایت درونی)، خوف، تفکر از منظر قرآن و

روایات و همچنین موانع ذکر مانند: وسوسه شیطان، غفلت، وابستگی دنیوی، ریاکاری و… از نگاه قرآن و روایات معرفی گردیده است.
– در فصل پنجم که شامل چهار بخش است، جلوه‌های تربیتی ذکر شامل: آرامش قلب، فلاح و رستگاری، یاد نمودن خدا از انسان ذاکر، بصیرت در دل،

دوری از گناه و … ونیز پیامدهای اعراض از ذکر خدا مانند: خودفراموشی، فراموش شدن از جانب خدا، تسلّط شیطان، زندگی سخت در دنیا و نابینایی در آخرت و… از نگاه قرآن و روایات، بررسی شده است. در انتها این پژوهش با نتایج و پیشنهادات حاصله از آن به اتمام رسید ه است.

۲۹۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع و پاورقی های کامل دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید 

فهرست مطالب

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

عنوان صفحه چکیده………………………………….

…………………………………………………………………………………………………..۱
فصل اوّل-کلیات

۱-۱-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….۴

۱-۲- بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………………..۵

۱-۳- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..۷
۱-۴- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….۸

۱-۵- سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….۹

۱-۶- فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………۹

۱-۷- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..۱۰

۱-۸-موانع و مشکلات تحقیق……………………………………………………………………………………………………۱۱
فصل دوّم- واژه شناسی

۲-۱- بررسی معنای لغوی ذکر…………………………………………………………………………………………………..۱۳

۲-۲- بررسی معنای اصطلاحی ذکر……………………………………………………………………………………………۱۴
۲-۳- واژه ذکر و کاربرد آن در قرآن…………………………………………………………………………………………..۱۵

۲-۴- بررسی معنای لغوی غفلت……………………………………………………………………………………………….۱۷

۲-۵- بررسی معنای اصطلاحی غفلت…………………………………………………………………………………………۱۸

۲-۶- بررسی معنای لغوی نَسِیَ………………………………………………………………………………………………….۱۹
۲-۷- بررسی معنای اصطلاحی نَسِیَ…………………………………………………………………………………………..۲۰

۲-۸- بررسی معنای لغوی تربیت……………………………………………………………………………………………….۲۱

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۲-۹- بررسی معنای اصطلاحی تربیت……………..

………………………………………………………………………….۲۲

فصل سوّم
بخش اول- اهمیّت ذکرخداوند از منظر قرآن کریم

۳-۱-۱- ارزش و فضیلت ذکر خداوند از منظر قرآن کریم…………………………………………………………….۲۶

۳-۱-۲- حقیقت ذکر از منظر قرآن کریم……………………………………………………………………………………..۲۷

۳-۱-۳- نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………۲۸

۳-۱-۴- اقسام و مراتب ذکر از بعد مذکور از منظر قرآن کریم……………………………………………………….۲۹
۳-۱-۴-۱- ذکر نعمتهای الهی……………………………………………………………………………………………………۲۹

۳-۱-۴-۲- ذکر نام خداوند……………………………………………………………………………………………………….۳۰

۳-۱-۴-۳- ذکر ذات مقدس الهی………………………………………………………………………………………………۳۱

۳-۱-۵- مراتب و درجات ذکر خداوند از منظر قرآن کریم (مقدمه)………………………………………………..۳۲

۳-۱-۵-۱- ذکر قلبی و ذکر لفظی (زبانی) خداوند در قرآن کریم……………………………………………………۳۳

۳-۱-۶- نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………۳۴

۳-۱-۷- مراتب کمی ذکر خدا (مقدمه)……………………………………………………………………………………….۳۵
۳-۱-۷-۱- ذکر قلیل………………………………………………………………………………………………………………..۳۵

۳-۱-۷-۲- ذکر کثیر…………………………………………………………………………………………………………………۳۶

بخش دوم- «اهمیّت ذکرخداوند از منظر روایات»

۳-۲-۱- ارزش و فضیلت ذکرخداوند از منظر روایات………………………………………………………………….۳۹

۳-۲-۲- حقیقت ذکر از منظر روایات…………………………………………………………………………………………۴۲

۳-۲-۳- نتیجه…………………………………………………………………………………………………………………………۴۳

۳-۲-۴- مراتب و درجات ذکر خدا از منظر روایات (مقدمه)…………………………………………………………۴۴

۳-۲-۴-۱- ذکر لفظی……………………………………………………………………………………………………………….۴۵

۳-۲-۴-۱-۱- اقسام و مراتب ذکر لفظی از منظر روایات (مقدمه)…………………………………………………..۴۷

۳-۲-۴-۱-۲-ذکر خفی…………………………………………………………………………………………………………….۴۸

۳-۲-۴-۱-۳- ذکر جلی……………………………………………………………………………………………………………۵۰

۳-۲-۴-۲- ذکر قلبی………………………………………………………………………………………………………………..۵۰

۳-۲-۵- مراتب کمی ذکر از منظر روایات……………………………………………………………………………………۵۲

۳-۲-۵-۱- ذکر قلیل………………………………………………………………………………………………………………..۵۲

۳-۲-۵-۲- ذکر کثیر…………………………………………………………………………………………………………………۵۳
۳-۲-۶-اقسام ذکر: (ذکر خالص- ذکر صارف)……………………………………………………………………………۵۶

۳-۲-۷- انواع یاد خدا………………………………………………………………………………………………………………۵۶

۳-۲-۸- نتیجه……………………………………………………………………………………………………………………….۵۷

بخش سوم- مصادیق ذکر از منظر قرآن کریم

۳-۳-۱- مصادیق ذکر از منظر قرآن کریم (مقدمه)………………………………………………………………………..۶۰

۳-۳-۱-۱- نماز……………………………………………………………………………………………………………………….۶۰

۳-۳-۱-۲- نماز جمعه……………………………………………………………………………………………………………..۶۲

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۳-۳-۱-۳- قرآن کریم………………………………………………………………………………………………………………۶۳
۳-۳-۱-۴- کتابهای آسمانی………………………….

…………………………………………………………………………..۶۴

۳-۳-۱-۵- انسان کامل…………………………………………………………………………………………………………….۶۶

۳-۳-۱-۵-۱- پیامبر اکرم (ص)…………………………………………………………………………………………………۶۶

۳-۳-۱-۵-۲- اهل بیت پیامبر اکرم (ص)……………………………………………………………………………………۶۸

۳-۳-۱-۶- دعا و درخواست…………………………………………………………………………………………………….۶۹
۳-۳-۱-۷- یاد مسائل تاریخی (بیان سرگذشت گذشتگان)…………………………………………………………….۷۰

۳-۳-۱-۸- بسم‌الله الرحمن الرحیم (بِسْمِلَهْ)………………………………………………………………………………..۷۱

۳-۳-۱-۹- تکبیر (گفتن الله‌اکبر)………………………………………………………………………………………………..۷۳

۳-۳-۱-۱۰- تهلیل (گفتن لا اِلهَ اِلاَّ الله)……………………………………………………………………………………….۷۴

۳-۳-۱-۱۱- تحمید (گفتن اَلْحَمْدُلِلّه)…………………………………………………………………………………………۷۶

۳-۳-۱-۱۲- تسبیح (گفتن سبحان‌الله)…………………………………………………………………………………………۷۷

۳-۳-۱-۱۳- استعاذه (گفتن اَعُوذُ بالله)………………………………………………………………………………………..۷۹

۳-۳-۱-۱۴- استثنای انشاءالله…………………………………………………………………………………………………….۸۰

۳-۳-۱-۱۵- صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم (ص) و خاندان او……………………………………………………..۸۱

بخش چهارم – مصادیق ذکر از منظر روایات

۳-۴-۱- مصادیق ذکر از منظر روایات………………………………………………………………………………………۸۴

۳-۴-۱-۱- نماز…………………………………………………………………………………………………………………….۸۴

۳-۴-۱-۲- نماز جمعه …………………………………………………………………………………………………………..۸۶

۳-۴-۱-۳- قرآن کریم…………………………………………………………………………………………………………….۸۸

۳-۴-۱-۴- رسول اکرم (ص) و اهل بیت (ع)……………………………………………………………………………..۸۹

۳-۴-۱-۵- دعا………………………………………………………………………………………………………………………۹۲

۳-۴-۱-۶- بسم‌الله الرحمن الرحیم (بِسْمِلَه)………………………………………………………………………………..۹۴

۳-۴-۱-۷- تکبیر (گفتن الله‌اکبر)………………………………………………………………………………………………۹۶

۳-۴-۱-۸- تهلیل (گفتن لا اِلهَ اِلاَّ الله)……………………………………………………………………………………….۹۷

۳-۴-۱-۹- تحمید (گفتن اَلْحَمْدُلِلّه)…………………………………………………………………………………………۹۸

۳-۴-۱-۱۰- تسبیح (گفتن سبحان‌الله)………………………………………………………………………………………۱۰۰

۳-۴-۱-۱۱- استعاذه (گفتن اَعُوذُ بالله)………………………………………………………………………………………۱۰۱

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۳-۴-۱-۱۲- گفتن استثنای انشاءالله………………..

………………………………………………………………………..۱۰۳

۳-۴-۱-۱۳- صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم (ص) و خاندان او…………………………………………………..۱۰۴

فصل چهارم

بخش اول – عوامل زمینه‌ساز ذکر خداوند ازمنظر قرآن کریم

۴-۱-۱- عوامل زمینه‌ساز ذکر خداوند از منظر قرآن کریم (مقدمه)………………………………………………..۱۰۹

۴-۱-۱-۱- عبادت…………………………………………………………………………………………………………………۱۰۹
۴-۱-۱-۲- نماز…………………………………………………………………………………………………………………….۱۱۱

۴-۱-۱-۳- قرآن……………………………………………………………………………………………………………………۱۱۳

۴-۱-۱-۴- ایمان……………………………………………………………………………………………………………………۱۱۴

۴-۱-۱-۵- تقوی…………………………………………………………………………………………………………………..۱۱۶

۴-۱-۱-۶- خوف و ترس از خداوند………………………………………………………………………………………..۱۱۸

۴-۱-۱-۷- محبّت و دلبستگی به خداوند………………………………………………………………………………….۱۲۰

۴-۱-۱-۸- تفکّر……………………………………………………………………………………………………………………۱۲۲

۴-۱-۱-۹- الهام (هدایت درونی)…………………………………………………………………………………………….۱۲۴

۴-۱-۱-۱۰- اخلاص……………………………………………………………………………………………………………..۱۲۶

۴-۱-۱-۱۱- توجه به نعمتهای خداوند……………………………………………………………………………………..۱۲۷

۴-۱-۱-۱۲- یاد آخرت………………………………………………………………………………………………………….۱۲۸

بخش دوم – عوامل زمینه‌ساز ذکر خداوند از منظر روایات

۴-۲-۱- عوامل زمینه‌ساز ذکر خداونداز منظر روایات…………………………………………………………………۱۳۲

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۴-۲-۱-۱- عبادت کردن……………………………….

………………………………………………………………………..۱۳۲

۴-۲-۱-۲- نماز…………………………………………………………………………………………………………………….۱۳۴

۴-۲-۱-۳- قرآن……………………………………………………………………………………………………………………۱۳۷

۴-۲-۱-۴- ایمان……………………………………………………………………………………………………………………۱۳۸
۴-۲-۱-۵- تقوی…………………………………………………………………………………………………………………..۱۴۰

۴-۲-۱-۶- خوف و ترس……………………………………………………………………………………………………….۱۴۳

۴-۲-۱-۷- محبّت و دلبستگی ………………………………………………………………………………………………..۱۴۵

۴-۲-۱-۸- تفکّر……………………………………………………………………………………………………………………۱۴۸

۴-۲-۱-۹- الهام (هدایت درونی)…………………………………………………………………………………………….۱۵۰

۴-۲-۱-۱۰- اخلاص……………………………………………………………………………………………………………..۱۵۱

۴-۲-۱-۱۱- معرفت و شناخت……………………………………………………………………………………………….۱۵۴

۴-۲-۱-۱۲- مرگ (قبر)………………………………………………………………………………………………………….۱۵۵

۴-۲-۱-۱۳- یاد آخرت (قیامت)……………………………………………………………………………………………..۱۵۸

بخش سوم – موانع ذکر خداوند از منظر قرآن کریم

۴-۳-۱- موانع ذکر خداوند از منظر قرآن کریم (مقدمه)………………………………………………………………۱۶۲

۴-۳-۱-۱- وسوسه شیطان………………………………………………………………………………………………………۱۶۲

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۴-۳-۱-۲- غفلت………………………………………………………………………………………………………………….۱۶۳

۴-۳-۱-۳- وابستگی دنیوی (دنیادوستی)………………………………………………………………………………….۱۶۵

۴-۳-۱-۴- ریاکاری……………………………………………………………………………………………………………….۱۶۷

۴-۳-۱-۵- شراب و قمار……………………………………………………………………………………………………….۱۶۸

۴-۳-۱-۶- آرزوهای دراز……………………………………………………………………………………………………….۱۶۹

۴-۳-۱-۷- دلبستگی به مال و فرزند…………………………………………………………………………………………۱۷۱

۴-۳-۱-۸- دوستان گمراه و ناصالح………………………………………………………………………………………….۱۷۲

۴-۳-۱-۹- کفر……………………………………………………………………………………………………………………۱۷۴
۴-۳-۱-۱۰- رفاه‌زدگی و نعمتهای فراوان………………………………………………………………………………….۱۷۵

۴-۳-۱-۱۱- ظاهربینی و جدی نگرفتن حیات…………………………………………………………………………..۱۷۶

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

بخش چهارم- موانع ذکر خداوند از منظر روایات

۴-۴-۱- موانع ذکر خداوند از منظر روایات……………………………………………………………………………….۱۷۹

۴-۴-۱-۱- وسوسه شیطان………………………………………………………………………………………………………۱۷۹
۴-۴-۱-۲- غفلت………………………………………………………………………………………………………………….۱۸۰

۴-۴-۱-۳- دنیادوستی…………………………………………………………………………………………………………….۱۸۱

۴-۴-۱-۴- ریاکاری……………………………………………………………………………………………………………….۱۸۴

۴-۴-۱-۵- آرزوهای طولانی…………………………………………………………………………………………………..۱۸۶

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۴-۴-۱-۶- نگاه بیهوده و گناه‌آلود…………………………………………………………………………………………….۱۸۸

۴-۴-۱-۷- کسالت و تنبلی……………………………………………………………………………………………………..۱۸۹

۴-۴-۱-۸- سرگرمی (بازی و تفریح)………………………………………………………………………………………۱۹۱

۴-۴-۱-۹- دشمنی و ستیزه‌گری…………………………………………………………………………………………….۱۹۲

۴-۴-۱-۱۰- گناه (معصیت)…………………………………………………………………………………………………..۱۹۳

۴-۴-۱-۱۱- جهل و نادانی……………………………………………………………………………………………………..۱۹۵
۴-۴-۱-۱۲- دانشمندان دنیاگرا و فاسد……………………………………………………………………………………..۱۹۶

فصل پنجم

بخش اول – جلوه‌های تربیتی ذکر خداوند از منظر قرآن کریم

۵-۱-۱- جلوه‌های تربیتی ذکر خداوند از منظر قرآن کریم (مقدمه)……………………………………………….۲۰۱

۵-۱-۱-۱- آرامش قلب………………………………………………………………………………………………………….۲۰۱

۵-۱-۱-۲- فلاح و رستگاری………………………………………………………………………………………………….۲۰۴

۵-۱-۱-۳- یادنمودن خداوند از انسان (جلب نظر و توجه خداوند)……………………………………………..۲۰۵

۵-۱-۱-۴- بصیرت در دل………………………………………………………………………………………………………۲۰۷

۵-۱-۱-۵- دوری از گناه و معصیت…………………………………………………………………………………………۲۰۸

۵-۱-۱-۶- بخشش گناهان……………………………………………………………………………………………………..۲۱۰

۵-۱-۱-۷- ترس و خشیت از خداوند………………………………………………………………………………………۲۱۱

۵-۱-۱-۸- خشوع قلب………………………………………………………………………………………………………….۲۱۳

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۵-۱-۱-۹- استغفار (آمرزش‌خواهی از خداوند)…………………………………………………………………………۲۱۵

۵-۱-۱-۱۰- آگاهی‌بخشی و غفلت‌زدایی………………………………………………………………………………….۲۱۷

۵-۱-۱-۱۱- شرح صدر………………………………………………………………………………………………………….۲۱۹

۵-۱-۱-۱۲- شفای دردهای باطنی و روحی………………………………………………………………………………۲۲۰

بخش دوم – جلوه‌های تربیتی ذکر خداوند از منظر روایات

۵-۲-۱- جلوه‌های تربیتی ذکر خداونداز منظر روایات………………………………………………………………..۲۲۴

۵-۲-۱-۱- آرامش قلب………………………………………………………………………………………………………….۲۲۴

۵-۲-۱-۲- موفّق شدن در کارها………………………………………………………………………………………………۲۲۵
۵-۲-۱-۳- یادکردن خدا از انسان ذاکر……………………………………………………………………………………..۲۲۶

۵-۲-۱-۴- هم‌نشینی و همدلی خداوند متعال با انسان………………………………………………………………..۲۲۸

۵-۲-۱-۵- محبوبیّت یافتن در نزد خداوند متعال……………………………………………………………………….۲۲۹

۵-۲-۱-۶- روشنایی و نور دلها……………………………………………………………………………………………….۲۳۱

۵-۲-۱-۷- رانده شدن شیطان از انسان ذاکر………………………………………………………………………………۲۳۲

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۵-۲-۱-۸- از بین رفتن گناهان و تبدیل شدن بدیها به خوبیها……………………………………………………..۲۳۴
۵-۲-۱-۹- خشوع…………………………………………………………………………………………………………………۲۳۵

۵-۲-۱-۱۰- هدایت و راهنمایی عقل……………………………………………………………………………………….۲۳۷

۵-۲-۱-۱۱- شرح صدر………………………………………………………………………………………………………….۲۳۷

۵-۲-۱-۱۲- زنده شدن دل……………………………………………………………………………………………………..۲۳۹
۵-۲-۱-۱۳- اصلاح قلب (سازندگی روح)……………………………………………………………………………….۲۴۰

۵-۲-۱-۱۴- خوشنامی (نیکنامی)…………………………………………………………………………………………….۲۴۱
۵-۲-۱-۱۵- نجات یافتن از سختی‌ها و گرفتاریها………………………………………………………………………۲۴۲

۵-۲-۱-۱۶- شفای دردهای درونی…………………………………………………………………………………………..۲۴۴

۵-۲-۱-۱۷- خیر دنیا و آخرت………………………………………………………………………………………………..۲۴۴

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

بخش سوم – پیامدهای اعراض از یاد خداوند از منظ

ر قرآن کریم

۵-۳-۱- پیامدهای اعراض از یاد خداوند از منظر قرآن کریم (مقدمه)……………………………………………۲۴۷

۵-۳-۱-۱- خودفراموشی………………………………………………………………………………………………………..۲۴۸

۵-۳-۱-۲- فراموش شدن از جانب خداوند………………………………………………………………………………۲۵۰

۵-۳-۱-۳- تسلّط شیطان………………………………………………………………………………………………………..۲۵۱

۵-۳-۱-۴- زندگی سخت در دنیا و نابینایی در آخرت………………………………………………………………..۲۵۳

۵-۳-۱-۵- پیروی از هوای نفس……………………………………………………………………………………………..۲۵۶

۵-۳-۱-۶- قساوت قلب (سنگدلی)…………………………………………………………………………………………۲۵۷

۵-۳-۱-۷- کناره‌گیری بندگان صالح و نیکوکار………………………………………………………………………….۲۵۹

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۵-۳-۱-۸- فراهم آمدن عذاب الهی………………………………………………………………………………………….۲۶۰

بخش چهارم – پیامدهای اعراض از یاد خداوند از منظر روایات

۵-۴-۱- پیامدهای اعراض از یاد خداوند از منظر روایات……………………………………………………………۲۶۴

۵-۴-۱-۱- خودفراموشی………………………………………………………………………………………………………..۲۶۴

۵-۴-۱-۲- فراموش شدن از جانب خداوند………………………………………………………………………………۲۶۵

۵-۴-۱-۳- تسلّط شیطان………………………………………………………………………………………………………..۲۶۶

۵-۴-۱-۴- زندگی سخت در دنیا و کوری در آخرت ………………………………………………………………..۲۶۷

۵-۴-۱-۵- مردن دل………………………………………………………………………………………………………………۲۶۸
۵-۴-۱-۶- قساوت قلب (سنگدلی)…………………………………………………………………………………………۲۶۹

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۵-۴-۱-۷- مجازات و کیفر الهی (بدی در دنیا و آخرت)……………………………………………………………۲۷۰
نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………………………………………….۲۷۴
پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………..۲۷۶
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………………۲۷۹
Abstract …………………………………………………………………………………………….288

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

کلیّات
۱-۱-مقدمه:
ذکرخداوند و به یاد او بودن، یکی از بزرگ‌ترین عبادات و بهترین حسنات است که در پاک‌سازی روح و تهذیب نفس و خودسازی نقش مؤثر و سازنده‌ای دارد.

بدون شک بایدگفت، اصلاح و سازندگی زمینه‌ساز سعادت انسان در ابعاد گوناگون زندگی خواهد بود و این امر زمانی میسّر می‌گردد که انسان با

سرچشمه و مصدرهستی، یعنی پروردگار متعال ارتباط برقرار نماید. اگرچه انسان‌های بسیاری هستند که خویشتن را معتقد به مسائل مذهبی می‌دانند

و شاید کمتر کسی خواهان آن باشد که برچسب بی‌دینی بر او خورد، امّا اگر رفتارها و اعمال انسان‌ها را به دقّت مشاهده کنیم،

خواهیم دید که عده‌ای از آنان جز ایمان زبانی از چیز دیگری در این زمینه برخوردار نیستند و همین ضعف بزرگ و عدم توجّه کافی به این مسأله حیاتی، انسان قدرتمند ظاهری را

در درون به خواری و فلاکت می‌کشاند و این امر زمینه‌ساز انواع مصائب و گرفتاری‌های روحی و روانی می‌گردد، لذا معدودند افرادی که در نتیجه پیوند

قلبی و در سایه ایمان واقعی و حقیقی به خداوند و در پرتو تضرّع و نیایش و ذکر مرهم دردهای خویش را از او طلب می‌کنند و در گامی فراتر، انسان با

ایمان و نیایش‌گر حتی درد و رنج را از یار می‌داند و در نتیجه رضایتی که در پرتو ایمان به خداوند کسب می‌نماید در هر حال و با هر کیفیتی که باشد،

راضی به رضای خدا و تسلیم به امر و فرمان اوست. باید اذعان داشت که ذکر، وِرد هر زبانی، مونس هرغریبی و منجی هرغریقی است. یاد و ذکر خدای

بی‌نیاز، به انسان حیات عطا می‌کند و با تداوم آن به اوحیات طیبه، جاودانگی می‌بخشد و غفلت از او موجب فاصله گرفتن از سرچشمه حیات شده و رو

به تاریکی و فراموشی می‌گذارد.

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۱-۲- بیان مسأله:

ذکرخدا ازجمله مسائلی است‌که در نزد قرآن‌کریم و سخنان ارزشمند پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) جایگاهی رفیع را به خود اختصاص داده است،

در حقیقت یاد خداوند در حدی از درجه و مقام قرار دارد که بزرگ‌ترین و والاترین عبادت، یعنی نماز، برای رسیدن به آن اقامه می‌شود: «اَقِمِ الصَلاهَ لِذِکْری»

و قرآن کریم با همه شمولیت و فراگیریش بر امور دنیوی و اخروی انسان، جز ذکر چیز دیگری نمی‌باشد: «اِنْ هُوَ اِلاّ ذِکْرٌ لِلْعالمین» از آن‌جایی که ذکر و یاد

خداوند، از اصول مهم اخلاقی و پایه اصلی دین اسلام است و همچنین هدف انبیای الهی، رسیدن انسان به مقام اطمینان و کمال مطلق است و نیز

رابطه انسان و خدا را شرط اساسی نیل به کمال محض قرار داده‌اند و همین‌طور با توجه به این‌که قرآن و روایات معصومین (ع) به مسائل اخلاقی و

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

تربیتی، اهمیّت زیادی داده و در میان موضوعات تربیتی، ذکر خداوند ازجایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بدین جهت شایسته است، تا این مسئله از این دو

منظر به عنوان منابع ارزشمند تربیتی مورد بررسی قرار گیرد لذا از نقطه نظر اسلام هیچ‌چیز به اندازه ذکرخدا از ارزش و اعتبار برخوردار نیست

بلکه تمام دستورات اسلام زمینه‌ساز توجّه به سوی اوست. در منطق اسلام مصدر و منشأ قدرت و کمال روحی و روانی برای انسان و تنها عامل متعالی کردن بشر،

صرفاً توجه قلبی و درونی او به سوی خالق خویش می‌باشد. به جرأت بایدگفت، قسمت عمده‌ای از بیماری‌های روانی و رذایل اخلاقی و به طورکلی

انجام آن‌چه پَست شمرده می‌شود و روح و روان او را آلوده می‌کند هم، ناشی از غفلت از یاد پروردگار و پرداختن به مسائل بی‌اهمیّت زندگی دنیوی

است. در واقع باید اذعان داشت علت تأکید اسلام بر ذکر پیوسته خداوند آن است که انسان در خلال زندگی دنیوی، لحظه به لحظه ممکن است

استرس‌ها و فشارهای روانی گوناگونی را تجربه کند که غلبه برآنها، از قدرت روحی و روانی او به تدریج کاسته، زمینه را برای ایجاد بیماری‌های خطرناک

روانی و گاه جسمی فراهم می‌نماید. لذا انسان باید با ارتباط دادن خویش به سرچشمه هستی و استمداد قلبی از او و در سایه نیایش مداوم بر قدرت

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

روحی خود بیفزاید و نه تنها بر مشکلات کنونی غلبه نماید، بلکه در پرتو ایمان و یاد خداوند متعال، به پیشرفت‌های چشم‌گیری دست یابد. قرآن کریم این

گنجینه گرانبهای اسرار خداوندی، تنها عامل واقعی ایجاد آرامش قلب انسان را در توجه به خداوند داشته و تأکید کرده است که جوش و خروش قلب

انسان، فقط در سایه این قدرت لایزال فروکش می‌کند و به اطمینان واقعی نایل می‌گردد. چرا که او همواره، طالب رسیدن به مراحل کمال وجودی خویش

است. بدین وسیله همواره از حالی به حال دیگر در می‌آید، اما در هیچ مرحله‌ای به نهایت مطلوب خویش دست نیافته، باز خواهان دستیابی به مرحله

دیگر است. قلب انسان در اثر این حالت همواره از نگرانی و اضطراب آکنده است تا آن‌که در مسیرحرکت خویش به خداوند، در نقش مبدأ و مقصد همه‌ی

جهان هستی و جامع همه‌ی کمالات وجودی توجه کند. آنگاه، خود را در آرامش بیکران می‌یابد. هم‌چنین امروزه در برخی مکاتب روان‌شناسی این نکته

مورد تأکید قرار گرفته است که اگرانسان در سختی‌ها، رنج‌ها و مصائب احساس معنا کند نه تنها هیچ اثر سویی بر روح و نفس او برجای نمی‌ماند، بلکه

ارتقای روحی او نیز مؤثر واقع می‌شود. انسان نیایش‌گر در هرحال و هر کیفیت که باشد، خود را در ارتباط با عظیم‌ترین و قدرتمندترین نیروی قابل تصوّر

احساس می‌کند و همین احساس امواج ناامیدی را به زیر می‌کشاند و روزنه‌های امید را در آن سوی اقیانوس ناامیدی به او نشان می‌دهد. در واقع آدمیان

در دنیای کنونی، در آتش آلام روحی، بی‌قراری، تشویش و دلتنگی روانی، تزلزل و ویرانی دل چنانند که گویی غرق در زحمت و پریشانی خاطرند، در

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

چنگال ناراحتی‌های گیتی بیچاره‌اند و قهرطبیعت، وجودشان را پژمرده کرده است. برای درمان این دردها به مغناطیس قوی که همان ذکر و یاد الهی است

نیازمند می‌باشد که به آنها جهت واحد دهد.

۱-۳- اهداف تحقیق:

۱- اهداف علمی: شناخت و جمع‌آوری و توضیح و تفسیر آیات قرآنی و روایات موردنظر در زمینه ذکر تا با ایجاد یک مجموعه مدوّن، گامی در جهت

پاسخ‌گویی به سؤالاتی که در ذهن تعدادی از افراد وجود دارد برداشته شود. شناخت دقیق مفهوم ذکر، مراتب، آثار آن تا بتوان ذاکران‌حقیقی را چنان‌که

باید و شاید شناخت، به ویژه طرز تلقی مسلمانان را از ذکر حقیقی و ذاکران واقعی در عصرحاضرتصحیح واصلاح نمود

.

۲- اهداف کاربردی: شناخت این موضوع از جنبه تأثیرکاربردی و عملی آن در افراد و در واقع نقطه شروع برای بررسی‌های جامع‌تر در حوزه‌های روش‌های

تربیتی قرآن کریم، که با توجّه به شرایط کنونی در این برهه از زمان که نسل جوان در معرض انواع تهاجمات بیگانگان من‌جمله تهاجم فرهنگی قرار دارند، نیاز به آن، احساس می‌گردد.

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۲- ضرورت‌های خاص انجام این تحقیق:

۲-۱- درک و معرفت صحیح نسبت به مفهوم حقیقی ذکر. چرا که تا انسان در ضمیردل، بذر معرفت ننشاند و ضمیرش با باران عنایت الهی سیراب نگردد، به

فراخنای یادخدا و عظمت محفل انس حضرت حق رهنمون نمی‌گردد. پس از آن‌ که انسان خداوند را شناخت و نور حق بر قلبش تابید و به جهان وسیع و

نورانی معرفت الهی بال گشود و سرمست عشق و تجلّی معبود خویش گشت، دمادم از معشوق خودش یاد می‌کند و از عمق دل فریاد برمی‌آورد که: إِلهی وَ اَلْهِمنی وَلَهاً بِذِکْرِکَ إلی ذِکْرِکَ. خدای من مرا واله و حیران یاد خود برای خود گردان.

۲-۲- ارائه این اندیشه که ذکردرقرآن کریم همان حالت بیداری و آگاهی و توجه و حضور دائمی در پیشگاه خداوند عز و جل، می‌باشد. با این بیان مشخص

می‌شود که ذکراعم از: اوراد، اذکار، واجبات، محرّمات، مستحبات و مکروهات، آیات تدوین و تکوین، ذکر عملی، زبانی، فکری و … می‌باشد. در نتیجه

روشن می‌شود هر چیزی که انسان را به خدای تعالی توجّه داده و قدمی به او نزدیک کند، ذکر است و هر عملی، ولو عبادی که بدون توجه و تذکر باشد،

ذکر نیست و عملی عَبَث و اَبْتر خواهد بود.

۲-۳- ارائه این اندیشه و طرز تفکّر که ذکر خدا به معنی واقعی کلمه بهترین راهکار است، در جهت ایجاد آرامش و کاهش بیماری‌های روحی و روانی، با

توجّه به این‌که در این مقطع زمانی خاص معنویت و دینداری در میان مردم کمرنگ شده و بیماری‌های روحی و روانی و نگرانی‌ها رشد فزاینده‌ای به خود

گرفته است.
۱-۴- پیشینه تحقیق:

با توجّه به بررسی‌های انجام شده تا به‌حال کار مستقلی که موضوع ذکرخداوند را هدف تحقیق قرار دهد، انجام نگرفته و کارهای ارائه شده فقط به ابعاد

خاصی از موضوع توجه نموده‌اند و نیز کتاب خاصی تحت عنوان ذکر و جلوه‌های تربیتی آن وجود ندارد و یا من به آن دسترسی پیدا نکرده‌ام. لذا با توجه به

فقدان چنین پژوهشی و اهمیّت فوق‌العاده‌ای که موضوع مورد بحث از ابعاد مختلف دارد و هم‌چنین با در نظرگرفتن این مطلب که موضوع فوق آن هم با

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

صبغه تربیتی، کاری کاملاً جدید می‌باشد، در نتیجه ضرورت یک چنین تحقیقی احساس می‌گردد.

۱-۵- سؤالات تحقیق:

سؤال اصلی: منظور ازحقیقت ذکر از منظر قرآن و روایات چیست؟

سؤالات فرعی:

۱- درجات و مراتب ذکر خداوند از منظر قرآن و روایات کدامند؟
۲- مصادیق ذکرچیست؟

۳- عوامل زمینه‌ساز ذکر خداوندکدامند؟

۴-موانع ذکر خداوند کدامند؟

۵- ذکرخدا با محوریت قرآن و روایات دربردارنده چه جلوه‌های تربیتی است؟

۶- پیامدهای اعراض از یادخداوند چیست؟

۱-۶- فرضیات تحقیق

فرضیه اصلی: از منظر قرآن کریم و روایات، حقیقت ذکر یادآوری خدا به قلب و زبان و بیان نمودن اسماء و صفات اوست.

فرضیات فرعی:

۱- ذکر زبانی و قلبی از درجات و مراتب ذکر خدا هستند.

۲- انسان کامل (پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت (ع))، ذکر تدوینی خدا اعم از قرآن و غیرآن و نماز، نماز جمعه، دعا، بسم‌الله الرحمن الرحیم تکبیر، تهلیل،

تحمید، تسبیح، استعاذه، استثنای انشاءالله، صلوات بر پیامبر اکرم (ص) از مصادیق ذکر هستند.

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۳- عبادت، نماز، قرآن، ایمان، تقوی، خوف و ترس از خدا، محبت و دلبستگی به خدا، تفکر، الهام «هدایت درونی»، اخلاص، توجه به نعمت‌های خدا، یاد

آخرت و … از عوامل زمینه‌ساز ذکر هستند.

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

۴- شیطان، غفلت، وابستگی دنیوی، ریاکاری، شر

اب و قمار، آرزوهای دراز، وابستگی به مال و فرزند، دوستان گمراه و ناصالح، کفر و رفاه‌زدگی، ظاهربینی و جدی نگرفتن حیات از موانع ذکر می‌باشند.

۵- ذکرخدا موجب آرامش دل، فلاح و رستگاری، یاد نمودن خدا از انسان ذاکر، بصیرت دل، دوری از گناه، بخشش گناهان، ترس و خشیت، خشوع قلب،

استغفار … می‌شود.

۶- خودفراموشی، فراموش‌شدن ازجانب خدا، تسلّط شیطان، زندگی سخت در دنیا و نابینایی در آخرت … از پیامدهای اعراض از یاد خدا می‌باشند.

۱-۷- روش تحقیق:
این تحقیق به روش کتابخانه‌ای بوده، روش کار تحلیل توصیفی است. اصلی‌ترین منبع این تحقیق قرآن کریم بوده که در ابتدا آیاتی را که در ارتباط با موضوع

ذکربوده را از آن استخراج کرده و آن را موضوع‌بندی، سپس به تفاسیر موجود مراجعه، و در راستای موضوع آن‌ را بررسی کردم.

هم‌چنین از کتب روایی مانند: بحارالانوار، اصول کافی، وسائل‌الشیعه، مستدرک الوسایل، مجمع‌الاحادیث، محجه البیضاء و غررالحکم، نهج‌البلاغه و از

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

لغت‌نامه‌هایی چون: مفردات راغب، لسان‌العرب، مقاییس اللغه، مجمع‌البحرین، العین و از کتاب‌های تربیتی مانند: معراج‌السعاده، سیری در تربیت

اسلامی، اخلاق اسلامی و نیز تعدادی کتاب‌های عرفانی مانند: شرح منازل السائرین، مصباح‌ الشریعه و مفتاح الحقیقه، بهره بردم.

۱-۸-موانع و مشکلات تحقیق:

۱-نبودن هیچ کتاب مستقلی در زمینه موضوع مورد بحث آن هم با صبغه تربیتی.

۲-دشواری دست‌یابی به کتابخانه‌های معتبر به علت دوری راه.

۳-پراکنده بودن موضوع تحقیق در کتاب‌های مختلف.

۴-عدم ترجمه متون عربی در رابطه با موضوع.

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

-۱-۱- عوامل زمینه‌ساز ذکر خداوند از منظر قرآن کر

یم

مقدمه:

از منظر اسلام هیچ چیزی به اندازه ذکر خدا از ارزش و اعتبار برخوردار نیست بلکه تمام دستورات اسلام زمینه‌ساز توجه انسان به سوی خالق هستی

است در واقع مصدر و منشأ قدرت و کمال روحی و روانی برای انسان و تنها عامل متعالی کردن او صرفاً توجه قلبی و درونی بنده به سوی خالق خویش می‌باشد. حال جای این پرسش است که راه کار گسترش و تقویت ذکر چیست؟ یا به بیان دیگر چه عواملی زمینه لازم برای یاد خداوند را فراهم می‌آورند.

در پاسخ باید اذعان داشت ذکر خداوند در انسان و شؤون مختلف زندگی او جلوه‌های گوناگونی دارد. یاد خداوند در زبان به صورت ذکر لفظی در بدن به

صورت رکوع و سجود و خضوع در قلب به صورت خشوع و توجّه به ذات لایزال الهی جلوه‌گر است. همچنین لازم به ذکر است که یاد خداوند و خوف از کیفر

و عقوبت اعمال، موجب جاری شدن اشک از چشم و لرزش اندام و تغییر رنگ رخساره در ذاکر واقعی می‌گردد. همینطور ذکر موجب انجام صحیح وظایف

شرعی همراه با قصد تقرّب می‌گردد و تا یاد و توجه به خداوند نباشد هیچ عبادتی به صورت صحیح و مطلوب انجام نمی‌پذیرد. یاد و ذکر خدا همانند روحی

است که در کالبد همه اعمال خیر و عبادات دیده می‌شود و به آنها حیات می‌بخشد. توجه نمودن به این جلوه‌ها

ذکر خدا و جلوه های تربیتی آن از منظر قرآن و روایات

و نیز آنچه آیات و روایات ائمه (ع) درباره

مسئله ذکرآمده موجب تقویت انگیزه در انسان جهت دستیابی به این اکسیر گران قیمت می‌شود. با توجه به این‌که ایمان به خدا فطری است ذکر و یاد او

نیز مقتضای فطرت است و برای حفظ این رابطه قلبی میان بنده با خدا و ارتقاء و تقویت ذکر به عوامل زمینه‌ساز ذکر همچون نماز، قرآن، تفکر، خوف، ایمان، عبادت … توصی%D