توضیحات
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید
پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید
و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه ادبیات فارسی استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز
هدف از نوشتن این پژوهش بررسی، تفسیر، ونقد شواهد قرآنی موجود در کشف المحجوب است.
این کتاب از آثار تعلیمی صوفیه و متعلق به اولین دوره نثر فارسی است. اهمیت کتاب در این است که اطلاعات فراوانی از تصوّف و موضوعات مربوط به آن در اختیار خواننده قرار می دهد. نثر آن در قسمت های مختلف متفاوت است و با موضوع سخن ارتباط مستقیمی دارد؛ با وجود تنوع موضوعات و گوناگونی نثر در کشف المحجوب، این کتاب ساختاری منسجم و
یکپارچه دارد. کشفالمحجوب هجویری یکی از متون استثنایی قرن پنجم و از نخستین کتابهای فارسی در موضوع تصوّف است. در کشف و المحجوب دو ساختار عمده قابل تشخیص است : ۱- ساختار متن ۲- ساختار روایت؛ ساختار متن کل کتاب را در بر می گیرد و ساختار روایت به حکایتها اختصاص دارد و این دو از شبکه در هم تنیدهای از روابط میان
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
اجزای متن به وجود میآیند و به آن وحدت و انسجام میبخشند؛ این کتاب را میتوان با رویکردهای گوناگون مورد بررسی قرار داد؛ یکی از موضوعات بسیار مهم، استناد فراوان به آیات، احادیث، حکایتها و … میباشد. نویسنده آن با به کار گیری شیوههای- به طور خودآگاه یا ناخودآگاه- در تبیین اندیشههای خود و تأثیر برمخاطب بسیار موفق عمل کرده
است. تأویل مباحث و شیوه خاص هجویری در تبیین و تفصیل مطالب مهمتری عواملی است که در پیوند دادن اجزای مختلف کشفالمحجوب – هم اجزای اصلی و هم فرعی – به یکدیگر نقش دارند. در این پژوهش اطلاع بر سبب فرود آمدن آیه که از آن به شأن نزول تعبیر
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
میکنند در تفسیر، روشنگری معنی آیه، و دریافتن موقعیت زمانی آن مدخلیت فراوان دارد، و روشنگر مسیر فکری مفسر و محقق در فهم معنی آیه و استنباط احکام آن میباشد. نگارنده در مواردی که شأن نزول سوره یا آیه ای در اخبار متقدمان آمده آن را به شرح نقل کرده است. این رساله در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول: تحت عنوان کلیات شامل
بیان مسأله، ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، پیشینه تحقیق و چگونگی گردآوری مطالب میباشد. فصل دوم : پیرامون تعریف تصوّف و معنای واژه صوفی، و مروری بر فرقههای صوفیه به ویژه دو فرقه قلندریه و ملامتیه که از معروفیت بهتری برخوردار بودهاند، و همچنین
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث
به معنا و مفهوم اصطلاحی عرفان که سبب میشود عارف با کشف و شهود و اشراق به حقایق امور آن گونه که هستند اطلاع پیدا کنند تا به علوم ظاهر و باطن دست یابد، اشاره شده است و به صورت مختصر، رابطه بین اشراق و عرفان و به روش مفصلتری، ارتباط ولایت و عرفان، اصول و مسائل اساسی تصوّف و عرفان شامل وحدت وجود، معشوق حقیقی و
اسماء و صفات او، حسن و عشق، عشق حقیقی و مجازی، انگیزه و اسباب سیر و سلوک عرفانی، ریاضت، راز داری، شهود و فنا، دیدار و وصال، با مراجعه به کتب بسیاری در زمینه
عرفان و تصوّف پرداخته است، و در ادامه هم، حاصل یافتههای خود نسبت به هر کدام از موضوعات مذکور از نظر خوانندگان خواهد گذشت. فصل سوم: دارای یک پیش مقدمه شامل
مباحثی پیرامون قرآن، حدیث، و اشاره به مؤلفان بزرگ و معروف صوفیه، مانند ابونصر سراج طوسی، کلابادی، قشیری، به ویژه هجویری که طرح جامعی از نظام تصوّف را عرضه کرد و ابواب کتاب خود را به آیات و احادیث زینت داده میباشد. شیوه نویسنده در این فصل به
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
گونهای است که ابتدا عنوان هر باب را تفسیر و بررسی کرده و سپس به ذکر آیات و احادیث مربوط به هر عنوان پرداخته است. از آنجا که هجویری در این کتاب بیشترآیات را دوبار ذکر کرده، نگارنده با نهایت دقت سعی کرده، هر آیهای که یک بار نوشته شده، مجدداً تکرار
نشود. بررسی تفسیر آیات و احادیث این رساله با مراجعه به بسیاری از کتب تفاسیر قرآن، از قبیل تفسیر المیزان علامه طباطبایی، تفسیر نمونه مکارم شیرازی، تفسیر قرآن مهر رضایی اصفهانی، تفسیر شریف صافی اثر فیض کاشانی، بهشت کافی و اصول کافی، هر دو از کلینی، احتجاجات و بحارالانوار مجلسی، اسرار آل محمد و تاریخ سیاسی صدر اسلام
هر دو از هلالی صورت گرفته است. نگارنده متناسب با درک و فهم خود آن چه از مضامین آیهها و احادیث فهمیده، بیان کرده است، به عنوان مثال، در باب علم ابتدا مطالبی درباره ارزش و تأثیر علم، آفات علم مانند غرور، کبر، حسد، ذکر کرده و سپس آیات و احادیث مربوط به هر عنوان را مورد بررسی قرار داده است. در باب فقر، به همین منوال به توضیح مطالبی
نقد و بررسی کتاب کشف المحجوب
پیرامون آن پرداخته، در ادامه هم آیات و احادیث موضوع فقر را همراه با شرح و بررسی برشمرده است،در بابهای بعدی که شامل تصوّف، صحو و سکر، ایثار، نفس و هوی، مجاهدت نفس، ولایت، کرامات، تفضیل انبیاء بر اولیاء، فنا و بقا، غیبت و حضور، جمع و تفرقه، حلولیه و کلام درباره روح، معرفت خدا، توحید، ایمان، طهارت، توبه، نماز، محبت، زکات، جود و
سخا، روزه، حج، صحبت و آداب آن، خوردن، راه رفتن، خواب در سفر و حضر، سخن گفتن و خاموشی، درخواست، تزویج و تجرید، اصطلاحات عرفانی و سماع میباشد، نگارنده ابتدا به ذکر مطالبی پیرامون هر عنوان پرداخته و سپس آیات و احادیث مورد استناد هجویری حول هر موضوع را مورد تحلیل قرار داده است. در فصل چهارم: هم به نتیجهگیری این مهم پرداخته است.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۲۵۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع دارد
پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب را دانلود کنید
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ۱
فصل اول کلیات :
۱-۱- مقدمه ۳
۱-۲- بیان مسأله ۵
۱-۳- ضرورت تحقیق ۵
۱-۴- اهداف تحقیق ۵
۱-۵- پیشینه تحقیق ۶
فصل دوم : جایگاه عرفان و تصوّف
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۲-۱- تصوّف و عرفان ۹
۲-۱-۱- تعریف تصوّف و معنای واژه صوفی ۹
۲-۲- فتوت و تصوّف ۱۲
۲-۲-۱- فتوت و جوانمردی ۱۳
۲-۳- سماع و تصوّف ۱۴
۲-۴- فرقههای صوفیه ۱۷
۲-۴-۲- قلمرو جغرافیایی حضور قلندریه ۱۷
۲-۴-۳- سیمای قلندر در تاریخ ۱۷
۲-۴-۴- سلسله قلندری ۱۸
۲-۴-۵- ملامتیه ۱۸
۲-۴-۶- محاسبیه ۲۱
۲-۴-۷- طیفوریه ۲۱
۲-۴-۸- قصاریه ۲۱
۲-۴-۹- جنیدیه ۲۱
۲-۴-۱۰- نوریه ۲۱
۲-۴-۱۱- سهلیه ۲۲
۲-۴-۱۲- حکیمیه ۲۲
۲-۴-۱۳- خفیفیه ۲۲
۲-۴-۱۴- خرازیه ۲۲
۲-۴-۱۵- سیاریه ۲۲
۲-۴-۱۶- حلولیه ۲۲
۲-۵- معنا ومفهوم عرفان ۲۳
۲-۵-۱- ویژگی عرفان ۲۴
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۲-۵-۲- اشراق و عرفان ۲۵
۲-۶- عرفان و ولایت ۲۶
۲-۷- جایگاه ولایت و تفاوت آن در میان تصوّف و تشیع ۲۸
۲-۸- اصول و مسایل تصوّف و عرفان ۲۸
۲-۸-۱- وحدت وجود ۲۸
۲-۸-۲- معشوق حقیقی و اسماء و صفات آن ۲۹
۲-۸-۳- حسن و عشق ۳۰
۲-۸-۴- ریاضت ۳۲
۲-۸-۵- انگیزه و اسباب سیر و سلوک عرفانی ۳۳
۲-۸-۶- شهود و فنایا دیدار و وصال ۳۵
۲-۸-۷- راز ۳۶
فصل سوم : بررسی، تفسیر و نقد استنادهای قرآنی و حدیثی کشفالمحجوب
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۳-۱- علم ۴۰
۳-۲- فقر ۵۳
۳-۳- تصوّف ۶۳
۳-۴- مرقعه ۶۸
۳-۵- فقر و صفوت ۷۲
۳-۶- ملامت ۷۳
۳-۷- باب فی ذکر ائمتهم من اهل بیت ۷۷
۳-۸- اهل صفه ۸۰
۳-۹- مقامات عرفانی ۸۱
۳-۹-۱- رضا ۸۱
۳-۹-۲- حال و مقام ۸۴
۳-۹-۳- صحو و سکر ۸۵
۳-۱۰- ایثار ۸۸
۳-۱۱- نفس و هوی ۹۳
۳-۱۲- مجاهدت نفس ۹۹
۳-۱۳- کلام فی حقیقت هوی نفس ۱۰۵
۳-۱۴- ولایت ۱۰۸
۳-۱۵- کرامت ۱۱۰
۳-۱۶- تفضیل انبیاء بر اولیاء ۱۱۵
۳-۱۷- فنا و بقا ۱۱۸
۳-۱۸- غیبت و حضور ۱۲۲
۳-۱۹- جمع و تفرقه ۱۲۵
۳-۲۰- حلولیه و کلام درباره روح ۱۲۹
۳-۲۱- معرفت خدا ۱۳۲
۳-۲۲- توحید ۱۴۱
۳-۲۳- ایمان ۱۴۵
۳-۲۴- طهارت ۱۴۸
۳-۲۵- توبه ۱۵۰
۳-۲۶- نماز ۱۵۵
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۳-۲۸- زکات ۱۶۳
۳-۲۹- جود و سخا ۱۶۶
۳-۳۰- روزه ۱۶۷
۳-۳۱- حج ۱۷۱
۳-۳۲- صحبت و آداب آن ۱۷۵
۳-۳۳- خوردن ۱۸۳
۳-۳۴- راه رفتن ۱۸۷
۳-۳۵- خواب در سفر و حضر ۱۹۱
۳-۳۶- سخن گفتن و خاموشی ۱۹۵
۳-۳۷- درخواست ۲۰۴
۳-۳۸- تزویج و تجرید ۲۰۶
۳-۳۹- اصطلاحات عرفانی ۲۱۱
۳-۳۹-۱- وقت ۲۱۱
۳-۴۰- سماع ۲۲۵
فصل چهارم : نتیجهگیری
۴-۱- نتیجهگیری ۲۴۵
۴-۲- پیشنهادات ۲۴۸
فهرست منابع ۲۴۹
چکیده لاتین ۲۵۴
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
– فتوت و تصوّف
« بعضی از صوفیه، مسلک فتوت را آب و تاب تازهای داده و آداب و رسوم این مکتب را اختیار نمودهاند، همین طور بعضی از فتیان به مسلک عرفان گرائیدهاند و این عمل باعث نزدیکی و ارتباط بیشتری میان فتوت و تصوّف شد، روش تربیتی و اخلاقی تصوّف را طریق فتوت رونق بسیار بخشیده است، بزرگان صوفیه و عرفای اسلامی به علت شباهت زیاد مابین اصول
اساسی فتوت و طرز فکر خودشان (که مبنی بر ایثار و جهاد با نفس است) این مسلک را با تصوّف وعرفان ارتباط خاصی داده وعده زیادی از آنها نیز عملاً به این روش گرائیده و آن را پذیرفتند.» (همدانی و ریاض، ۱۳۸۲: ۴۵-۴۳)
«فتوت» در واقع نوعی همکاری و همیاری با دوستان و کمک کردن و خدمت به اطرافیان و همنوعان، همراه با راه و روش خاص مربوط به آن میباشد و مورد قبول جوامع مختلفی بوده و از مقبولیت خوبی هم در بین مردم به ویژه عربهای زمان حضرت رسول (ص) برخوردار بوده است. همان گونه که از معنی «فتوت» معلوم است بر ما روشن میشود که به معانی
فداکاری، از خودگذشتگی، بخشش به دوستان و دست انسانهای ضعیف را گرفتن و کمک کردن به آنها تا سبب شود از فقر نجات یابند، میباشد.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
« فتوت اسلامی نیز در سرزمین اروپا راه یافت و نه تنها مسلمانان آن دیار را در قرون وسطی به سوی خود جذب کرد، بلکه تمدن و فرهنگ نامسلمانان آن سامان را تحت تأثیر شدید قرار داده، مراکز معروف نهضت فتوت در جهان اسلام، خراسان، ماوراء النهر و آناتولی (در ترکیه فعلی) و دمشق و قاهره و بغداد بوده است.» (همان : ۱۲۴)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
« علماء، دانشمندان و شاعران و نویسندگان و حتی یاغیان (مانند راهزنان) و دیگر طبقات و قشرهایی که در ممالک اسلامی بودند؛ به این مسلک گرویدند و هر کدام آن را به صورت ویژه فهمیدند و جلوه دادند که در بعضی موارد زیبایی و ملاحت آن از تمام شیوهها و نظامات دیگر بیشتر است. فتیان مانند صوفیان برای خود سلسلهای درست کرده و آن را به شاه جوانمردان حضرت علی (ع) و از او به حضرت رسول (ص) منتهی کردند و آیات و روایاتی را که حکایت از انجام اعمال جوانمردانه به وسیله این دو بزرگوار و دیگر انبیاء و پیشوایان دینی داشت منبع الهام و مستند خود قرار دادند.» (همان : ۱۲۳)
۲-۲-۱ فتوت و جوانمردی :
نویسندگان و شاعران صوفی جلوه خاصی به ادبیات صوفیانه بخشیدهاند و شاعران در سرودهها و آثار خودشان به ترویج مسلک و مفاهیم فتوت پرداخته، به گونهای که بعد از تصوّف، فتوت در بین صوفیان از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است. شاعران فارسی زبان هم
به ارزش فتوت بعد از تصوّف در آثار خود اشاره کردهاند، به دلیل اینکه اول حضرت علی(ع) به این عنوان در میان مسلمانان معروف شده بود، و کارهایی که از سر غیرت و جوانمردی از
انسان سر میزد را جزو اصول فتوت میدانستند مانند از خود گذشتگی حضرت علی (ع) در شب هجرت پیامبر، و خوابیدن آن حضرت در بستر حضرت رسول (ص) تا مشرکان گمان نکنند کسی در بستر پیامبر نیست.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
با توجه به اینکه «فتوت» یکی از مسائل مهم «تصوّف» است، و همچنین در افکار کسانی که اهل فتوت بودند هم میتوان از مسلک صوفیان نشانههایی یافت لذا به صورت خلاصه
مطالبی پیرامون این موضوع بیان میکنیم، علیرغم اینکه نهضت فتوت از میان رفته است ولی تأثیر مضاعفی که بر خلق و خوی مردم مسلمان داشته است هنوز که هنوز است هم پایدار و باقیست و با تأمل در رفتار بسیاری از مردم نوع دوست، و مسلمان شاهدیم که
کارها و اعمال نیک و خیرخواهانهای که در گوشه و کنار جهان به وسیله سازمآنها و یا خود مردم انجام میگیرد، همگی متأثر از همین مفاهیم و مضامین فتوت بوده و میباشد. به دلیل اهمیت ادبیات فتوت و جوانمردی نویسندگان آثاری تحت عنوان مضمون فتوت به رشته تحریر در آوردهاند و «فتوت نامه خرجردی» یکی از همین آثار میباشد. « طبقه فتیان» در واقع افرادی بودند که هیچگاه خودشان را از دیگر برادران همنوع برتر نمیدانستند، این در
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
حالی است که صوفیان مدعی برتری بر دیگران بودند. فتیان سعی میکردند نیازهای دیگران را برطرف کنند و در اعمالی که مربوط به شناخت خداوند متعال بود خود را برتر از دیگران بدانند همان گونه که از اصل کلمه فتوت پیداست، اسمی است که مجموعهای از فضایل را
در خود جای داده است از قبیل : کرم، بخشش، مروت، شجاعت، اگر بخواهیم مثالی در این مورد بیان کنیم از دلاوریهای حضرت علی (ع) به عنوان بهترین نمونه «فتوت» یاد میکنیم، همچنین هنگامی که تصوّف ظهور کرد طبقه فتوت قرین آن شد و این به ویژه در مناطقی مسلمان نشین صورت گرفت.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
« در آغاز اسلام فتوت چیزی جز همان مکارم اخلاقی که اسلام بدان دعوت میکرد نبود و «فتی» کسی را میگفتند که تمام اوصاف حمیده اخلاقی را داشت، بعدها فتوت با آمیخته شدن به تصوّف و عرفان رنگ و بوی خاصی گرفت و تشکیلات و آداب و رسوم مخصوص پیدا کرد، همانند صوفیان که خانقاهها را مراکز اجتماع خویش گردانیدند، فتیان نیز « لنگرها و زوایا» را به عنوان پایگاههایی برای خود قرار دادند.» (همان : ۱۲۳-۱۲۲)
۲-۳- سماع و تصوّف
« شبلی را پرسیدند از سماع گفت : ظاهر وی فتنه و باطن وی عبرت بود و هر که اشارت داند، سماع عبرت، او را حلال بود و اگر به خلاف این بود خویشتن را اندر بلا و فتنه افکنده باشد و تعریض بلاکرده و گفتهاند سماع حلال نیست مگر کسی را که نفس وی مرده بود و
دلش زنده، نفس خویش را به شمشیر مجاهده کشته باشد و دلش به نور موافقت زنده بود، نهرجوری را پرسیدند از سماع گفت : غذای ارواح اهل معرفت است.» (قشیری، ۱۳ ۶۰۲)
« شعله سماع چنان در دل بعضی از صوفیان گرفته که بر قرائت قرآن ترجیحش میدهند و چنان رقت قلب در سماع به ایشان دست میدهد که با شنیدن قرآن آن حالت به ایشان دست نمیدهد و بعضی قدمای صوفیه برای مبتدی سماع را جایز نمیشمردند زیرا
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
میدانستند با دلهای آنها چه میکند و از ابوالحسن نوری نقل است که به کسی از یارانش گفت : « هرگاه مرید را میبینی که قصاید میشنود و به راحت و تنعم میگراید از او امید خیر مدار.»( ابن جوزی، ۱: ۱۸۱)
سماع نوعی تجربه روحانی است، در واقع اهل تصوّف آن را نردبان روحانی مینامند که به واسطه آن انسان در عالم مادی گرفتار نمیشود بلکه به مدد آن به عالم قدسی عروج
مینماید و همین که در مجالس سماع دست افشانی میکنند در واقع نشانههایی از ذوق وصال به حضرت حق و اظهار بینیازی نسبت به تعلقات دنیوی بوده است، چرا که سبب
میشد انسان با خودشناسی و رهایی از هرچه جز ما سوی الله است تدبیری اندیشد.
« پس چون کسانی که اهل باشند به سماع بنشینند، ادب پیشین آن است که همه سر در پیش افکنند، و در یکدیگر ننگرند، و هر کسی همگی خویش بدان دهد، و در میان سخن
نگوید و آب نخورد، و از جوانب ننگرد، و دست و سر نجنباند و به تکلف هیچ حرکت نکند بلکه
چنانکه در تشهد نماز بنشیند به ادب بنشیند و همه دل با حق تعالی دارد، و منتظر آن باشد تا چه فتوح پدیدار آید از غیب به سماع، و خویشتن نگاه دارد تا به اختیار بر نخیزد و حرکت نکند.» (غزالی، ۱۳۸۷: ۴۹۸-۴۹۷)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
هر شنوندهای در این دنیای مادی تمایل به شنیدن موسیقی دارد چرا که بعضی مواقع هم مایه آرامش فرد میشود، ولی هر کدام از این افراد به سلیقه خود یکی نام موسیقی، را
هنر میگذارد، دیگری هم آن را موجب آرامش روح میداند، تنها صوفی است که «سماع» را مایه وصول و قرب به حضرت حق میداند، زیرا بعضی از صوفیان در حال سماع بیهوش شده،
و در نهایت میمردند، آنها براین باور بودند که سماع دل را صافی میکند، مانند آیینهای که گرد بر آن نشسته باشد سماع آن را پاک میکند. ضمن اینکه در دین مقدس اسلام همه حد
و مرزها مشخص شده است به عنوان مثال «سماع» از زن شنیدن حرام است و جماعت
صوفیان براین باورند که در سماع به مکاشفه میرسند و احوال لطیفی از عالم غیب بر آنها مستولی میشود و در نهایت به وجود میرسیدند، به حدی به مسئله «سماع» پایبند بودند که میگفتند سماع کدورتها را از دل میزداید.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
همچنین هریک از حرکات رقص در نظر «صوفیان» مانند دست افشانی و پایکوبی، معنی خاص عرفانی داشته و نشانه حالتی معنوی و عرفانی بوده است، و در بعضی فرقههای
صوفیه مانند، مولویه، سماع اهمیت بسیاری دارد و در آثار منظوم و منثور آنان، شرح داده شده است. در قصص و حکایات از جمله در مثنوی مولوی آمده است و اکثر غزلیات دیوان شمس نیز، مناسب وجد و سماع است و ضرب و آهنگ خاصی دارد.
« بدان که در سماع سه چیز نگاه باید داشت : زمان، مکان، و اخوان که هر وقت دل مشغولی باشد، یا وقت نماز باشد، یا وقت طعام خوردن، یا وقتی بود که دل به سببی
پراکنده بود سماع بیفایده بود، اما مکان چون راه گذری باشد، یا جایی ناخوش و تاریک بود،
یا خانه ظالمی باشد، همه وقت پشولیده بود، اما اخوان آن باشد که هر که حاضر بود اهل سماع بود؛ و چون متکبری از اهل دنیا حاضر بود، یا قُرایی مُنکر در سماع حاضر بود، یا
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
متکلفی حاضر بود که وی هر زمان به تکلف حال رقص کند، یا قومی از اهل غفلت حاضر باشند که ایشان سماع براندیشهای باطل کنند یا به حدیث بیهوده مشغول باشند و به
هرجایی مینگرند و به حرمت نباشند، یا قومی از زنان به نظاره باشند- و در میان قوم جوانان باشند که از اندیشه یکدیگر خالی نباشند – این چنین سماع به کار نیاید.» (همان : ۴۹۷)
صوفیان آواز خوش را در همه جا و همه چیز طنین انداز میکردند، و براین عقیدهاند که در
انسان نوعی حالت تواجد و اشتیاق و شیفتگی خلق میکند، و این آواز خوش ممکن است صدای مؤذنی، یا قرائت قرآن توسط یک قاری باشد. با مطالعه در آثار مولانا پیمیبریم که
سماع را نوعی مراقبت قلبی و ریاضت نفسانی میدانستند. دریچهای برای وارد شدن به عالم ا لهی بوده که به تبع آن انسان هیچ پایبندی نسبت به تعلقات خودی نداشته و به سوز و حالی روحانی دست مییابد، و به مألوفات دنیای مادی هم هیچ اعتنایی نمیکند.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
«شیخ ابوالحسن حُصری (ره) گفت : سماع را تشنگی دایم باید و شوق همیشگی که هر چند بیش خورد وی را تشنگی بیش بود و گفت : چه کنم حکم سماعی را که چون قاری خاموش شود، آن منقطع گردد و سماع باید که به سماع متصل باشد و پیوسته، چنان که هرگز منقطع نگردد.» (عطار نیشابوری، ۱۳۸۲: ۶۸۱)
« اما اگر کسی از خویشتن حالتی اظهار نمیکند، رقص کند تا به تکلف خویشتن فراگریستن آورد، روا بود و رقص مباح است که زنگیان در مسجد رقص همی کردند و عایشه به نظاره شد
و رسول (ص) به حضرت علی (ع) گفت : « تو از منی و من از تو » علی از شادی این، رقص کرد و چند بارپای بر زمین زد، چنانکه عادت عرب باشد که در نشاط و شادی کنند و اگر
کسی گوید رقص حرام است، خطا میکند؛ بلکه غایت این آن است که بازی باشد، و بازی حرام نیست و کسی که بدان سبب رقص کند تا آن حالتی که در دل وی پیدا میآید قویتر شود، آن خود محمود بود.» (غزالی، ۱۳۹۷: ۴۹۶)
« در سماع حرکت و رقص و جامه دریدن است و هرچه در آن مغلوب باشد و بی اختیار بود، بدان مأخوذ نبود؛ و هر چه به اختیار کند تا فرامردم نماید به دروغ که وی صاحب حالت است و
نباشد این حرام است؛ که عین نفاق بود و بدان که کاملترین آن باشد که سماع میشنود و ساکن میباشد، که بر ظاهر وی پیدا نیاید، و قوت وی چنان بود که خویشتن نگاه تواند داشت،که آن حرکت و بانگ کردن و گریستن همه از ضعف بود لیکن چنین قوت کمتر بود.» (همان : ۴۹۵)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
شاعران صوفی و شاگردان آنها با زبان رقص در گفتگو با یکدیگر به نجوای عاشقانه میپرداختند، به عقیده آنها شور، هیجان، رقص و سماع وجودشان را از بازمنده خودیها خالی میکرد و با این کار مریدان را هرچه بیشتر به تکریم و تمکین شیخ خود وادار میکردند. سماع به قیود مجالس رسمی رایج در نزد صوفیه محدود نمیماند به حدی تحت تأثیر شعر و
موسیقی قرار میگرفتند که از شوق و هیجان طاقت خود را از دست داده و بیخود میشدند.
آنها در مجالس سماع، نظم و انسجام و آیین مخصوص به خود داشتند و صوفیان در مجالس سماع از هرچه تعلقهای دنیوی بود اظهار بینیازی میکردند. با دقت در اشعار مولانا بر این نکته آگاه میشویم که وی اصرار زیادی در مداومت سماع داشت و به سماع مانند طریقه و
مسلک خویش نگاه میکرد. « مولانا به خاطر همین فواید، سماع را تجویز میکرد، و اگر در آن کار مفاسد و آفتهایی هم به نظرش میآمد سعی در رفع این آفات و مفاسد را بر ترک
این فواید ترجیح میداد : مخالف فقها در این باب ناظر به همین آفتها و مفاسد بود که وی مجالس سماع خود را از اینکه به آنها آلوده آید برکنار نگه میداشت و زنان و پسران نابالغ و کسانی را که در سماع به چشم لهو و عیب مینگریستند در این مجالس راه نمیداد و بدین
گونه هر گونه سوء ظنی را از حوزه سماع خویش دور میکرد، بعلاوه چون خود فقیه و مفتی و زاهد و عالم بود، جنجال مدعیان و رقیبان که برخلاف وی اکثر به آفات جاه و مال و مخصوصاً به مفاسدی که سعی در حفظ آنها به دنبال داشت آلوده بودند و نمیتوانست برای وی مایه تشویش گردد.»( زرین کوب، ۱۳۸۴: ۱۷۹)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۲-۴- فرقههای صوفیه
اگر بخواهیم به طور مفصل به فرقههای صوفیه و شرح حال همه پیروان این فرقهها بپردازیم مطلب به درازا میانجامد و موجب اطاله کلام میشود، لذا در اینجا لازم است مطالبی پیرامون دو فرقه قلندریه و ملامتیه که به نظر میرسد مهمتر از بقیه این فرقهها باشد بپردازیم. و پس از آن به صورت خلاصه و گذرا به فرقههای دیگر اشاره کنیم.
۲-۴-۱- قلندریه
« فرقه خاصی از صوفیه هستند که بعضی آنها را نزدیک به ملامتیه دانستهاند، خود کلمه قلندر هنوز مشخص نیست از چه کلمهای گرفته شده؛ بعضی آن را از قرندل گرفته یا از کلندر و کلندره که به معنی چوب کنده و ناتراشیده است گرفتهاند.» (همان: ۲۳۲)
لباس قلندران از نوعی پارچه خشن و مخصوص بود و به آنها جوالق پوش هم میگفتند.
۲-۴-۲- قلمرو جغرافیایی حضور قلندریه
« نخستین اسناد و اشارات، درباره قلندریه، از تصوّف آغاز شده و با ظهور قطبالدین حیدر زاوگی خراسانی و مهاجرت حیدریان پیرو او به آسیای صغیر و عراق و سپس شام و آنگاه مصر و شمال آفریقا، شاخههای قلندریان حیدری در بخش عظیمی از جهان اسلام پراکنده
میشوند و آنچه از خراسان به آسیای صغیر و عراق و مصر و شام میرود، در جهتی دیگر هم رشد میکند و آن حرکت به سوی شرق و گسترش در هند و ماوراء النهر و ترکستان است.» (شفیعی کدکنی، ۱۳۹۸: ۱۹۰)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۲-۴-۳- سیمای قلندر در تاریخ :
« نخستین شواهدی که از کلمه قلندر در زبان فارسی داریم، خبر از آن میدهد که قلندران پروایی نداشتهاند از اینکه مردمان درباره ایشان چه میگویند، در قرن یازدهم و دوازدهم، آنچه از راه رسم قلندر باقی مانده بوده است سر و شکل عجیب و غریب این قلندران بوده که
حتی دیگر تراشیدن سر راهم به عکس آن بدل کرده بودند، از تحلیل متون باز مانده از قلندریه و درباره قلندر به روشنی میتوان دریافت که در همان قرن هفتم و هشتم نیز آیین قلندری روی در تحولی داشت که محور اصلی آن پذیرفتن مجموعه قید و بندها بوده است.» (همان : صص ۸۰)
۲-۴-۴- سلسله قلندری
« یکی دیگر از مضاف و منسوبهای قلندریه، سلسله یا زنجیر قلندری است در ادبیات منظوم فارسی اشاره به این زنجیر و سلسله فراوان میشود و همچنین یکی دیگر از مضاف و
منسوبهای قلندریه « چادر قلندری» است که تا عصر قاجاریه رواج داشته است، بعضی فرهنگها علت این نامگذاری را شباهت آن با کلاه قلندریه داشتهاند.» (همان، ۱۳: ۲۶۹-۲۶۷)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
با مطالعه کتب و مستنداتی که از «قلندریه» موجود است متوجه این موضوع میشویم که : قلندران در واقع هنگام خطاب یکدیگر کلمه « اخی» را وضع میکردند، باعث میشد آنها با
یکدیگر صمیمیتر باشند. از آنجا که مسلک قلندری در واقع پیوند بین «تصوّف» و «فتوت» و ملامت است متوجه میشویم که قلندران واژه «اخی» را از خانقاههای صوفیان گرفتهاند،
طبیعی بود که آنها در جمع و دایره یاران قلندر خویش کلمه «اخی» را بکار میبردند. «قلندریه» فرقهای ایرانی و دارای آداب و رسوم بسیار کهن، اهل ارشاد و دستگیری دیگر
دوستان و هم مسلکان خود بودهاند، وجود آنها در خانقاهها موجب نظم و انسجام خاصی
میشد و آنها در کسوت مرشد و هادی یکدیگر ظاهر میشدند و در مجالس آنها اگر وعظ و تزکیه در کار نبود، اما کلامشان از حکایات لطیف، ابیات زیبا، و اشارات پرنکته مشحون بوده است..
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
۲-۴-۵- ملامتیه
« مذهب ملامتیه نفس را در موضع ملامت و اتهام دائمی نشانده، و برای نفس جز ارتکاب به گناه که از خصوصیات اوست ارزشی قائل نیست؛ لذا شکایت و حزن دائمی از دست نفس تا
مرحله اخلاص، حالت مداوم این فرقه است و در پنهان و باطناً از دست نفس پیوسته در ناله
و فغان هستند، در نظرشان ذات و طبع نفس آمیخته با جهل، مخالف و ریاست، پس سوء ظن داشتن به نفس و اعمال آن دشمنی و ستیز با آن برای کشف ماهیت نفس عملی واجب است، لذا ملامتی اظهار دشمنی و خصومت با نفس را برخود واجب میشمارد.»( عفیفی، ۱۳۹۹: ۹۶)
« بنابراین ظهور و پیدایش ملامتیه در نیشابور به جنبشهای فکری تصوّف که قبل از پیدایش
این فرقه در خراسان یا خارج از آن وجود داشت مربوط نمیباشد، بلکه آن طوری که ما اعتقاد داریم به جنبش و حرکت دیگری که فاقد رنگ صوفیانه و حتی دینی بود، مربوط میشود و این جنبش همان فتوت است.» (همان : ۵۶)
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
بارزترین خصوصیات «ملامتیان» این بود که آنها دوست داشتند فقط خداوند بر اسرار درونشان آگاهی یابد، سکوت و خاموشی را بیش از شلوغی و سر و صدای زیاد ترجیح
میدادند شاید به همین دلیل بوده که هنگام اقدام به هر عملی آن را در سکوت انجام
میدادند. از سرزنش مردم ترسی نداشتهاند به گونهای که دوست داشتند، اگر شمهای از دانش و علم بر آنها آشکار شود باز هم مانند کارهای قبلی در سکوت باشد و قصدشان این
بوده که از ریا و تظاهر دور شوند، و تمایلی به تعریف و تحسین دیگران نشان ندهند و مهمتر اینکه یکی از دلایلی که باعث شد ملامتیان آثاری از خود به جا نگذارند برای پرهیز از ریا و خودنمایی بوده است.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
زیرا آنها به خوبی میدانستند روح انسانی مبدأ زندگی، حیات، منشأ و سرچشمه اعمال خیرخواهانه و کارهای خوب و پسندیده بوده است، در مقابل نفس منشأ کارهای زشت و
نارواست، و کسی که به سوی روح متمایل میشود، صفات خوب قرین او خواهد شد. به همین دلیل ملامتیه نفس را سرزنش میکردند. پیروان ملامتیه و طبقه آنان پایبند یک اصل
اساسی بودند که آن هم پیروی نکردن از آنچه نفس سرکش انسان خواهان آن بود، آنها مبارزه با نفس و سرپیچی از خواسته نفس را امر مهمی میدانستند. یکی از خصوصیات بارز «ملامتیه» همان گونه که از خود کلمه «ملامتی» پیداست این بود که کارهای خوب و نیک را از دید مردم دیگر پوشیده و پنهان نگاه میداشتند و کارهای ناپسند را آشکار میکردند تا
مورد ملامت مردم قرار گیرند، همچنین وقتی نفس در انجام عملی اصرار میکند و آن عمل را نیکو میشمارد، به تحقیر نفس میپردازند و از این که نفس بخواهد به آن عمل بپردازد آن را تحقیر و سرزنش میکنند و در واقع نمیگذارند که نفس به خواسته خود عمل کند.
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
« ملامتیان نمایندگان واکنشی بسیار باطن گرایانه در قبال گونههای ظاهر گرای مقدس مآبی (زهد) هستند و این واکنش به مرور زمان اشکال و صور مختلفی به خود گرفت، که بعضی از آنها تمامی هنجارهای دینی و اجتماعی را پشت سر نهادهاند، مرشد این ملامتی نظامی را پیشنهاد کردند که در چهارچوب آن، %۸
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در کتاب کشف المحجوب
نقد و بررسی استنادهای قرآنی و احادیث در كتاب كشف المحجوب
قیمت : تومان14,000