توضیحات

عقل در فلسفه ملاصدرا و تطبیق آن با قرآن

معنای لغوی عقل بر بازدارندگی دلالت می کند. این مطلب در عقل مورد نظر قرآن هم تاکید شده است. عقل قرآنی به معنای فهم عمیقی است که از فطرت ناشی شده و انسان را از زشتی ها باز می دارد و به اعمال نیک راهنمایی می کند. برای رسیدن

به چنین فهمی صرف پرورش ذهن کفایت نمی کند و پرورش روح از طریق رفتار هم لازم است. بنابراین برای بهره مندی از عقل – به مفهوم قرآنی آن – هم باید در کسب علوم و معارف کوشید و هم در مسیر تقوا عمل کرد.

عقل قرآنی تفاوت وجودشناسی و معرفت شناسی با عقل فلسفی ملاصدرا دارد. ملاصدرا دو معنا برای عقل قائل است:

یکی موجود مجردی که منفصل از انسان است و واسطه فیض می باشد و دیگری قوه ای از نفس ناطقه انسانی که به عملی و نظری تقسیم می شود. این تفاوت در تعریف عقل منفصل و متصل فلسفی با فرایند تعقل هدفدار در قرآن، بر انطباق نظر ملاصدرا با قرآن اثر می گذارد.

واژگان کلیدی: ملاصدرا، عقل منفصل، عقل متصل، قرآن، تعقل.

۱۱۵صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

فهرست

پیشگفتار

چکیده

مقدمه

فصل اول: کلیات                                                                  

• معنای عقل ۴
  • معنای لغوی عقل ۴
  • معنای اصطلاحی عقل ۶
    • تقسیم بندی عقل ۷
    • معنای عقل در مکتب مشاء و اشراق ۷

الف) عقل از نظر ابن سینا                                                     ۷

ب) عقل از نظر شیخ اشراق                                                   ۱۰

• معنای قرآنی عقل ۱۱
  • لفظ عقل در قرآن ۱۲
  • چند تفسیر قرآنی در باب عقل ۱۴

فصل دوم: عقل از نظر ملاصدرا                                                     ۱۷

1. عقل متصل ۱۸
   • نفس و مراتب آن ۱۸
     • قوای نفس ۲۰
     • ادراک ۲۱
   • اقسام عقل ۲۴
     • عقل عملی و مراتب آن ۲۴
     • عقل نظری و مراتب آن ۲۶
       • عقل فعال ۳۲
       • رابطه عقل عملی و نظری ۳۳
       • موارد اشتراک عقل ۳۶
     • عقل مطبوع و مسموع ۳۷
       • ارتباط حال و خوی انسان با عقل ۳۹
     • حکمت                                                   ۴۰
     • تعقل                ۴۳
       • اتحاد عاقل و معقول                          ۴۴

2. عقل منفصل ۴۴
   • عقل منفصل در روایات ۴۶
     • اولین مخلوق از نظر ملاصدرا ۴۸
     • مراتب عقل                                       ۴۹
     • اقبال و ادبار عقل ۴۹
     • جنود عقل ۵۱

3. عقل در آثار تفسیری ملاصدرا ۵۷

فصل سوم: عقل از منظر قرآن                                                       ۶۱

1. دسته بندی آیات مربوط به عقل ۶۳
2. “عقل” در قرآن ۶۵
   • واژه های مترادف عقل ۶۷
   • آیات متقارن عقل ۷۰
3. ویژگی های عقل در قرآن ۷۳
4. حجیت و ارزش عقل(رویکرد ارزشی قرآن به عقل) ۷۷
5. صاحبان خرد در قرآن ۸۰
6. معنایی دیگر از عقل با استفاده از سوره یوسف ۸۳
7. عقل در روایات ۸۵

فصل چهارم: مقایسه نظر ملاصدرا و قرآن کریم در مورد عقل                    ۸۷

1. آثار تفسیری ۸۹
2. آثار فلسفی ۹۱

نتیجه گیری                                                                                            ۹۲

منابع                                                                                                    ۹۴

چکیده انگلیسی                                                                                              ۹۸

مقدمه

فکر و اندیشه انسان به همان اندازه که معقول و منطقی است حاوی امور نامعقول نیز می باشد. اندیشمندان اسلامی مکرر یادآور شده اند که عقل

انسان گرفتار وهم است و کمتر کسی می تواند عقل خود را به طور کلی از هرگونه وهم خلاص سازد(دینانی، ۱۳۹۹، ج ۳، ص ۲۶۲). از آنجا که عقل فصل ممیز انسان است، نقش آن در اندیشه آدمی غیرقابل انکار می باشد. یکی از راههای کم کردن خطای عقل، سنجش آن با معیار وحی می باشد تا میزان حجیت آن مشخص گردد.

در خصوص پیشینه بحث خاطر نشان می شود که عقل در قرآن کریم یا در فلسفه ملاصدرا جداگانه بررسی شده است اما تحقیقی پیرامون مقایسه این

دو جهت شناسایی میزان تطابق آنها باهم صورت نگرفته است. این تحقیق سعی در بیان این دو موضع دارد و در چهار فصل تنظیم گشته است.

فصل نخست شامل کلیات و تعریف مفاهیم می باشد و در آن به معنای لغوی و اصطلاحی

عقل در فلسفه ملاصدرا و تطبیق آن با قرآن

عقل اشاره شده است. فصل دوم به تعریف ملاصدرا از عقل و انواع آن می پردازد و مراتب و کارکرد آن را در آثار فلسفی و نیز تفسیری وی بیان می کند. در فصل سوم آیاتی از قرآن که مربوط به عقل هستند، دسته

بندی شده اند. با تعریف عقل و واژگان مترادف آن کارکرد عقل قرآنی و حجیت آن در زندگی افراد معلوم می شود. در انتهای فصل اشاره ای کوتاه به

احادیث مربوط به موضوع می شود. فصل چهارم نیز مروری بر این دو برداشت از عقل می گردد و با مقایسه آنها موارد شباهت و تفاوت مشخص می شود.

در پایان تحقیق و در قسمت نتیجه گیری نتایج حاصله از تحقیق بیان می شود و با شناسایی معنای دقیق عقل از منظر قرآن و ملاصدرا، معلوم می گردد

که ملاصدرا در انطباق کامل نظریات خود – در موضوع عقل – با قرآن موفقیت تام نداشته است.

روش این تحقیق با توجه به اقتضای موضوع کتابخانه ای بود. در ابتدا مراجعه فراوان به لغتنامه ها و فرهنگ نامه های معتبر قرآنی و فلسفی نیاز بود و در ادامه یافتن مصادیق در متون مورد نظر. از آنجا که معنای عقل هم در آثار فلسفی و هم تفسیری ملاصدرا بررسی می شد، به دقت فراوان در مرز تعاریف

و فضای استدلالی یا ذوقی حاکم بر اثر، احتیاج بود. در فصل قرآن نیز تفسیرهای متفاوتی از معنای عقل  وجود دارد که با تدبر در تک تک آیات عقلانی – و با محوریت تفسیر المیزان – مطالب مورد نظر استخراج شد.

سوال اصلی تحقیق عبارتست از اینکه آیا معنای عقل قرآنی و  عقل از نظر ملاصدرا با یکدیگر تطابق دارند یا خیر؟

عقل در فلسفه ملاصدرا و تطبیق آن با قرآن

ملاصدرا به سوره های قرآن تسلط داشته است.وی آیات قرآن فراوانی را در آثار خود حتی نوشته های فلسفی اش ذکر کرده و آن را به عنوان تائیدی برای نظرات خویش بیان کرده است.از طرفی معتقد است فلسفه باید با معارف تشریعی دین هماهنگ باشد.بنابراین تطابق نسبی آرای ملاصدرا با معارف قرآنی در مفهوم عقل،فرضیه این تحقیق قرار گرفته است.

در پایان متذکر می گردد در فصل کلیات، عقل فقط از نظر فلاسفه اسلامی بررسی شده است.

• معنای عقل

حقیقت آن است که کلمه «عقل»– به واسطه‎ی اشتراک لفظی و معنوی- بر معانی مختلف اطلاق می‎گردد. بنابراین برای پرداختن به موضوع عقل، ابتدا باید مراد از آن مشخص شود. بدین جهت نگاهی به معانی مختلف آن از منظر لغوی، اصطلاحی و قرآنی، ضروری است.

• معنای لغوی عقل

عقل در زبان فارسی به معنای علم، دانش (متضاد جهل)، شعور و قوه‎ی تشخیص می‎باشد. هم‎چنین در روانشناسی به «جنبه‎های شناختی ذهن که فرایندهای استدلال، استناد، داوری و تصور کردن را در بردارد؛ قدرتی که موجب می‎شود انسان به شناخت برسد و قضاوت کند»، معنا می‎شود. یا به

عقل در فلسفه ملاصدرا و تطبیق آن با قرآن

«مجموع فعالیت‎ها یا اعمالی که شخص را به تفکر منطقی قادر می‎کند» گفته می‎شود. یا در معنای فلسفی آن این‎گونه تعریف می‎شود: «قوه‎ی مدرک کلمات که مرتبت کمال نفس است» (فرهنگ زبان فارسی، ۱۳۹۹، ص۷۲۴).

اما واژه‎ی‎ عقل، لفظی عربی می‎باشد. پس لازم است معنای دقیق آن از فرهنگ های زبان عربی مشخص شود. فعل عَقَلَ به معنای رَبط و ترجمه «بست» می‎باشد. و هنگامی که می‎گوییم عَقَلَ الشیء؛ فهمه یعنی درک کرد و پی برد و به باب رفته ی آن یعنی تعقل به معنای درست فکر کرده است. خود کلمه عقل به معنای «قوه‎ی درک، نیروی دریافت و عمل بستن» ترجمه می‎شود. (فرهنگ نوین، ۱۳۹۸، ص۴۵۱).

ابن م