توضیحات

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

دانلود پایان نامه  با موضوع جدید مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه طرح توجیهی بسته بندی خشکبار میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه

ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان

مسئله و یا منابع  استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز پایان نامه ادبیات فارسی

رساله ی حاضر تحت عنوان مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی در ده فصل تهیه و تدوین شده است. در واقع تلاشی در جهت نمایاندن جلوه های گوناگون عقل و عشق در آثار این دو شاعر در قلمرو زمانی قرن های هفتم و هشتم می باشد.

رساله با مقدمه ای در معرفی آثار، عقاید و احوال حافظ و سعدی با توجه به تعریفات و نظریات عرفا، فلاسفه و آیات قرآنی و… و تقسیم بندی آن دو در سیر بررسی آثار، احوال و افکار سعدی و حافظ و گذری بر کلیات سعدی (بوستان و گلستان) و غزلیات حافظ، با ذکر شواهد شعری .
عقل و عشق در ادبیات ایران بخصوص در اشعار عارفانه و عاشقانه سابقه ای کهن و جایگاهی والا دارد. دو تعامل عقل و عشق از شایعترین مضامین و شیرین ترین درون مایه

های ادبیات عارفانه و عاشقان هاست که از نظر حافظ و سعدی عقل برای تمشیت امور عالم در وجود انسان گذارده شده و هر دو شاعر آن را قبول دارند، آنها عقل جزئی را نمی پسندند و جریان امور را در گروی عقل کل

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

می دانند که خداوند آن را در ازل در وجود هر انسانی گذشته است. از دیدگاه هر دو شاعر عشق با ارزش و قابل مشاهده است، پس در شناخت خداوند میان عقل و عشق اختلاف می افتد:که عشق یک چیز می گوید و عقل چیز دیگری .
کلید واژه ها: عقل ، عشق، حافظ، سعدی، کلیات سعدی، غزلیات حافظ، قرن های هفتم و هشتم.

۳۴۵صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید 

فهرست مطالب
عناوین صفحه
چکیده
پیشگفتار ۱
مقدمه ۳

فصل اول: کلیات
۱-۱ بیان مساله ۱۲
۱-۲ هدف های تحقیق ۱۲
۱-۳ اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن ۱۳
۱-۴ سوالات و فرضیه های تحقیق ۱۳
۱-۵ مدل تحقیق ۱۳
۱-۶ تعاریف متغیر ۱۴
۱-۷ روش تحقیق ۱۶

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۱-۸ قلمرو تحقیق ۱۶
۱-۹ جامعه و حجم نمونه ۱۶
۱-۱۰ محدودیتها و مشکلات تحقیق ۱۷

فصل دوم: پیشینه مطالعاتی
۲-۱ مقدمه ۱۹
۲-۲ پیشینه تحقیق ۱۹

فصل سوم: روش شناسایی تحقیق(متدولوژی)
۳-۱ روش تحقیق ۲۱
۳-۲ جامعه آماری ۲۱
۳-۳ ابزار جمع آوری ۲۲
۳-۴ روش تجزیه و تحلیل داده ها ۲۲

فصل چهارم: شرح احوال و افکار سعدی
۴-۱ مروری بر احوال و آثار سعدی ۲۴
۴-۲ زندگی شیخ اجل سعدی ۲۵
۴-۳ آثار سعدی ۲۸
۴-۴ مختصری پیرامون گلستان و بوستان سعدی ۳۰
۴-۵ عقیده مذهبی ۳۲
۴-۶ وفات سعدی ۳۲
۴-۷ سعدی در عرصه فکر و عقیده ۳۲
۴-۸ سعدی استاد غزل ۳۳
۴-۹ اثر پذیری سعدی از شعر عرب ۳۴

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۴-۱۰ شیوه سخن سعدی ۳۶
۴-۱۱ کیفیت تجلی فرهنگی مردم در آثار سعدی ۳۷

فصل پنجم : بررسی احوال، افکار و آثار حافظ
۵-۱ شهر حافظ ۴۱
۵-۲ جوی که حافظ در آن به دنیا آمد ۴۲
۵-۳ تولد و کودکی حافظ ۴۳
۵-۴ زندگی حافظ ۴۴
۵-۵ حافظ و حاکمان عصر ۴۶

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۵-۶ مذهب حافظ ۴۷
۵-۷ مرگ حافظ ۴۹
۵-۸ تاثیر مکتبخانه و کتب بزرگان ۵۰
۵-۹ افرادی که در حافظ تاثیر گذار بودند ۵۱
۵-۹-۱ سنایی ۵۲
۵-۹-۲ انوری ۵۴
۵-۹-۳ خاقانی ۵۵
۵-۹-۴ ظهیر فاریابی ۵۶
۵-۹-۵ نظامی گنجوی ۵۷
۵-۹-۶ عطار نیشابوری ۵۸
۵-۹-۷ کمال الدین اسماعیل اصفهانی ۶۰

۵-۹-۸ عراقی ۶۱
۵-۹-۹ سعدی ۶۲
۵-۹-۱۰ نزاری قهستانی ۶۳
۵-۹-۱۱ خواجو کرمانی ۶۴

۵-۹-۱۲ ناصر بخارایی ۶۵
۵-۹-۱۳ سلمان ساوجی ۶۶
۵-۹-۱۴ کمال خجندی ۶۸
۵-۱۰ مرام و طریقت حافظ ۶۹
۵-۱۱ نظر تعادلی ۶۹

فصل ششم: بررسی عقل
مقدمه ۷۲
آغاز سخن ۷۲
۶-۱ عقل در معانی گوناگون ۷۴
۶-۱-۱ عقل و کتاب ۷۴
۶-۱-۲ عقل در اصطلاح ۷۶
۶-۲ واژه ی عقل در قرآن ۷۹
۶-۳ ریشه یابی لغوی ۷۹
۶-۴ کاربرد عقل در آیات قرآن ۸۰

۶-۵ عقل در آیات قرآن ۸۱
۶-۵-۱ آیات تکوینی ۸۱
۶-۶ واژه های همراه با عقل در قرآن کریم ۸۲
۶-۶-۱ سمع و تحلیل ۸۲
۶-۶-۲ علم و عقل ۸۲
۶-۷ خطاهای عقل ۸۳
۶-۸ عقل در اصطلاح فلسفی ۸۴

۶-۹ رساله عقل ۹۷
۶-۱۰ عقل در اصطلاح عرفانی ۱۰۱
۶-۱۱ بیان تفاوت مردمان در عقل ۱۰۳

فصل هفتم: بررسی عشق
مقدمه ۱۰۶
آغاز سخن ۱۰۶
۷-۱ عشق در معانی گوناگون ۱۰۷

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۷-۱-۱ عشق در لغت و اصطلاح ۱۰۷
۷-۱-۲ عشق در اصطلاح تصوف و عرفان ۱۱۰
۷-۱-۳ عشق در اصطلاح فلسفی و تقسیمات آن ۱۱۴

۷-۲ بررسی و تقابل عقل و عشق ۱۱۹
۷-۳ عشق و محبت در آیات الهی ۱۲۲
۷-۴ عشق در حقیقت بلاست ۱۲۵
۷-۵ تسلیم در عشق ۱۲۷
۷-۶ محبت ۱۲۷

فصل هشتم: گذری بر ابیات عقل و عشق در نگاه و نظر سعدی
۸-۱ سیر و جریان عشق در ادب پارسی ۱۳۲
۸-۲ غزل، قالب تندیس عشق ۱۳۴
۸-۳ غزل عاشقانه ۱۳۹
۸-۴ نگاهی به شعر سعدی ۱۴۱

۸-۵ شکوه غزل سعدی ۱۴۶
۸-۶ عشق در نگاه سعدی ۱۴۹
۸-۷ توصیف عشق ۱۵۵
۸-۸ مشکلات عشق و عاشقی ۱۵۸

۸-۹ عیب جویان و ملامت کنندگان عشق ۱۶۳
۸-۱۰ ابیاتی از کلیات سعدی در باب عقل ۱۶۸
۸-۱۱ مقایسه عقل و عشق در سعدی ۱۷۰

فصل نهم: گذری بر ابیات عقل و عشق در نگاه و نظر حافظ
۹-۱ نگاهی به شعر حافظ ۱۷۹
۹-۲ غزلیات حافظ ، عاشقانه یا عارفانه ۱۸۵
۹-۳ عشق از دیدگاه، حافظ ۱۸۶

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۹-۴ عشق انسانی در شعر خواجه ۱۹۱
۹-۵ تجلی عرفان در غزل خواجه ۱۹۶
۹-۶ معشوق در دیوان خواجه ۱۹۹
۹-۶-۱ معشوق انسانی و خاکی ۱۹۹
۹-۶-۲ معشوق کنایی و انسان کامل ۱۹۹
۹-۶-۳ معشوق عرفانی و الهی ۲۰۰
۹-۷ توصیف عشق و بیان خصوصیات آن در شعر حافظ ۲۰۰

۹-۷-۱ عشق، فطری و ازلی و ابدی است ۲۰۲
۹-۷-۲ عشق ، غارتگر است ۲۰۴
۹-۷-۳ پند ناپذیری عاشق ۲۰۵
۹-۸ عشق و مشکلات و مصیبت های آن ۲۰۷
۹-۸-۱ شیر مردان عرصه عشق ۲۱۱
۹-۸-۲ حلاوت رنج عشق ۲۱۵
۹-۸-۳ جانبازی در راه عشق ۲۱۵

۹-۹ عشق و رندی ۲۴۲
۹-۱۰ دیدگاه حافظ در باب عشق ۲۸۳
۹-۱۱ حافظ عشق ۲۸۷
۹-۱۲ جمال پرستی و عشق به زیبایی ۲۹۲
۹-۱۳ مذهب و مکتب عشق ۲۹۶

۹-۱۴ عقل از دیدگاه حافظ ۲۹۷
۹-۱۵ عقل و عشق ۲۹۸
۹-۱۶ سخنوری و شاعری باید به فراهم آمدن … ۳۰۰
۹-۱۷ بررسی عقل از دیدگاه حافظ ۳۰۱
۹-۱۸ ابیاتی در مقایسه و بررسی عقل و عشق از نگاه حافظ ۳۱۳

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

فصل دهم: بحث و نتیجه گیری
۱۰-۱ نتیجه گیری ۳۲۴
۱۰-۲ ابیاتی از دیدگاه سعدی و حافظ در مقابل و مقایسه عقل و عشق با همدیگر ۳۲۸
۱۰-۳ عقل یا عشق و رابطه آنها با یکدیگر ۳۳۲
فهرست منابع و ماخذ ۳۳۵
چکیده انگلیسی

پیش از مطالعه متن مورد نظر، لازم و ضروری است تا خوانندگان عزیز با وسعت و دامنه ی تحقیق رساله ی اینجانب و چگونگی شکل گرفتن آن آشنا شوند.

رساله ی حاضر از مقدمه، بخش کلی و فهرست آن ، نتیجه گیری و چکیده انگلیسی تشکیل شده است مقدمه که در آن نگاهی گذرا به عقل و عشق و تقابل این دو و اشاره ای اندک بین این دو در حافظ و سعدی نموده ام.
بخش کلی عبارتست از:
۱) فصل اول شامل کلیاتی درباره بیان مساله، هدف های تحقیق، اهمیت موضوع تحقیق و

انگیزش تحقیق، روش تحقیق ، قلمرو تحقیق ، محدودیتها و مشکلات تحقیق و … می باشد.
۲) فصل دوم پیشینه مطالعاتی که شامل مقدمه و پیشینه تحقیق می باشد.
۳) فصل سوم شامل روش شناساسی تحقیق (متدولوژی ) که شامل روش تحقیق جامعه آماری و ابزار آماری و روش تجزیه می باشد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۴) در فصل چهارم به شرح حال و زندگی سعدی پرداخته ام. که دقیقا زندگی سعدی ؛ سیرت و احوالات وی ، افکار او و معاصرانش مورد نظربوده است. و همچنین در مورد اثر

گرانقدر او بوستان و گلستان به طور خلاصه و گذرا مطالبی را ذکر کرده ام. قسمت آخر این بخش را برای آشنایی بیشتر با زندگی و شخصیت مردمی سعدی و تفکرات او با شاعر عرب متنبی و شیوه سخن و مرگ سعدی و… اختصاص داده ام.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۵) در فصل پنجم به شرح حال حافظ، شیراز پرداخته ام، که خود شامل قسمت هایی از معاصران حافظ و احوال شیراز، کیش و مذهب حافظ و سبک وی می باشد که درباره دیوان حافظ و تأثیرات شاعران و بزرگان بر حافظ و مرام و طریقت حافظ و… نکاتی را ذکر کرده ام

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۶) در فصل ششم به عقل و مباحث مربوط به آن پرداخته ام که عبارتند از: عقل از نظر لغوی و اصطلاحی، در اصطلاح فلسفی و تقسیمات عقل را از نظر فلاسفه و قرآن و….

شامل می شود. عقل در اصطلاح عرفانی و نظرات عرفا و در آخر در بیان تفاوت مردمان در عقل
۷) در فصل هفتم به عشق و مباحث مربوط به آن پرداخته ام ؛شامل: تعاریف عشق در لغت، و در اصطلاح.
۸) فصل هشتم گذری بر ابیات عقل و عشق از نظر و نگاه سعدی، سیر و جریان عشق در ادب پارسی غزل عاشقانه، عشق و جلوه ها و تقسیمات آن از دیدگاه سعدی، عشق در معنای کلی آن در شعر حافظ با استفاده از شرح هایی که موجود می باشد.

در این قسمت نیز کلیه ابیات مربوط به عشق را از دیوان حافظ استخراج کرده ام و همه

ابیات را با توجه به تقسیم بندی که ذیل معنی عشق آورده ام با شرح و تفسیر آن در رساله ذکر کرده ام.
۹) در فصل نهم طبق تقسیمات بخش به عشق درابیات حافظ اختصاص دارد. که قبل از شروع این بخش کلیاتی در مورد عشق از نظر حافظ آورده ام.

بیان جلوه های دیگر عشق از نظر حافظ مانند عشق الهی، عشق مجازی، قسمت تشکیل
دهنده ی دیگر این بخش می باشد.
ابیات مربوط به واژه عشق در دیوان حافظ۲۲۳ بیت و ابیات مربوط به واژه عقل ۴۴ بیت
می باشد.

ابیات مربوط به واژه عشق در دیوان سعدی ۱۸۰ بیت و ابیات مربوط به واژه عقل ۳۰ بیت
می باشد.
۱۰) در فصل دهم نتیجه گیری می باشد ابیاتی از دیدگاه سعدی و حافظ در تقابل و مقایسه عقل و عشق با همدیگر آورده شده و نظر بر اینکه کدام یک از عقل یا عشق برتر است، بحث شده است.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

بنام خالق عقل ها و عشق ها
این رساله که در باب مقایسه و رابطه عقل و عشق در آثار سعدی و حافظ تنظیم شده، بر آن است که ارزنده بودن هریک از عقل و عشق را در قلمرو سعدی و حافظ و مرتبه خاص

خود را به اثبات برساند و شاید به این مهم نائل آید، که عقل همان عشق و عشق همان عقل است و اختلاف آنها تنها در شأن و مقام و مرتبه آنها می باشد.

مقدمه
عقل و عشق دو مخلوق زیبا و دوست داشتنی عالم آفرینشند که شان مضمون هزار ساله شعر فارسی و ادب صوفیه را به خود اختصاص داده است و نه تنها شعر و ادب را بلکه

سراسر گیتی را تحت تاثیر قرار داده اند. بررسی این مساله موضوع صدها کتاب و مقاله شده است.

سالها قبل از آنکه شعر فارسی دری نخستین نمونه هایش در تاریخ ثبت شود این صف آرایی در کمال قدرت وجود داشته است، اما نه در شعر عربی یا فارسی بلکه در مجادلات

بین متکلمان اسلامی و اگر بخواهیم به پیشینه ی آن درست بنگریم باید از آن جا شروع کنیم که نکوهش عقل از کی آغاز شد؟
نکوهش عقل خود به خود ولی غیر مستقیم ستایش چیز دیگر را به همراه دارد که ممکن است در نخستین مراحل نام آن عشق نباشد بلکه ایمان یا هدایت باشد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

و جدال ایمان و عقل با ذهنیت بخشی از بشریت همواره ملازم بوده است. اگر به تعبیرات قرآنی مراجعه کنیم همواره از عقل ستایش شده است و کسانی را که خرد نمی ورزند و از

عقل پیروی نمی کنند در قرآن مورد نکوهش قرار گرفته اند. در قرآن معنی این کلمه عقل تأمل و تدبّر است و تحمیل مفاهیم خرد یونانی و لوازم منطقی آن محصول دوره های بعد است که مسلمانان با اندیشه های یونانی آشنا شدند.

به عنوان معادل کلمه ی تامل و تدبر ناچار کلمه ی عقل را انتخاب کردند ،در تمدن اسلامی کلمه عقل معانی وسیعی یافت که در زبان اهل دین مفهوم خاص خود را دارد و در تعبیرات فلاسفه مفهومی و در لسان اهل تصوف نیز معنا ومفهومی دیگر، باید پذیرفت که برخورد

عارفان بزرگ ما مساله ی عقل و تعیین حدود رسایی و نارسایی آن از ژرف ترین بخش های میراث فرهنگی ماست و در الهیات قرن بیستم جهان هم سخنی زیباتر از سخنان آن در این

باره نمی توان یافت اینجاست که تمام حرفهای متکلمین غیر اشعری و فلاسفه ی قدیم ما در عرصه الهیات رنگ باخته و کهنه

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

می شود. اما سخنان امثال بایزید و ابوسعید ابوالخیر و ابوالحسن خرقانی طراوت و تازگی خود را حفظ می کند و جوهر اندیشه های آنان است، که در دیوان حافظ و سعدی بهترین تجلی را پیدا
می کند.

عالم عقل عالمی است که از ماده و لوازم آن مجرد بوده و بدون آن که، به اینگونه امور نیازمند باشد منشا آثار است. عالم عقل از آن چنان شکوه و اهمیتی برخوردار است که می توان گفت ارزش انسان براساس اندازه و میزان ارتباط با این عالم تعیین می گردد.

اگر کسی ادعا کند که همه فرهنگ ها و تمدن هایی که در تاریخ به وقوع پیوسته معلول و نتیجه ی ارتباط با عالم، عقل بوده است سخنی به گزاف نگفته است تنها به واسطه ی

عقل است که انسان اشرف مخلوقات شناخته شده و سیطره ی او بر بسیاری از کاینات به اثبات رسیده است. از نظر حکیم خوش قریحه ی اسلامی حاج ملاهادی سبزواری ،

حکیم یک عالم عقلی است که با عالم عینی مشابه است . خلاصه کلام ایشان این است که عقل بر همه امور برتری دارد و می تواند آنها را مورد سوال قرار دهد. در حالی که هیچ موجود دیگری نمی تواند عقل را زیر سیطره ی خویش در آورد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

فقط آن چه که می تواند عقل را مورد انتقاد قرار دهد خود عقل است. و همچنین قادر است ارزش و اعتبار خویش را تصدیق کند و می توان گفت: حجیت برای عقل از لوازم لاینفک بوده

و آن چه از لوازم ذاتی به شمار می آید قابل جعل نخواهد بود، وقتی حجیت برای عقل قابل جعل نباشد قابل رفع نیز نخواهد بود.
طبق نظر ابو حامد غزالی عقل حاکمی است که هرگز معزول نمی گردد و با این حساب

می توان گفت: وصول به مقام عقل عالی ترین مرتبه ی وجود انسان را تشکیل می دهد، و ارزش انسان با آن سنجیده می شود.
اما از این نکته اساسی نیز نباید غافل بود که عقل به همان اندازه که می تواند موجب برتری و تعالی انسان گردد. در ایجاد مشکلات و تباه کردن زندگی انسان نیز می تواند نقش

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

داشته باشد و هیچ موجودی جز انسان از طریق تفکر و اندیشه دچار معضلات سخت و طاقت فرسا نمی گردد.
قبل از آن که صف آرایی عقل و عشق در اندیشه ی عرفان، خود را نشان دهد. دشمنی با عقل و منطق و حکمت یونانی آغاز می شود و نقطه ی مقابل آن ایمان است که مورد ستایش قرار

می گیرد. کسانی که کلمه ی عشق را جانشین ایمان و هدایت کرده اند. بزرگترین ضربه ی تاریخی را به طرف مقابل وارد کرده اند.

میان عقل و عشق اگر چه در آغاز امر، نوعی اختلاف و تقابل دیده می شود ولی در پایان کار و نهایت امر این اختلاف و تقابل از میان برداشته می شود و این دو امر اساسی با یکدیگر هماهنگ

می شوند. کسانی که از عشق به حق سخن می گویند در این واقعیت تردید ندارند که حضرت ختمی مرتبت در عالی ترین مرتبه ی عشق به حق ، تبارک و تعالی قرار دارد. این

اشخاص به این واقعیت نیز اعتراف می کنند که خاتم پیغمبران (ص) نه تنها از همه ی بشر

عاقل تر است بلکه او صادر نخستین و ظهور کامل عقل کل شناخته می شود. به این ترتیب

عاشق ترین اشخاص نسبت به حق تبارک و تعالی عاقل ترین افراد نیز هست. و در وجود این انسان کامل که از عالی ترین مرتبه ی کمال برخوردار است عشق و عقل متحد و هماهنگ گشته و اختلاف و تقابل از میان برداشته

می شود.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

آن مقدار که در روایات بدان اشاره شده بیانگر این نکته است که عقل آفرینشی ممتاز دارد و محبوب حق تعالی است و فرمانبردار او. مساله ی خرد ستیزی با هر عنوان که بیان شود

هرچند به نام دین و عرفان ، مبنای صحیحی ندارد اما در موارد متعددی در قرآن کریم خردمندان ستوده
شده اند، که ما همگی مأموریم به خردورزی ، همچنان که بزرگان و عرفا نیز میان خرد و

عشق تضادی نمی دیدند. آن عشقی که الهی و عرفانی باشد و مایه ی تزکیه ی نفس، محرک، گرم رو، شادی بخش و سبب شناخت خدا و حقیقت او گردد.
نکته ی مهمی را در مورد عشق باید متذکر شوم و آن این که : عاشق هنگامی که در آتش عشق می سوزد نمی تواند از ماهیت عشق سخن بگوید و آن را از غیر عشق جدا سازد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

در اینجا نیز عقل و اندیشه ی سنجشگر است که می تواند درباره ی ماهیت عشق سخن

بگوید و آن را از غیر عشق ممتاز نماید. در اینجا پرسشی مطرح می شود که آیا بین عقل و عشق تباین و تضاد حاکم است و یا نوعی مناسبت و همسویی؟

در پاسخ به این پرسش می توان گفت آیا همین امر که عقل می تواند درباره ی حقیقت عشق به بررسی بپردازد،دلیل این نیست که میان آنها نوعی آشنایی وجود دارد؟ عقل از چنان سیطره ای برخوردار است که حتی می تواند امور نامعقو……………….

و از آنجا که خداوند زیباست و دوستدار زیبایی می باشد، خواست که ذاتش تجلی کند و به همین سبب عشق حاصل شد و آتش بر همه عالم زد و همه ممکنات را عاشق و شیفته

خود کرد. حافظ عقل را محرم از درک عشق می داند و او را مدعی نامحرم خطاب میکند.

عشق حافظ دور از تکلف وریا و عشقی پاک و حقیقی است. عشق به حق، عشق به وصال یار است او در پی جاه و مقام نیست.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

هـر دل کــه ز عـشــق تـوسـت خـالـی از حـــلــقــه وصــل تــو بــرون بـــاد
(دیوان حافظ ،۷۷)
حافظ ار بر صدر ننشیند زعالی مشربی است عاشق دردی کش اندر بند مال و جاه نیست
(دیوان حافظ، ۱۴۲)
در عشق حافظ رنگها همه به بیرنگی تبدیل می شوند و آنجا یکرنگی و صفا و صمیمیت بجای عدالت و نفاق است، مذهب حافظ، مذهب محبت و دوستی است.

از نظر شیخ عشق بهترین معلم و عالیترین هدایت کننده است. عقل ناقص است و عشق کامل، آنجا که عقل قدرت دسترسی بدانجا را نداشته باشد، عشق آنجا رهبر است.

سعدی بسیار به عشق اهمیت می دهد و عقل را در کنار عشق به امرار معاش و توجه به آینده می بیند به طوری که یک باب از بوستان خود به عشق و شور اختصاص داده و یک باب

از گلستان خود و همچنین بسیاری از غزلیات سعدی در مورد عشق و عقل سروده شده و نوعی تقابل در بعضی از غزلهای سعدی دیده می شود که عقل را بوسیله عشق می توان رام و فرمانبردار کرد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

بـا عـقـل زور آور چـیـره دسـت کـه سـودای عشقش زیـر دست
چـو ســودا را بـمـالـیـد گــوش نـیارد دگـر سـر بـرآورد هـوش
(فروغی، کلیات، ۲۷۹)

در حکایت ششم باب سوم بوستان سعدی در تقابل و بررسی عقل و عشق می گوید:
چـو بـر عقل دانـا شود عشق چیره هـمـان پـنـجـه آهنین اسـت و شیـر

تــو پـنـجـه شـیـر مــر اوژنــی چــه سـود کـنـد پـنـجـه آهـنــی؟

چـو عشق آمد از عقل دیگر مگوی کـه در دست چوگان اسیر است گوی

بسیاری از عوالم مربوط به عقل و عشق و شیفتگی که در غزلیات سعدی مشاهده می شود مربوط به عوالمی است که دال بر عشق طبیعی در گروه عقل و همراهی آن دو باهم می باشد و مظهر حیات، عشقی که سر منشاء آن گویی تمایلات نفسانی و خواهشهای

جسمانی است مقصود اصلی آنکه، سعدی گاه احساس و ادراک باریک و ظریف خویش را با سپندهای مربوط به عامه یکی
می داند و بسیاری از عوالم مربوط به درک موضوع را رنگ مردمی می بخشد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

اندیشه قوی شاعر در توجیه و تفسیر معانی مربوط به دنیای عشق و عقل و کمال و جمال و تفکر و نیز نیروی کلمات و قوت تعبیر و حسن استنباط، نزدیک ترین راه را که نشانه همدلی بین او و مردم است نشان می دهد.

شادروان محمدعلی فروغی دانشمند و سعدی شناس معاصر ایرانی می گوید: «وجود سعدی را از عشق و محبت سرشته اند… هیچ کس عالم عشق را نه مانند سعدی درک نکرده و به بیان نیاورده آورده است. عشق سعدی بازیچه هوی و هوس نیست.

امری بسیار جدی است . عشق پاک و عشق تمامی است که برای مطلوب از وجود خود می گذرد و خود را برای او می خواهد، نه او را برای خود

، عشق او را از مخلوق آغاز می کند اما سرانجام به خالق می رسد و از این روست که می فرماید: «عشق را آغاز هست انجام نیست» (فروغی،کلیات، ۱۶)
سعدی عشق را از عقل برتر می داند.

و بالاترین مرتبه عشق را که عارف به آن نایل می آید از طریق عقل ممکن نمی داند:
ره عـقـل جـز پیچ بـر پیچ نیسـت بـر عـارفـان جـز خـدا هـیچ نیسـت

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

(غ ۱۶۲، ۲)
سعدی استدلال می کند که اگر انسان به نحو شایسته ای به سوی خداوند جذب شود و عشق او را درک کند و اعتلای نفس یابد نه از چیزی می ترسد و نه به چیزی نیازمند است

که نیازمندی با عقل و نیازمندی نیازهای مادی و دنیای برآورده می شود و به چیزی نیازمند

نیست زیرا تکیه بر قدرت مطلق و نمایی جهان هستی یعنی خداوند دارد، که عشق خود را

در کالبد وجودی ما قرار داده، در جهانی انسان زندگی می کند که بدون عیب و نقص آفریده شده و اگر آدمی بداند که به بزرگترین نیروی کائنات (عشق عالم هستی) اتصال دارد.

در پایان اگرچه مرا توان این کار مقایسه عقل و عشق در حافظ و سعدی نبود با تمام زوایا و

نقطه نظرات، چراکه کند و کاو در مقوله عقل حکیمی خردمند و فرزانه و در مقوله عشق، عاشق دلباخته و سوخته دل می طلبد و این دو کار هر ناپخته ای نیست. با این همه با

تمام هم و غم، نهایت سعی و تلاش را کرده ام، اگرچه شاید از نظر استادان فن این نوشتار کاملا منطبق بر حقیقت نباشد، اما امیدوارم که سایه ای از حقیقت در آن نهفته باشد.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

شهریور ۱۳۹۸

فصل اول
کلیات

۱-۱ بیان مساله
این پژوهش، مقایسه عقل و عشق در آثار دو شاعر بزرگ ایران زمین یعنی سعدی و حافظ در عرصه ادبیات منظوم و منثور فارسی، طی قرن های هفتم و هشتم که در واقع دوران شکوفایی ادبیات عارفانه و عاشقانه به شمار می آید مورد بررسی قرار خواهد گرفت و از

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

این رهگذر به شرح احوال افکار و نگرش و آثار سعدی و حافظ در این دو دوره زمانی پرداخته خواهد شد و ابیات آنها در مورد عقل و عشق مورد بررسی و تقابل و مقایسه آنها با هم همدیگر و دیدگاه آنها در این ابیات به عقل و عشق چگونه می باشد.

۱-۲ هدفهای تحقیق
با دقت نظر در آثار و احوال سعدی و حافظ و استفاده آنها از آموزهای دینی و اخلاقی و اجتماعی در آثار خود به این نکته برسیم که چه تعداد ابیات از نظر کمی و کیفی از ابیات

این دو شاعر به مقایسه ی عقل و عشق مشمول شده و به نوعی واقع بینانه به شناخت آنها نائل شویم که چه عواملی تاثیر گذار این رابطه و تقابل عقل و عشق شدند.

۱-۳ اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن
بحث در افکار و احوال و اندیشه های سعدی و حافظ و آثار آنها، در مقایسه ی عقل و عشق و دیدگاه آنها و کنکاش در ابیات این دو شاعر مستلزم بحث ،نظر و دیدگاه های واقع

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

بینانه با توجه به منابع معتبر در جهت شناخت هر چه بهتر و ملموس تر آنها انجام گرفته است.
۱-۴ سوالات و فرضیه های تحقیق
چگونه می توان آثار سعدی و حافظ را از نظر ایدئولوژی و گرایشات دینی و مذهبی، و تشابه فرهنگی و باورهای شناختی آنها در محیطی و محلی که هر دو پرورش، رشد و نمو یافته

اند که آثار به جای مانده از این دو شعر جهت مدح و ستایش، علاقه اخلاقیات و …، به شعر و شاعری روی آورده اند که سعدی یا حافظ شده اند؟ عاقل یا عاشق بوده اند؟
۱-۴-۱ سوالات تحقیق

با توجه به بررسی و مقایسه ابیات
آیا سعدی را در آثار او عاقل بپنداریم یا عاشق؟
آیا حافظ را در آثار او عاقل بپنداریم یا عاشق؟
چه تعداد از ابیات سعدی واژه عشق و عقل بکار رفته است؟

چه تعداد از ابیات حافظ واژه عقل و عشق به کار رفته است؟
در آثار و ابیات سعدی، حافظ به چه نوع عقلی نظر و توجه دارد؟

در آثار و ابیات سعدی، حافظ به چه نوع عشقی نظر و توجه دارد؟
۱-۴-۲ فرضیه های تحقیق
آیا در بررسی و مقایسه آثار سعدی و حافظ عشق بر عقل برتری دارد؟ یا عقل بر عشق؟

یا اینکه از نظر سعدی و حافظ عالم محصول عشق است یا محصول عقل و خرد؟

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۱-۵ مدل تحقیق
مدل تحقیق براساس بررسی و مطالعه بیت به بیت کلیات سعدی و دیوان غزلیات حافظ و استخراج واژه عقل و عشق و مقایسه آنها با هم می باشد.

یعنی نگارنده به صورت توصیفی با توجه به بررسی نظرات شارحان در بیان کلیات سعدی و دیوان حافظ و تبیین اندیشه از دیدگاه این دو شاعر پرداخته است.

۱-۶ تعاریف عملیاتی متغیر هاو واژه های کلیدی
شرح واژه های کلیدی این پژوهش، عقل ،عشق وتقسیمات آن ،سعدی وحافظ می باشند.
عقل در لغت: دریافتن و دانستن که نقیض جهل باشد.

ادراک خرمند شدن و دریافتن فهمیدن و تدبیر کردن کاری، غلبه کرده کسی به عقل، بستن زانو و ساق شتر و لنگ شتر با دست.
عقل در اصطلاح طبق نظر فرهنگ مرحوم دهخدا: خرد و دانش و دریافت یا دریافت صفات اشیاء از حق و قبح و کمال، نقصان ،خیر و شر

یا علم به مطلق امور به سبب قولی که ممیز قبیح از حسن است. یا به سبب معانی و علوم مجتمعه در ذهن که بدان اعراض و مصالح انجام پذیر است.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

در فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی دکتر سجادی ذیل کلمه ی عقل و عاقل از دیدگاه عارفان آمده است: «خردمند و عاقل نزد عارفان کسی است

که در بند ظواهر دنیای نباشد و به قدر حاجت سخن گوید. راست گفتار و راست کردار باشد و نگاهدار و صلاح اندیش باشد.
واژه عقل در قرآن: آن قوه ای است که خوب و بد و حق و باطل را تشخیص

می دهد و آن همان نفس و روح انسانی است علامه طباطبایی به آن نفس مدرک نام نهاد، نه یکی از قوای فرعی نفس مانند نفس حافظه و باصره.
عشق در لغت مرحوم دهخدا آمده است: «شگفت دوست به حق محبوب ،

یا در گذشتن از حد در دوستی اسم است از مصدر عشق و آن به معنی افراط است در حب از روی عفاف و یا فسق و گویند.
اشتقاق آن از عشقه است به معنی لبلاب که بر درخت می پیچد و ملازم آن می باشد.

عشق:در اصطلاح تصوف و عرفان «عشق به معبود حقیقی، اساس و بنیاد هستی بر

عشق نهاده و جنب و جوشی که سراسر وجود را فرا گرفته به همین مناسبت است، پس کمال واقعی را درعشق باید جستجو کرد». (فرهنگ معین)
عشق:در اصطلاح فلسفی و تقسیمات آن مرحوم دهخدا ذیل معنای عشق در مفهوم

فلسفی، اینگونه آورده است، «مساله ی عشق یکی از مسائلی است که درنظر فلسفه ی افلاطون و افلاطونیان اخیر و فلسفه ی اشراقی ایران و فلسفه باطنیه

مورد توجه و بحث قرار گرفته است. بعضی عشق را رذیلت و بعضی فضیلت می دانند اخوان صفا و صدر الدین شیرازی گویند: عشق به معنی عام خود سازی در تمام موجودات و ذرات

عالم بود. و موجودی در عالم وجود نیست مگر آنکه به حکم عشق فطری سازی در

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

موجودات در جریان و حرکت است و آن به سه قسمت تقسیم کرده اند: عشق اصغر، عشق اوسط، عشق اکبر و از جهت دیگر آن به عفیف و عقلی و وضیع تقسیم کرده اند، و از دیدگاه دیگر به حقیقی و مجازی تقسیم کرده اند.

سعدی :
بزرگترین شاعر و عارف قرن هفتم متولد شیراز صاحب آثار ارزشمندی همچون کلیات سعدی (بوستان و گلستان) قصاید عربی، قصاید فارسی، ملمعات ،مثلثات، ترجیحات،

طیبات، بدایع، فواتم و غزل قدیم و صاطبیه مجموعه ای از آثار منظوم و منثور او می باشد دو اثر جاویدان و مهم سعدی بوستان و گلستان می باشد که گلستان ترکیبی از نظم و نثر و

مشتمل بر هشت باب و بوستان منظوم و مشتمل برده باب تدوین یافته است. و وفات سعدی را در ماخذ گوناگون ۶۹۰ تا ۶۹۵ هـ.ق
نوشته اند.

خواجه حافظ:
شمس الدین محمد حافظ بزرگترین غزل سرای عرفانی ایران یکی از نوابغ بزرگوار عالم

انسانی است که در آغاز سده هشتم هجری در شیراز پا بعرصه وجود نهاد. مهمترین اثر حافظ دیوان غزلیات او شامل ۵۷۳ غزل و ۴۲ قطعه و ۶۹ رباعی ۶ مثنوی ۲ قصیده ۱ مخمس طبق نسخ قدیمی است.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

غزل حافظ مظهر لطیف ترین اندیشه های عرفانیت که در کالبد کلمات روان و شیوا با حسن تالیف و مراعات اسرار فصاحت و بلاغت جلوه خاصی یافته و سبک عراقی را در غزل سرودن به اوج کلمات رسانده است وفات و آرامگاه حافظ در شیراز می باشد.
۱-۷ روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش در مرحله نخست به بررسی ،شرح احوال و آثار سعدی و حافظ مورد مطالعه قرار گرفته ،در مرحله دوم به تعبیر و تعریف عقل و عشق و مرحله سوم شرح ابیاتی ازسعدی و حافظ در باب عقل و عشق و در مرحله پایانی نتیجه گیری. روش تحقیق

در این پژوهش، بصورت کتابخانه ای است و استفاده از منابع و ماخذ مورد نیاز غالباً از

کتابخانه ی شخصی و در مواردی هم از کتابخانه ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، وزارت علوم و تحقیقات، کتابخانه تهران مرکزی، وزارت کشور، کتابخانه ملی، دانشگاه تهران و … مواردی هم مقالات و سایت های اینترنتی تامین گردیده است.

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

۱-۸ قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی تحقیق حوزه ادبیات منظوم فارسی و قلمرو زمانی پژوهش قرنهای هفتم و هشتم هجری، آثار دو شاعر سعدی و حافظ می باشد. و آثار محققانی همچون دکتر خلیل

خطیب رهبر، دکتر حسینعلی هروی، دکتر بهروز ثروتیان، علی دشتی، زرین کوب ، دکتر علی اکبر دهخدا، دکتر سجادی و …

۱-۹ جامعه و حجم نمونه
با توجه به حجم بسیار شارحان درمورد کلیات سعدی و دیوان غزلیات حافظ، انتخاب آنها بسیار سخت و مشکل می نمود، اما با توجه به دسته بندی خاصی که انجام شد انتخاب

ابیات و دیدگاه مختلف از هر دسته از شارحان ، جامعه نمونه ی این پژوهش را تشکیل داده است که عبارتند از:
۱- شرح بوستان: خطیب رهبر، خلیل
۲- شرح گلستان: خطیب رهبر، خلیل
۳- قلمرو سعدی: دشتی، علی
……………………..

مقایسه عقل و عشق از دیدگاه حافظ و سعدی

فصل دوم
مطالعات نظری

مقدمه
در ابتدای فصل پژوهشگر به بررسی آثار و احوال سعدی و حافظ و فصل بعدی %