توضیحات

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید

پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه میتوانید نسبت

به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش

تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه حقوق استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

اشتباه در قتل حالتهای گوناگونی دارد که مهمترین آنها اشتباه در هدف و اشتباه در هویت مجنی علیه می باشد. در اینکه این دو نوع اشتباه مصداق

کدام یک از انواع قتل می باشد بین فقها و همچنین بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد که در بحث اشتباه در هدف اختلاف نظر بین قتل عمدی و قتل خطای محض می باشد و در بحث قتل ناشی از اشتباه در هویت مجنی علیه، اختلاف نظر بین قتل عمدی و قتل شبه عمد است.

قانون مجازات اسلامی قتل ناشی از اشتباه در هدف را خطای محض دانسته اما در مورد قتل ناشی از اشتباه در هویت مجنی علیه، سکوت کرده و رویه

قضایی آن را شبه عمد می داند. لایحه جدید قانون مجازات اسلامی قتل ناشی از اشتباه در هدف را در صورتی که دیگری در معرض خطر باشد و همچنین قتل ناشی از اشتباه در هویت را عمد می داند .

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

اصلی ترین هدف این پژوهش بررسی حکم اشتباه در قتل از منظر فقهی و حقوقی می باشد که در این راستا مباحثی چون قتل و انواع آن، اشتباه در

هدف و اشتباه در هویت مجنی علیه مورد بحث قرار می گیرد . مهمترین یافته های این پژوهش عبارتند از :

۱ – اشتباه در هدف در قتل بدون سوءنیت مجرمانه ، عمد محسوب نمی شود.
۲ – اشتباه در هدف در قتل در صورتی که دیگری در معرض خطر باشد، قتل عمد محسوب می شود.
۳ – اشتباه در هویت مجنی علیه در قتل، عمد محسوب می شود.

کلید واژگان: اشتباه ، قتل ، هدف ، هویت، قصد، خطا، عمد.

۱۳۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل را دانلود کنید

انجام پروپوزال مقاله و پایان نامه حقوق در کوتاهترین زمان با موضوعات خاص شما. منتظر تماس شما هستیم

فهرست مطالب

عنوان صفحه
چکیده ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۱
فصل اول : کلیات و مفاهیم…………………………………………………………………………………………………… ۲
۱-۱- مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………… ۲
۱-۱-۱- طرح تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………… ۳
۱-۱-۲- بیان مسأله ………………………………………………………………………………………………………………… ۳
۱-۱-۳- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….. ۵
۱-۱-۴- فرضیه های تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. ۵

۱-۱-۵- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………… ۶
۱-۱-۶- پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. ۶
۱-۱-۷- جنبه نوآوری تحقیق …………………………………………………………………………………………………… ۷
۱-۱-۸- روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….. ۷

۱-۱-۹- دشواری تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….. ۸
۱-۲- مفاهیم …………………………………………………………………………………………………………………………. ۸
۱-۲-۱- مفهوم لغوی اشتباه …………………………………………………………………………………………………… ۸
۱-۲-۲- معنای اصطلاحی اشتباه ………………………………………………………………………………………….. ۱۰
۱-۲-۳- مقایسه اشتباه با مفهوم خطا ، نسیان ، شبهه و جهل ……………………………………………. ۱۰

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

۱-۲-۳-۱- واژه نسیان ………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴
۱-۲-۳-۲- واژه خطا ……………………………………………………………………………………………………………… ۱۴

۱-۲-۳-۳- واژه سهو ……………………………………………………………………………………………………………… ۱۵
۱-۲-۴- اقسام اشتباه ………………………………………………………………………………………………………… ۱۶
۱-۲-۴-۱- اشتباه حکمی …………………………………………………………………………………………………….. ۱۶
۱-۲-۴-۲- اشتباه موضوعی …………………………………………………………………………………………………. ۱۸
فصل دوم: بررسی قتل و انواع آن ……………………………………………………………………………………. ۲۰

۲-۱- تعریف قتل …………………………………………………………………………………………………………………… ۲۰
۲-۲- قتل نفس در شریعت اسلام …………………………………………………………………………………………. ۲۱
۲-۳- انواع قتل ………………………………………………………………………………………………………………………. ۲۲

۲-۳-۱- قتل عمدی …………………………………………………………………………………………………………….. ۲۲
۲-۳-۱-۱- تعریف های فقهی ………………………………………………………………………………………………. ۲۳
۲-۳-۱-۲- تعریف های حقوقی ……………………………………………………………………………………………. ۲۶
۲-۳-۱-۳- تعریف قانونی ……………………………………………………………………………………………………. ۲۶
۲-۳-۱-۴- عناصر تشکیل دهنده جرم ………………………………………………………………………………… ۲۷
۲-۳-۲- قتل شبه عمدی ……………………………………………………………………………………………………… ۳۱

۲-۳-۲-۱- تعریف های فقهی ………………………………………………………………………………………………. ۳۱
۲-۳-۲-۲- تعریف های حقوقی ……………………………………………………………………………………………. ۳۳
۲-۳-۲-۳- تعریف قانونی ……………………………………………………………………………………………………… ۳۴

۲-۳-۳- قتل خطئی محض ………………………………………………………………………………………………….. ۳۵
۲-۳-۳-۱- تعریف های فقهی ……………………………………………………………………………………………….. ۳۵
۲-۳-۳-۲- تعریف های حقوقی …………………………………………………………………………………………….. ۳۶
۲-۳-۳-۳- تعریف قانونی ……………………………………………………………………………………………………. ۳۷

فصل سوم: تأثیر اشتباه در هدف بر تعیین نوع قتل ………………………………………………………….. ۳۸
۳-۱- کیفیت تحقق اشتباه ……………………………………………………………………………………………………. ۳۸
۳-۱-۱- قتل ناشی از اشتباه در هدف …………………………………………………………………………………… ۳۹
۳-۱-۱-۱- پیشینه تاریخی اشتباه در قتل در قانون …………………………………………………………….. ۴۰
۳-۱-۱-۲- اشتباه در هدف یا خطای در اصابت از دیدگاه فقها …………………………………………… ۴۱

۳-۱-۱-۳- اشتباه در هدف یا خطای در اصابت از دیدگاه حقوقدانان ………………………………… ۴۲
۳-۱-۱-۴- نظر دیوان عالی پیش از انقلاب اسلامی در مورد قتل ناشی از اشتباه در هدف………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۴۳

۳-۱-۱-۵- قتل ناشی از اشتباه در هدف در رویه قضایی پس از انقلاب اسلامی ایران……… ۴۴
۳-۱-۱-۶- ادله قائلین به خطای محض بودن قتل در اشتباه در هدف …………………………… ۴۵
۳-۱-۱-۶-۱- قاعده تدرأالحدود باالشبهات …………………………………………………………………………. ۴۵
۳-۱-۱-۶-۲- حدیث رفع ……………………………………………………………………………………………………….۵۰

۳-۱-۱-۶-۳- قصد و عدم وقوع …………………………………………………………………………………………. ۵۳
۳-۱-۱-۷- ادله قائلین به عمدی بودن قتل در اشتباه در هدف………………………………………….. ۵۴
۳-۲- تیراندازی ……………………………………………………………………………………………………………………… ۶۱
۳-۲-۱- تیراندازی با سوءنیت مجرمانه ……………………………………………………………………………….. ۶۱
۳-۲-۱-۱- برخی استفتائات در تیراندازی با سوءنیت مجرمانه …………………………………………. ۶۴

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

۳-۲-۲- تیراندازی بدون سوءنیت مجرمانه …………………………………………………………………………. ۶۶
۳-۲-۲-۱- برخی استفتائات در تیراندازی بدون سوءنیت مجرمانه ……………………………………. ۶۷
۳-۲-۳- در معرض تیر قرار داشتن شخص ثالث ……………………………………………………………….. ۶۸

فصل چهارم: تأثیر اشتباه در هویت بر تعیین نوع قتل ………………………………………………………. ۷۰
۴-۱- اشتباه در هویت …………………………………………………………………………………………………………… ۷۰ ۴-۱-۱- رویه قضایی پیش از انقلاب اسلامی ……………………………………………………………………….. ۷۰

۴-۱-۲- رویه قضایی پس از انقلاب اسلامی …………………………………………………………………………. ۷۲
۴-۱-۳- اشتباه در هویت در قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ …………………………………………………. ۷۴
۴-۱-۴- تحلیل ماده ۲۰۶ ق م ا …………………………………………………………………………………………… ۷۵

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

۴-۱-۴-۱- تعیین هدفی (فیزیکی ) یا هویتی ……………………………………………………………………… ۷۵
۴-۲- نظر فقها ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۸۰
۴-۲-۱- ادله قائلین به شبه عمد بودن قتل در اشتباه در هویت مجنی علیه …………………….. ۸۲
۴-۲-۲- ادله قائلین به عمدی بودن قتل در اشتباه در هویت مجنی علیه ……………………….. ۸۴
۴-۲-۳- تحلیل نظر موافقین و مخالفین عمدی بودن قتل در اشتباه در هویت ……………… ۸۶
۴-۲-۳-۱- اشتباه در هویت مجنی علیه با سوءنیت مجرمانه …………………………………………….. ۸۶
۴-۲-۳-۱-۱- تجری……………………………………………………………………………………………………………. ۸۷
۴-۲-۳-۱-۲- برخی استفتائات در مورد اشتباه در هویت مجنی علیه با سوءنیت مجرمانه ۸۹
۴-۲-۳-۲- اشتباه در هویت مجنی علیه بدون سوءنیت مجرمانه ……………………………………….. ۹۰
۴-۲-۳-۲-۱- برخی استفتائات در مورد اشتباه در هویت در قتل بدون سوءنیت مجرمانه….. ۹۰
۴-۲-۳-۲-۲- اشتباه در استحقاق به قتل و تحلیل تبصره ۲ ماده ۲۹۵ ق م ……………………… ۹۱
۴-۳- لایحه جدید قانون مجازات اسلامی …………………………………………………………………………….. ۹۴
۴-۳-۱- تحلیل لایحه جدید قانون مجازات اسلامی …………………………………………………………….. ۹۶
نتیجه گیری کلی …………………………………………………………………………………………………………………. ۱۰۰
ضمائم …………………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۰۷
پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۶
فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۱۷

فصل اول: کلیات و مفاهیم

۱-۱-مقدمه
از نظر اسلام قتل عمد از بزرگترین گناهانی است که حرمت آن را در قرآن کریم در موارد مختلف مورد تأکید قرار داده است؛ زیرا از دیدگاه اسلام حفظ حیات فرد در جامعه امری ضروری است. پس کسی که مرتکب قتل بی گناهی می شود نه تنها عضوی از اعضای فعال جامعه را از بین می برد بلکه جنایت او موجب ضرر و زیان اولیاء مقتول و اختلال در نظم جامعه

نیز خواهد شد ؛ چنانچه در حقوق اسلام کشتن انسان بی گناه معادل کشتن تمام انسانها، تلقی شده است.(مائده/۳۲) اولین جرم و جنایتی که در زمینه قتل در گستره گیتی به وقوع پیوست، قابیل دستش را به خون برادرش هابیل آلوده ساخت.

( فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِینَ )
« پس نفس {اماره}اش او را به قتل برادرش ترغیب کرد، و وی را کشت و از زیان کاران شد.»
در حقوق اسلامی قتل نفس از نظر شرعی و مذهبی مذموم و از نظر اجتماعی و اخلاقی ناپسند و عملی غیر انسانی و نابخشودنی است، تا آنجا که طبق نص صریح آیات قرآن و

همچنین روایات و اجماع فقها مرتکب چنین عمل شنیعی مستوجب مجازات قصاص است. یعنی همان گونه که با عمل خود موجب از بین رفتن نفس بی گناه یک انسان شده خود نیز به عقوبت همان عمل مبتلا خواهد شد.

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

اما از آنجا که در جهان بینی اسلامی جایگاه و موقعیت انسان ارزش و احترام ویژه ای دارد و خون مردم و جان آنها بسیار محترم است، از این رو برای اثبات این جرم و مقدمات اجرای مجازات آن یعنی قصاص شرایط دشوار و سختی در نظر گرفته شده است، پس باید تمام این عناصر مورد بررسی قرار گیرد. یکی از مواردی که در شرع و قانون مرتکب آن فاقد مسئولیت کیفری می باشد، اشتباه و خطاست.

در این نوشتار هدف بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل می باشد چنانکه تشریح و تبیین جرایم معمول است به بررسی ارکان و عناصر این جنایت پرداخته و در این راه ضمن استناد به منابع فقهی و مواد قانونی در مباحث خود، از فتاوای فقها و نظریات حقوق دانان استفاده خواهد شد.

۱-۱-۱- طرح تحقیق

۱-۱-۲- بیان مسئله

میه

یکی از مباحث مهم در مجازات قتل، مبحث اشتباه در قتل می باشد که خود دارای اقسام مختلفی است که از مهمترین آنها اشتباه در هدف و اشتباه در هویت مقتول می باشد بدین معنا که کسی به قصد یک نفر گلوله ای شلیک می کند اما به علت عدم مهارت کافی، گلوله به شخص ثالثی برخورد می کند و آن شخص کشته می شود. مثلاً دو نفر در یک محلی در

حال حرکت هستند، کسی قصد قتل یکی از این دو نفر را به نحو معینی دارد و گلوله را به طرف این شخص شلیک می کند اما به علت مهارت کافی، گلوله به بغل دستی اصابت کرده و وی را می کشد که این اشتباه، ناشی از اشتباه در هدف یا خطای در اصابت می باشد. چنین اشتباهی که در خارج از ذهن جانی، و در اثر عوامل جسمی او(مانند ضعف دید، لرزش

غیر ارادی دستها و ..) و یا عوامل خارجی( مانند تغییر مکان یا تغییر وضعیت پیش بینی نشده فرد مورد نظر در ارتکاب جرم یا فرار آن شخص یا کمانه کردن تیر با وزیدن باد شدید که موجب انحراف مسیر گلوله شود و ..) صورت پذیرفته است، از آن با تعابیر گوناگون دیگر مانند اشتباه در هدفگیری یا اشتباه در عمل نیز یاد کرده اند.

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

صورت دیگری از اشتباه در قتل، اشتباه در هویت مقتول می باشد بدین معنا که کسی عمداً شخصی را با این اندیشه که شخص مورد نظر اوست مورد هدف قرار می دهد اما پس از کشته شدن متوجه می شود که اشتباه کرده و کسی غیر از شخص مورد نظر در نتیجه اقدامات مادی وی به قتل رسیده است. مثلاً قاتل تصمیم به قتل شخص الف می¬گیرد و به سوی او نیز تیراندازی کرده و وی را می کشد، پس از کشته شدن شخص، متوجه می شود.

کسی را که مورد هدف قرار داده بود شخص دیگری( مثلاً ب) بوده است که این اشتباه ناشی از اشتباه در هویت مجنی علیه می باشد و از مصادیق اشتباه موضوعی است.
اشتباه قاتل در این مورد نیز ممکن است در اثر عوامل داخلی(مانند اضطراب، هیجان و ..) و یا در اثر عوامل خارجی( مانند موردی که شخص مقتول با فرد مورد نظر قاتل از نظر ظاهری شباهت زیادی دارد) باشد.

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

قانون مجازات اسلامی در ماده ۲۹۶ قتل ناشی از اشتباه در هدف را خطای محض دانسته و چنین مقرر می دارد: در مواردی هم که کسی قصد تیراندازی به کسی یا شیئی یا حیوانی را داشته باشد و تیر او به انسان بی گناه دیگری اصابت کند عمل او خطای محض محسوب می شود.

اما این قانون در مورد قتل ناشی از اشتباه در هویت سکوت کرده و رویه قضایی ما چنین قتلی را بنا به فتاوای برخی مراجع عظام تقلید شبه عمد می داند.
در لایحه جدید قانون مجازات اسلامی در بحث اشتباه در هدف واژه کسی که در ماده ۲۹۶ به کار برده شده بود، حذف گردید و چنین مقرر می دارد: ماده ۲۹۳: جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:

…۳- جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنی علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید.
تبصره: در مورد بند اخیر هر گاه مرتکب آگاه و متوجه بوده که اقدام او نوعاً موجب جنایت بر دیگری می گردد، جنایت عمدی محسوب می گردد.

اما این لایحه در مورد قتل ناشی از اشتباه در هویت بر خلاف قانون مجازات اسلامی که سکوت کرده چنین مقرر می دارد: ماده ۲۹۵: اگر کسی به علت اشتباه در هویت، مرتکب جنایتی بر دیگری شود جنایت عمدی محسوب می شود.

۱-۱-۳- سؤالات تحقیق
سؤال اصلی:

۱- سوء نیت مجرمانه یا سوء نیت غیر مجرمانه چه تأثیری در وقوع اشتباه خواهد داشت؟
سؤالات فرعی:
۱- ارکان یا عناصرتشکیل دهنده قتل عمد کدامند؟
۳- اشتباه در قتل چگونه رخ خواهد داد؟

۵- شارع و قانونگذار چه مجازاتی برای مشتبه در قتل پیش بینی کرده است؟

۱-۱-۴- فرضیه های تحقیق

۱- در صورتی که شخص کسی را به اعتقاد مهدور الدم بودن بکشد و این امر بر دادگاه ثابت شود و بعداً معلوم گردد که مجنی علیه مهدور الدم نبوده است، قتل عمد محسوب نمی شود.
۲-کشتن شخصی به جای شخص دیگر به علت اشتباه در هویت مجنی علیه، قتل عمد محسوب می شود.

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

۳- کشتن شخصی به جای شخص دیگر به علت اشتباه در هدفگیری، در صورتی که دیگری در معرض بوده و جانی نیز متوجه آن بوده و احتمال وقوع جنایت بر او را پیش بینی می کرده است، قتل عمد محسوب می شود.

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

۱-۱-۵- اهداف تحقیق

اهداف اصلی:
۱- اثبات مجرمیت مجرم و نیز تعیین مجازات متناسب با این جرم
۲- بررسی نگرش فقها و حقوقدانان به تأثیر اشتباه در قتل
اهداف فرعی:
۱- ارائه تعریف جامعی از قتل عمدی از منظر فقهی و حقوقی
۲- اثبات دقت نظر شارع در تشخیص جرم قتل عمد
۳- تعریف انواع اشتباه در وقوع قتل و بررسی آنها

۱-۱-۶- پیشینه تحقیق
جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص که در فقه جزایی به عنوان«جنایات» مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، از مهمترین جرایمی است که حق حیات آدمی و اصل مصونیت از تعدی و تعرض را هدف قرار داده و همواره در قوانین جزایی شدیدترین واکنش کیفری برای آن پیش بینی شده است.

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

در مورد سوابق مربوط این تحقیق و تاریخچه مطالعاتی درباره این موضوع باید گفت، از آنجا که عنوان پایان نامه بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظر فقه امامیه می باشد، عمده مباحث از جنبه فقهی در موجبات قصاص یا تحت عنوان«کتاب الجنایات» و یا در بحث «دیات» به بررسی جنایت قتل پرداخته شده است .

در کتب حقوقی نیز حقوقدانان جزا در تألیفات خود مبحثی را به قتل عمد اختصاص داده اند و بحث از بررسی تأثیر اشتباه در قتل به صورت پراکنده و غیر منسجم در کتب فقهی و حقوقی مطرح شده است. ولی تحقیق مدون و جامعی درباره تأثیر اشتباه در قتل از دیدگاه فقها

و حقوقدانان صورت نگرفته است . البته یک مورد پایان نامه اشتباه در هویت در دانشگاه امام صادق(ع) ارائه گردید که در آن به یک مورد از اشتباه در قتل یعنی اشتباه در هویت پرداخته

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

است و مباحث مختلفی از جمله سوء نیت مجرمانه و غیر مجرمانه را مطرح کرده است اما در این پایان نامه سعی بر این است که اشتباه در قتل به دو صورت اشتباه در هدف یا خطای در اصابت و اشتباه در هویت در بحث قتل پرداخته شود که سوءنیت مرتکب در هر دو نوع قتل ناشی از اشتباه؛ مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

با توجه به اهمیت این موضوع انجام پژوهشی در این زمینه به صورت جامع و کامل از ابعاد فقهی و حقوقی بسیار لازم و ضروری می نماید که در این تحقیق با استفاده از منابع متقدم و متأخر(فقهی و حقوقی) به این مهم پرداخته است.

۱-۱-۷- جنبه نوآوری تحقیق
با توجه به اینکه اسلام برای جان مردم ارزش و احترام ویژه ای قائل است، بنابراین ضرورت دارد اشتباه در وقوع این جرم و عواملی که موجب به وجود آمدن آن می شود، مورد بررسی قرار گرفته تا هیچ انسان بی گناهی چه به عنوان مرتکبی که اشتباه کرده و چه به عنوان

مقصود جانش به خطرنیفتد. از سوی دیگر شناخت دقیق قتل عمد به ویژه برای دفاع از فقه جزایی اسلام در زمینه اثبات« وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاهٌ یَاْ أُولِیْ الأَلْبَابِ» ضروری می نماید.

۱-۱-۸-روش تحقیق:

در این رساله تلاش شده با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و استدلالی و کتابخانه ای تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل بررسی شود و ابزار اصلی در جمع آوری این مطالب با استفاده از فیش برداری می باشد همچنین از اسناد و سایت ها و رسالات و مجلات پژوهشی و علمی نیز مطالبی گردآوری گردیده است.

۱-۱-۹- دشواریهای تحقیق
۱-تطبیق آراء و نظرات فقها و حقوقدانان
۲-نبودن تألیفات جامع در این زمینه به عنوان پشتوانه کار
۱-۲- مفاهیم
۱-۲-۱- مفهوم لغوی اشتباه
واژه اشتباه ریشه در ادبیات عرب نیز دارد، بدون آنکه معانی آن با آنچه که در ادبیات فارسی به کار می رود اختلاف چندانی داشته باشد.

شبهه در اصل از شبه به معنای نوعی مس است که در آن ماده ای می ریزند که مانند طلا می شود. (خلیل بن احمد، ۱۴۱۰، ج۱، ص ۴۹ ) در قاموس قرآن آمده است: شبهه آن است که دو چیز در اثر مماثلت از همدیگر تشخیص داده نشود و در قرآن آمده است” و ما قتلوه و ما صلبوه و لکن شبه لهم” حضرت عیسی را نکشند و به دار نزدند بلکه او بر آنها مشبه شد.( قرشی، ۱۴۱۲، ج۴، ص ۲ )

شبهه به معنی مانند و جمع آن اشباه می باشد.( ابن منظور، ۱۴۱۴، ج۱۳، ص۵۰۴ ) اشتباه در لغت از ریشه «شبه» بوده و به معنای مانند شدن و چیزی را به جای چیز دیگر گرفتن می باشد. صاحب مجمع البحرین در این زمینه به آیه شریفه استناد کرده و می گوید: قوله تعالی« تشابهت قلوبهم: أی اشبه بعضها بعضاً فی الکفر و الفسق و آخر متشابهات: أی متماثلات أی بعضها یماثل بعضاً ».( طریحی، ۱۴۱۶، ج۶، ص۳۴۹ )

شبهه از آن جهت شبهه نامیده شد که شبیه حق است واشتبهت الأمور و تشابهت: به این معنی است که پوشیده شده و قابل تمییز نیست و ظاهر نمی شود.(طریحی، پیشین، ص۳۵۰)

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

از اشتباه در لغت نامه دهخدا از جمله معانی ذیل آمده است:
«اشتباه: مانند شدن، یقال اشتبها إذا اشبه کل واحد منهما الآخر حتی تبساء (منتها الأرب) مانند چیزی شدن (زوزنی) مانند شدن(ترجمان علامه جرجانی ص۱۳) چیزی را به غلط عوض چیزی گرفتن(فرهنگ نظام…). ( دهخدا، ۱۳۳۱، ج۵ ، ص۲۶۱۹)

در سایر فرهنگ ها و لغت نامه ها از اشتباه تعابیر قریب به مضامین فوق شده است.( معین، ۷۱۱۳، ج۱، ص۲۷۸ )
به طوری که در زبان و ادبیات انگلیسی نیز از عبارات(Mistake.error) همان تعابیر شده است.(آریانپور، ۱۳۸۸، ص ۵۰ و حق شناس، ۱۳۸۸، ص۱۰۴۸، ۵۰۷)

بر این پایه چون اشتباه مبتنی بر جهل است لذا موجود پنداشتن شیء معدوم و موهوم پنداشتن شیء موجود، نیز در تعریف اشتباه قرار می گیرد چرا که عنصر اساسی یعنی جانشین شدن امری به جای امر دیگر است. بنابراین اشتباه، اعتقاد به امری است که مطابقت با حقیقت نداشته باشد و تشخیص را بر انسان مشکل می کند .

فقهای امامیه در تفسیر شبه و اشتباه اختلاف نظر دارند، برخی گفته اند که منظور از شبهه در فقه، معنای عدم العلم و عدم القطع به حرمت و ممنوعیت عمل یا ترک عمل است که شامل ظن و شک و احتمال می شود.

بعضی دیگر معتقدند که شبهه یعنی قطع به حلیت و اباحه آنچه که در واقع حرام است. عده ای دیگر نیز آن را به ظن و گمان تفسیر کرده اند.( محقق داماد، ۱۴۰۶، ج۴، ص۵۱ )
بنابراین ایشان تشابه را به معنای تماثل و همانندی می دانند. در لسان العرب تشبیه به تمثیل معنا شده است.( ابن منظور، ۱۴۱۴، ج۷، ص ۲۴ )

بررسی تأثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل از منظرفقه امامیه

۱-۲-۲- معنای اصطلاحی اشتباه
شبهه در اصطلاح فقهی چنانکه صاحب ریاض فرموده اند: ما اوجبت ظَنَّ الاباحه بلاخلاف اجد فیه. (طباطبایی،۱۴۰۴، ج۲، ص۴۷ ) شبهه آن است که موجب ظن به اباحه شود. (فاضل لنکرانی،۱۴۲۷، ص۱۷۴ ) و یا موجب ظن به صحت شود. ( محقق کرکی، ۱۴۱۴، ج۲، ص۲۳۹ )

و یا قطع را هم در بر می گیرد قطع و ظنی که صاحب آن متوجه عدم جواز عمل نمی شود ولو در مقدمات تقصیر کرده است. ( نجفی، ۱۴۰۴، ج۲۹، ص ۲۵۵ )
در مورد معنای اصطلاحی اشتباه در ترمینولوژی حقوق ذیل واژه اشتباه آمده است: تصور خلاف واقع از چیزهای مادی و معنوی. (لنگرودی، ۱۳۶۷، ص ۵۴ )

در مفهوم حقوقی، اشتباه تصور نادرستی است که آدمی از موضوعی پیدا کند و بر این تصور افعالی را مرتکب شود که او را متعهد یا ملزم کند، حال چه بسا اگر در آغاز بر این موضوع واقف بود، هیچ گاه میل اراده او بر ارتکاب این افعال قرار نمی گرفت. ( اردبیلی، ۱۳۷۹، ج ۲، ص۹۸ – ۹۷ ) برخی دیگر از

نویسندگان حقوقی اشتباه را دقیقاً مترادف جهل تعریف کرده اند.

شامبیاتی در تعریف اشتباه بیان داشته اند: اشتباه عبارت است از عدم آشنایی مرتکب به جرم بودن عمل خود. ( شامبیاتی، ۱۳۹۹، ج۲ ، ص۹۶ )

۱-۲-۳- مقایسه اشتباه با مفهوم خطا، نسیان، شبهه و جه

از آنجا که معمولاً در تألیفات حقوقی به طور اعم در منابع حقوق کیفری به نحو اخص از اشتباه و جهل توأماً بحث می شود این سؤال به ذهن خطور می کند که آیا منظور از اشتباه همان جهل می باشد یا اینکه بین این دو تفاوتهایی وجود دارد؟

در این خصوص در لغت نامه ها و فرهنگ های لغت بین این دو واژه تفاوتهایی وجود دارد به عبارت دیگر اشتباه را دقیقاً نمی توان مرادف با جهل محسوب نمود زیرا همان طور که در

قسمت مفهوم لغوی اشتباه اشاره شد فردی که دچار اشتباه می شود خیال می کند که نسبت به واقعیت موضوع یا حکمی آگاهی دارد و با توجه به تصور غلط خویش مبادرت به

ارتکاب عملی می نماید. جهل در برابر عقل است یعنی کاری که از روی سبکی و سفاهت انجام شده است . در مفردات راغب اصفهانی آمده است: در خطا شخص اراده انجام فعل نیکی را می کند اما آنچه در خارج تحقق پیدا می کند

خلاف آن است که شخص اراده نموده است.(راغب اصفهانی، ۱۳۹۲ق، ص۱۵۱) در لغت نامه دهخدا آمده است جهل به معنای

نادان بودن، نادان شدن، ضد علم و … می باشد و خطا در لغت به معنای نادرست، ناراست، ضد صواب و گناهی که روی عمد نباشد، سهو و اشتباه به کار رفته است. (دهخدا، پیشین، ص۸۶۵۵ )

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

همچنین جهل به دو قسمت بسیط و مرکب تقسیم شده است. جهل بسیط به معنای ندانستن حقیقت چیزی مطلقاً و جهل مرکب به اعتقاد جازم غیر مطابق با واقع معنا شده است، بنابراین جهل نیز درجاتی دارد که در سایر منابع مربوطه منعکس شده است.

(الجهل البسیط) أن یجهل الإنسان شیئاً و هو ملتفتٌ إلی جهله فیعلم أنهّ لایعلم….الجهل المرکب بأن یجهل شیئاً و هو غیر ملتفت الی أنهّ جاهل به بل یعتقد انهّ من اهل العلم به، فلایعلم أنهّ لایعلم….»( مظفر، ۱۴۰۰ ، ج۱، ص۱۹)

در اینجا ملاحظه می شود که جهل بسیط زمانی است که انسان جاهل است نسبت به موضوعی در حالی که توجه به عدم آگاهی خود دارد اما در جهل مرکب در عین حالی که نمی داند معتقد است که می داند، نتیجه اینکه در جهل بسیط انسان می داند که نمی داند، اما در جهل مرکب نمی داند که نمی داند، به عبارت دیگر، فکر می کند که می داند.

اشتباه مورد بحث در این رساله که همان خطا در حدیث رفع است، مربوط به فعل مکلف درهنگام اجراء حکم است. البته ممکن است پس از حصول علم به حکم جزئی، جهل مرکب صورت گرفته باشد. که خطا در مرحله قبل از اجرای حکم است و این مورد را در مبحث تجّری در علم اصول مطرح می کنند. بر این اساس اشتباه یکی از مصادیق مفهوم خطا می باشد.

در مورد واژه شبهه نیز باید گفت از نظر لغت شناسی اختلاف و تفاوتی بین واژه شبهه و اشتباه نیست زیرا شبهه در لغت به معنای التباس درست به معنای نادرست و حق به ناحق و واقع به موهوم است.

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

یکی از نویسندگان شبهه را اینگونه تعریف کرده است: شبهه عبارت است از خطا و اشتباهی که در اثر ناآگاهی به حکم یا موضوع حکم و مشتبه شدن حرام و حلال و توهم حلیت و جواز و غیره برای مکلف پیش می آید.(فیض، ۱۳۹۸، ص۱۶۷)

در اصطلاح و مفهوم حقوقی جهل اعم از بسیط و مرکب است. (مظفر، پیشین، ص۱۹ ) و دو مقوله جهل و اشتباه مترادف و هم معنا یکدیگر هستند. به عبارت روشن تر جهل جنبه ذهنی دارد ولی اشتباه جنبه عینی و خارجی. اشتباه در حقیقت انجام عمل خلاف واقع است که از یک تصور و خیال غلطی ناشی شده است و در حقیقت اشتباه اعم از حکمی یا موضوعی، ناشی از جهل بسیط یا مرکب نسبت به امور است.

از نقطه نظر حقوقی جهل و اشتباه در حقوق کیفری ما در بسیاری از موارد عملاً دارای یک نتیجه و در واقع منطبق بر یکدیگرند، اما بهتر است در استعمال کلمات دقت بیشتری شود هر چند دادگاهها و علمای حقوق نیز این دو واژه را مسامحتاً برابر می دانند. (گلدوزیان، ۱۳۶۶، ص۳۸)..

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

با این وجود نکته¬ای در این خصوص قابل تأمل می باشد که چرا آثار این دو پدیده(جهل و اشتباه) در حقوق کیفری ولو به صورت مسامحه یکسان باشند

موضوع یا حکم علم دارد و چه بسا تلاشی هم در جهت حکم قضیه نموده باشد، در حالی که در مورد جهل بسیط، جاهل اساساً هیچ سابقه ذهنی

نسبت به موضوع یا حکم ندارد و در عین حال با علم به جهل، مرتکب فعلی می شود.

ممکن است گفته شود با توجه به اصل مباح و مجاز بودن افعال کلیه اعمال ارتکابی مجاز بوده و بنابراین در مورد جهل نیز همین استدلال حاکم است این

دلیل منطقی به نظر نمی رسد، زیرا از آنجا که اساساً مقررات کیفری حافظ نظم جامعه می باشد، افراد آن جامعه نیز با توجه

به حکم قانونی اصولاً باید از قوانین و مقررات اطلاع داشته باشند بنابراین جاهلی که علم به چنین حکم قانونی دارد(لزوم اطلاع از قوانین)، نباید در موارد شک و تردید بدون فحص و تحقیق فی البداهه مرتکب عملی گردد.

بنابراین حکم این(اشتباه و جهل بسیط) باید متفاوت باشد زیرا عنصر معنوی نیز در هر دو یکسان نیست، به طوری که مورد اشتباه لااقل عنصر مزبور

مقداری متزلزل می باشد، زیرا مرتکب فکر می کند عمل قانونی انجام می دهد، اما جاهل اصلاً نمی داند که عمل ارتکابی وی قانونی است یا خیر؟

نتیجه اینکه به طور کلی جهل با اشتباه دو واژه مختلف می باشند چون در اشتباه بین اراده شخص و تصور ذهنی او (واقعیتی که فکر می کرد)( نوری، ش۱۵۱، ص۴۰) و نیز عمل ارتکابی یک تطابق وجود دارد و به طوری که گفته شده فقط از لحاظ فساد و تصور ذهنی یعنی منطبق نبودن با حقیقت و

واقعیت از عمل شخصی که با حسن نیت همان عمل را انجام داده متمایز می گردد و حال اینکه در جهل اصولاً شخص نمی¬داند واقعیت و حقیقت چیست آن را در ذهن خود تصور نموده و سپس انطباق دهد.

پایان نامه تاثیر اشتباه بر تعیین نوع قتل

همچنین برخی دیگر از اساتید حقوق جهل را به حد اعلای اشتباه تعبیر نموده اند.(کاتوزیان،۱۳۹۵، ج اول، ص۲۸۸)
اما در در عین حال همانطور که قبلاً نیز گفته شد از نقطه نظر حقوقی، جهل و اشتباه در بسیاری از موارد عملاً دارای یک نتیجه و در واقع منطبق با یکدیگرند اما این انطباق در تمامی موارد نبوده و بهتر است در استعمال کلمات دقت بیشتری شود.( آقایی نیا، بی تا، ص۳۲)
۱-۲-۳-۱- واژه نسیان

بالاخره واژه دیگری که ممکن است مرتبط با جهل و اشتباه باشد کلمه نسیان است و در حدیث رفع هم از آن یاد شده است. نسیان در لغت به معنای فراموشی است. در کتاب مفردات راغب آمده است: عبارت است از ترک آن چیزی که انسان در ذهن خود سپرده است و به علت ضعف حافظه اش یا از روی غفلت یا از روی قصد و اراده از حافظه اش محو شود. فراموشی عبارت است از عدم حضور ذهن انسان نسبت به شیء در هنگام نیاز انسان آن شیء( راغب اصفهانی، ۱۳۹۸ق،ص ۵۱۲)
۱-۲-۳-۲- واژه خطا
خطا و اشتباه سه