توضیحات

-۲ بیان مسئله

سلامت عمومی یکی از مقوله‌های مهم در مباحث روان‌شناسی و روانپزشکی بوده و به سبب اهمیت دوره بارداری، توجه به سلامت عمومی در زنان باردار از اهمیت خاصی برخوردار است. بی‌تردید عوامل متعددی بر سلامت عمومی افراد تأثیرگذارند، یکی از اصول اساسی در سلامت عمومی، شناسایی احتیاجات و محرک‌هایی است که به نوعی منشأ بروز رفتار و اعمال انسان هستند. احتیاجات ضروری انسان زنده فقط اکسیژن، آب و غذا نیستند بلکه احتیاجات روانی مانند احساس امنیت، آرامش، تعادل روانی، احساس پیشرفت و برتری همگی از اصول سلامت عمومی هستند. کارل منیجر[۱] می‌گوید: «سلامت عمومی عبارت است از حداکثر سازش فرد با جهان اطرافش به طوری که شادی و برداشت مفید و مؤثر و کامل وی را در پی داشته باشد». تودور[۲] (۱۹۶۶: به نقل از رسولی، ۸۰-۱۳۷۹) سلامت عمومی را ارتقای عملکرد اجتماعی[۳] و نداشتن علایم افسردگی[۴] و اضطراب[۵] تعریف کرده است.

سازمان بهداشت جهانی[۶] (۱۹۴۸: به نقل از دی ماتئو و مارتین[۷]، ۲۰۰۲: کرتیس، ترجمه کریمی، ۱۳۸۰) سلامت را چنین تعریف کرده است: حالت کامل سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی و نه فقط عدم حضور بیماری یا ضعف و سستی و شاخص‌های سلامتی ارائه شده در سال ۲۰۰۰ عبارت بوده‌اند از حرمت انسان، استقلال، مسئولیت فردی و اجتماعی، سطح سواد، اشتغال، امنیت، پاسخگو بودن مسئولین، خدمات بهداشتی و درمانی که در بین ۱۹۴ کشور عضو، ایران رتبه ۹۶ را بدست آورده و در ارتباط با خدمات بهداشتی رتبه ۵۴/۱ را کسب کرد. به این ترتیب ملاحظه می‌شود که موضوع سلامتی افراد تنها در بیماری جسمی خلاصه نشده و به طور عمده در چارچوب سلامت عمومی و اجتماعی قرار می‌گیرد. اضطراب و افسردگی شایع‌ترین مشکلات سلامت عمومی در جامعه هستند.

-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش

سلامت عمومی از جمله مفاهیمی است که امروزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، که دایره شمول موضوعات آن هر روز فراگیرتر می‌شود. عدم سازش و وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی بسیار مشهود و فراوان است و در هر طبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی، اشخاص نامتعادلی زندگی می‌کنند. برخورداری از تعادل روانی به عوامل متعددی بستگی دارد که مهم‌ترین آنها احساس امنیت، کارآمدی و ارزشمندی، فقدان اضطراب و افسردگی، عملکرد اجتماعی بالا و سلامت و شادابی جسمانی و روانی است. افرادی که دچار مسائل و مشکلات عصبی و روانی می‌شوند مضطرب،‌ افسرده، بلاتکلیف، بی‌هدف و فرو رفته در خود می‌شوند و تداوم این اختلالات ممکن است شخصیت فرد را در هم بریزد و مشکلاتی از قبیل آشفتگی و پریشانی فکر و عدم تمرکز حواس و کاهش توان یادگیری و در عملکرد فرد اختلال ایجاد شود(علی نیاکروئی، ۱۳۸۲).

در هزاره سوم میلادی، به علت پیشرفت‌های فناوری و تأثیر مثبت آن بر سلامت و کیفیت زندگی انسان، بررسی و پژوهش در مورد مسأله سلامت و عوامل تأثیرگذار بر آن می‌تواند بسیاری از گره‌های فرو بسته و پیچیدگی‌های مربوط به بیماری‌شناسی، نحوه زندگی، ارتقاء سلامت جسمانی و اجتماعی را بگشاید و در شنایایی عوامل تهدیدکننده سلامت عمومی راهگشا باشد (یاریان، ۱۳۸۷).

با توجه به مطالب مطرح شده بالا به نظر می‌رسد اگر عوامل مؤثر بر سلامت عمومی زنان باردار شناسایی گشته و به خوبی درک شوند، کمک زیادی در جهت بهبود سلامت عمومی زنان باردار خواهد شد. اما اگر در این حوزه سرمایه‌گذاری انسانی و مادی صورت نگیرد و سلامت عمومی زنان باردار مورد غفلت قرار گیرد مشکلات بسیاری از جمله ناسازگاری‌های فردی، اجتماعی و تحصیلی‌ گریبان‌گیر آنان می‌گردد. لذا توجه به سلامت عمومی زنان باردار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است برای رسیدن به این هدف‌ها طرح و بررسی و همچنین برنامه‌ریزی اصولی برای تأمین سلامت عمومی در درون خانواده‌ها امری لازم است. بنابراین لازم است در جهت پیشگیری و ارتقاء سطح سلامت عمومی برنامه‌های مدرنی را فراهم نموده و با اجرای این برنامه‌ها، سلامت عمومی افراد را افزایش دهیم.

با استفاده از نتایج به دست آمده از این پژوهش محیط خانواده می‌تواند زنان باردار را آموزش داد و از طریق برنامه‌های روانی- تربیتی در حل مشکلات سلامت عمومی آنها را در زمان بارداری یاری دهد. و نیز راهکارها و الگوهایی را برای بهبود کیفیت زندگی، افزایش رفتارهای سازگارانه و مقابله و کنار آمدن با بسیاری از عوامل تهدیدکننده سلامت عمومی فراهم آورد و پیرو آن سبب تدوین و انجام برنامه‌های پیشگیرانه در محیط خانواده گردد. بنابراین پرداختن به چنین بررسی‌ها و اخذ اطلاعات مهم و کاربست آن در محیط خانواده می‌تواند مانع بسیاری از ناکامی‌ها، شکست‌ها و آسیب‌های روانی شود.

۱-۴ اهداف پژوهش

اهداف اصلی

تعیین رابطه بین مؤلفه‌های محیط خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

 اهداف فرعی

۱- تعیین رابطه بین به هم پیوستگی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۲- تعیین رابطه بین بیان خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۳- تعیین رابطه بین درگیری خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

 ۴- تعیین رابطه بین استقلال خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۵- تعیین رابطه بین جهت‌یابی پیشرفت خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۶- تعیین رابطه بین جهت‌یابی فکری- فرهنگی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۷- تعیین رابطه بین جهت‌یابی فعالیت‌های تفریحی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۸- تعیین رابطه بین تأکیدات اخلاقی-  مذهبی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۹- تعیین رابطه بین سازمان خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۱۰- تعیین رابطه بین کنترل خانواده و سلامت عمومی زنان باردار

۱۱- تعیین رابطه بین مؤلفه‌های محیط خانواده و مؤلفه‌های سلامت عمومی زنان باردار

۱-۵ فرضیه‌های تحقیق

فرضیه اصلی

بین مؤلفه‌های محیط خانواده و سلامت عمومی در زنان باردار رابطه وجود دارد.

فرضیه‌های فرعی

۱- بین به هم پیوستگی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۲- بین بیان خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۳- بین درگیری خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۴- بین استقلال خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۵- بین جهت‌یابی پیشرفت خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۶- بین جهت‌یابی فکری- فرهنگی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۷- بین جهت‌یابی فعالیت‌های تفریحی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۸- بین تأکیدات اخلاقی-  مذهبی خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۹- بین سازمان خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۱۰- بین کنترل خانواده و سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۱۱- بین مؤلفه‌های محیط خانواده و مؤلفه‌های سلامت عمومی زنان باردار رابطه وجود دارد.

۱-۶ متغیرهای پژوهش

متغیر پیش‌بین هر متغیری است که به منظور تعیین این مطلب که آیا در رفتار نفوذ می‌کند یا نه مورد پژوهش قرار می‌گیرد. در آزمایش‌های تجربی، متغیر مستقل، متغیری است که به وسیله آزمایشگر و به منظور تعیین رابطه آن با پدیده مورد مشاهده، دستکاری، کنترل، یا انتخاب می‌شود. در پژوهش‌های غیرتجربی و همبستگی (پس رویدادی) که امکان دستکاری در آن وجود ندارد متغیر مستقل متغیری است که فرض می‌شود قبلاً دستکاری شده است (هومن، ۱۳۸۰).

در این پژوهش محیط خانواده متغیر پیش‌بین است.

متغیر ملاک: متغیر وابسته (ملاک) متغیری است که به منظور تعیین اثر متغیر مستقل، مشاهده و اندازه‌گیری می‌شود. متغیر وابسته معمولاً جنبه‌ای از رفتار است که به خوبی تعریف می‌شود و آزمایشگر آن را اندازه می‌گیرد (هومن، ۱۳۸۰). در این پژوهش سلامت عمومی متغیر ملاک است.

۱-۷ تعریف مفاهیم و اصطلاحات پژوهش (عملیاتی و مفهومی)

تعریف مفهومی سلامت عمومی: سازمان جهانی بهداشت، سلامت عمومی را چنین تعریف می‌کند: سلامت عمومی در درون مفهوم کلی بهداشت قرار می‌گیرد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش‌های اجتماعی، روانی و جسمی. بهداشت، تنها نبود نقص یا عقب‌ماندگی نیست (به نقل از گنجی، ۱۳۸۴).

تعریف مفهومی سلامت عمومی: حالت عملکرد موفقیت‌آمیز کنش روانی است که حاصل آن فعالیت‌های ثمربخش با دیگران، توانایی سازگاری با تحولات و کنار آمدن با ناملایمات است (گزارش رئیس بهداری آمریکا، ۲۰۰۰).

تعریف عملیاتی سلامت عمومی: در این پژوهش منظور از سلامت عمومی میزان نمره‌ای است که فرد در پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ₂₈) بدست می‌آورد.

تعریف مفهومی محیط خانواده: برای درک وضعیت عاطفی و روانی خانواده می‌توان به سه محور کلی اشاره کرد که هر یک از آنها نیز دارای زیر مقیاس‌هایی می‌باشند. این سه محور عبارتند از: ابعاد حفظ سیستم[۱]، ابعاد رشد شخصی[۲] و ابعاد ارتباطی[۳] (موس و موس، ۱۹۹۳).

محیط اجتماعی خانواده، شخصیت آن خانواده است، هر خانواده شخصیت منحصر به فرد یا محیط اجتماعی دارد که به آن خانواده انسجام و یکپارچگی می‌دهد. مانند افراد، برخی خانواده‌ها دوستانه‌تر، برخی رقابت‌‌جو و برخی کنترل‌کننده هستند (موسوی، ۱۳۸۲).

تعریف عملیاتی محیط خانواده: در این پژوهش منظور از محیط خانواده میزان نمره‌ای است که فرد در مقیاس محیط خانواده (FES) بدست می‌آورد.

فصل دوم

پیشینه پژوهش

مقدمه

این فصل به بررسی مبانی نظری و همچنین تحقیقات انجام شده درخصوص موضوع حاضر اختصاص دارد. در این فصل ابتدا سلامت عمومی و مؤلفه های آن، همچنین تعریف­ها و تحقیقات انجام شده در حوزه نظری آن ارائه شده است. بخش دوم نیز به بررسی محیط خانواده و مؤلفه­های آن اختصاص دارد. در بخش پایانی مروری بر سوابق تحقیقات انجام شده در خصوص موضوع حاضر در کشور ایران و خارج ارائه شده است.

بخش اول: سلامت عمومی

سلامت عمومی[۴] و تعاریف آن

مشکل است بتوان یک تعریف دقیق و همه جانبه از سلامت عمومی ارائه داد یکی از دلایل آن دامنه وسیع نگرش‌ها و دیدگاه‌های افراد در سلامت است (کورتیس، ۲۰۰۰؛ ترجمه سهرابی، ۱۳۸۲).

معنای لغوی ریشه سلامتی، کامل بودن[۵] است. این واژه در زبان‌های انگلوساکسون‌ از ریشه‌ای گرفته می‌شود که واژه‌های کامل[۶]، بی‌عیب[۷] و مقدس[۸] هم از آن گرفته شده‌اند(حسینی، ۱۳۷۰).  سلامت[۹]سازه پیچیده‌ای­است و منظور از آن تجربه و کنش‌وری بهینه روانشناختی می‌باشد؛ اگر چه سؤال (حال شما چطور است» بسیار ساده به نظر می‌رسد، نظریه‌پردازان معتقدند