توضیحات

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع جدید دیه و ماهیت آن در ادیان الهی پس از دیدن متن و فهرست پایان نامه میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه حقوق استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

دیه در فقه شیعه مالی است که بر اثر جنایت بر نفس یا عضو آدمی بر عهده جانی واجب شده است و نزد اهل تسنن عبارت است مالی که بدل از جان باشد.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

ماهیت دیه در دین یهود چیزی جز خسارت مالی به مجنی علیه یا اولیای دم است و در دین زرتشت چیزی نیست جز کیفر بدل از قصاص و مجازات هر گونه جنایتی در اوستا شلاق یا اعدام بود که مغان می توانستند آن را به محکومیت مالی تبدیل نمایند و در اسلام فقط خسارت شرعی بدنی است.

در فقه اسلامی با رویکرد متفاوت به دیه نگریسته اند در رویکرد اول دیه به عنوان مالی که به موجب جنایت ادای آن الزامی است. «ماهیت کیفری» و در رویکرد دوم تصریح به عوض بودن مال مذکور برای نفس و جان انسانی «ماهیت خسارت»

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

دیه صرفاً خسارتی است شرعی که ماهیت همسان با مسئولیت مدنی داشته و در مواردی که نص خاصی از آیات و روایت وجود دارد از ضمانت کیفری نیز برخوردار است.
اصل بر لزوم تربت کلیه ی آثار مدنی بر مسئولیت دیه است مگر در مواردی که دلیل خاصی برخلاف آن باشد.

اصل برضمان نسبت به کلیه ی خسارات مازاد بر دیه در کنار ضمان دیه است.
احکام مربوط به دیات از جمله تاجیل و تنصیف و تغلیظ و … شامل ارش نمی باشد.
اصل بر تعلق ضمان دیه بر ذمه و عهده شخص جانی است.
اصل کلی حاکم بر ماهیت دیه در موارد شک در ترتب آثار مدنی یا کیفری ترتب آثار مدنی است.

۱۵۵صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل دیه و ماهیت آن در ادیان الهی را دانلود کنید

فهرست‌ مطالب‌

عنوان صفحه
مقدمه ‌۱
۱. بیان‌ موضوع‌ تحقیق‌ و انگیزه‌ی‌ انتخاب‌ آن‌ ۲
۲٫ اهمیت‌ تحقیق‌ و اهداف‌ آن‌ ۴
۳٫ پرسش‌های‌ تحقیق‌ ۵
۴٫ فرضیات‌ ۵
۵٫ پیشینه‌ی‌ تحقیق‌ ۵
۶٫ روش‌ تحقیق‌ و محدودیت‌های‌ آن‌ ۶

۷٫ تقسیم‌ مطالب‌ ۷

بخش‌ اوّل‌: تبیین‌ مفاهیم‌ و پیشینه‌ی‌ دیه‌
فصل‌ اول‌: تبیین‌ مفاهیم‌ ۱۰
مبحث‌ اول‌: مفهوم‌ دیه ‌۱۱
گفتار اول‌: مفهوم‌ لغوی‌ دیه‌ ۱۱

گفتار دوم‌: مفهوم‌ اصطلاحی‌ دیه‌ ۱۳
الف‌) تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ امامیه‌ ۱۳
ب‌) تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ اهل‌ سنت‌ ۱۷
۱٫ تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ حنبلی‌ ۱۷
۲٫ تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ حنفی ‌۱۸

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

۳٫ تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ شافعی‌ ۲۰
۴٫ تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ مالکی‌ ۲۱
نتیجه‌گیری‌ ۲۳
تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ حقوقدانان‌ ۲۵
د) تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ مقنن‌ ۲۶

ه. ) مفهوم‌ دیه‌ در سایر ادیان‌ الهی‌ ۲۷
۱٫ مفهوم‌ دیه‌ در دین‌ یهود ۲۷
۲٫ مفهوم‌ دیه‌ در دین‌ مسیحیت‌ ۳۳
۳٫ مفهوم‌ دیه‌ در دین‌ زرتشت‌ ۳۵

مبحث‌ دوم‌: واژگان‌ مرتبط‌ ۳۶
گفتار اول‌: ارش‌ ۳۶
گفتار دوم‌: تفاوت‌ ارش‌ و حکومت‌ ۴۹

گفتار سوم‌: مفهوم‌ ضمان‌ و مسئولیت‌ مدنی‌ ۵۱
گفتار چهارم‌: غُرَّه‌ ۵۹
گفتار پنجم‌: ملّت‌ و عقل‌ ۶۲
فصل‌ دوم‌: پیشینه‌ی‌ دیه‌ ۶۳

مبحث‌ اول‌: دیه‌ در ادیان‌ الهی‌ ۶۴
گفتار اول‌: دیه‌ نزد اهل‌ کتاب‌ ۶۴
گفتار دوم‌: دیه‌ در اسلام‌ ۶۹
مبحث‌ دوم‌: دیه‌ در حقوق‌ موضوع‌ ۷۱
گفتار اول‌: دیه‌ در آداب‌ و رسوم‌ تمدن‌ عرب‌ پیش‌ از اسلام‌ ۷۱
گفتار دوم‌: دیه‌ در قوانین‌ ایران‌ ۷۸

بخش‌ دوم‌: ماهیت‌ دیه‌ در فقه‌ اسلامی‌ و ادیان‌ الهی‌

فصل‌ اول‌: ماهیت‌ دیه‌ در فقه‌ اسلامی ‌۸۲
مبحث‌ اول‌: مسئولیت‌های‌ مالی‌ در اسلام‌ و ویژگی‌های‌ آنها ۸۳
گفتار اول‌: مجازات‌های‌ مالی‌ در اسلام‌ و ویژگی‌های‌ آنها ۸۳

گفتار دوم‌: خسارات‌ و ضمان‌ مالی‌ در اسلام‌ و ویژگی‌های‌ آنها ۸۹
مبحث‌ دوم‌: بیان‌ دیدگاه‌ها درباره‌ ماهیت‌ دیه‌ و نظریه‌ برگزیده‌ ۹۷
گفتار اول‌: بیان‌ دیدگاه‌های‌ مختلف‌ در ماهیت‌ دیه‌ ۹۷

ب‌) بیان‌ دیدگاه‌های‌ مختلف‌ فقهی‌ در مذاهب‌ اسلامی‌ ۱۰۰
گفتار دوم‌: دیدگاه‌ برگزیده‌؛ دیه‌ به‌ عنوان‌ خسارت‌ شرعی‌ بدنی‌ ۱۰۵
الف‌) بیان‌ دیدگاه‌ برگزیده‌ ۱۰۵
ب‌) دلایل‌ دیدگاه‌ برگزیده‌ ۱۰۶
۱٫ دلایل‌ ثبوتی ‌۱۰۶
۲٫ دلایل‌ اثباتی ‌۱۱۳

نتیجه‌گیری ‌۱۲۰
فصل‌ دوم‌: ماهیت‌ دیه‌ در ادیان‌ یهود و زرتشت‌ ۱۲۳
گفتار اول‌: ویژگی‌های‌ احکام‌ دیات‌ در دین‌ یهود ۱۲۴
الف‌)جبرانی‌ بودن‌ دیات‌ در صدمات‌ بدنی‌ و نقص‌ عضو ۱۲۴

ب‌) ضابطه‌مند بودن‌ مقادیر دیات‌ و محورهای‌ جبران‌ خسارت‌ بدنی‌ ۱۲۶
گفتار دوم‌: رابطه‌ی‌ ضمان‌ دیه‌ با مسئولیت‌ مدنی‌ در دین‌ یهود ۱۳۳
مبحث‌ دوم‌: ماهیت‌ دیه‌ از دیدگاه‌ دین‌ زرتشت‌ ۱۳۷
گفتار اول‌: ویژگی‌های‌ دیه‌ در دین‌ زرتشت‌ ۱۳۷

گفتار دوم‌: ماهیت‌ دیه‌ از دیدگاه‌ دین‌ زرتشت‌ ۱۴۱
فصل‌ سوم‌: نتایج‌ و پیشنهادات‌ ۱۴۴
نتایج‌ ۱۴۵
پیشنهادات ‌۱۴۸

منابع‌ و مآخذ ۱۵۰
الف) منابع‌ فارسی ‌۱۵۰
ب) منابع‌ عربی ‌۱۵۲
ج) قوانین‌ و مقررات ‌۱۵۷

مقدمه‌

۱٫ بیان‌ موضوع‌ تحقیق‌ و انگیزه‌ی‌ انتخاب‌ آن‌
۲٫ اهمیت‌ تحقیق‌ و اهداف‌ آن‌
۳٫ پرسش‌های‌ تحقیق‌

۴٫ فرضیات‌
۵٫ پیشینه‌ی‌ تحقیق‌
۶٫ روش‌ تحقیق‌ و محدودیت‌های‌ آن‌
۷٫ تقسیم‌ مطالب‌

۱٫ بیان‌ موضوع‌ تحقیق‌ و انگیزه‌ی‌ انتخاب‌ آن‌:

«دیه‌» یکی‌ از موضوعات‌ مهم‌ مطرح‌ شده‌ در فقه‌ اسلامی‌ و نیز در حقوق‌ ایران‌ است‌ که‌ حجم‌عظیمی‌ از مباحث‌ جاری‌ را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌. آنچه‌ در پایان‌ نامه‌ی‌ حاضر بدان‌ پرداخته‌می‌شود بررسی‌ جایگاه‌ نهاد دیه‌ در تفکر بشری‌ و در نگرش‌ دینی‌ است‌ که‌

ضمن‌ ریشه‌یابی‌ مباحث‌راجع‌ به‌ آن‌ در ادیان‌ پیشین‌ به‌ اثبات‌ گستره‌ی‌ تاریخی‌ آن‌ پرداخته‌ و با تأکید بر تحلیل‌ ماهوی‌ آن‌،زوایای‌ جدیدی‌ در راه‌ هر چه‌ شفاف‌تر و کاربردی‌تر کردن‌ این‌ نهاد گشوده‌ و تشریح‌ می‌گردد.

پایان‌ نامه‌ی‌ حاضر به‌ تبیین‌ نهاد دیه‌ در سه‌ محور پیشینه‌، مفاهیم‌ و ماهیت‌ آن‌ پرداخته‌ است‌ که‌در محور اخیر سعی‌ در ضابطه‌مند کردن‌ موضوع‌ و دستیابی‌ به‌ قواعد و اصول‌ کلی‌ نموده‌ است‌ وضمن‌ ایجاز و گزیده‌گویی‌ نسبت‌ به‌ ارائه‌ی‌ مطالبی‌ جامع‌ برآمده‌ است‌. علاوه‌

بر این‌ که‌ ذیل‌ هر یک‌ ازمحورهای‌ فوق‌ موضوعاتی‌ را که‌ معمولاً تاکنون‌ به‌ خوبی‌ منقح‌ نشده‌ است‌، تنقیح‌ کرده‌ و حتی‌ مواردکاربردی‌ را برای‌ استفاده‌ در رویّه‌ی‌ قضایی‌ به‌ شکل‌ مستدل‌ّ و تحلیلی‌ مورد بررسی‌ قرار داده‌ است‌.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

مسلماً بررسی‌ میزان‌ طرح‌ موضوع‌ دیات‌ در کتب‌ آسمانی‌ تورات‌ و انجیل‌ و نیز در اوستا،ضمن‌ این‌ که‌ نشانگر محدودیت‌ تشریع‌ این‌ احکام‌ در آن‌ ادیان‌ است‌، حاکی‌ از کمال‌ شریعت‌ اسلام‌ وخاتمیت‌ آن‌ در تشریع‌ احکام‌ و ارائه‌ی‌ اصول‌ و مبانی‌ جهت‌ تمام‌ جوامع‌ و اعصار می‌باشد.

نهاد دیه‌ نه‌ تنها حجم‌ عظیمی‌ از مباحث‌ علمی‌ را به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌، بلکه‌کاربردی‌ترین‌ نهاد قانونی‌ در محاکم‌ و نظام‌ قضایی‌ برخی‌ کشورهای‌ اسلامی‌ بالاخص‌ ایران‌ است‌ ازسویی‌ دیگر طرح‌ مباحث‌ فرعی‌ رایج‌ در خصوص‌ چالش‌ این‌ نهاد با نگرش‌های‌ عرفی‌ درکشورهای‌ غیر اسلامی‌ در موضوعات‌ مشابه‌ و ادعای‌ وجود نقائص‌ کاربردی‌ یا

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

تئوریک‌ در اثر عدم‌درک‌ صحیح‌ از ماهیت‌ آن‌ و جزم‌گرایی‌ در بینش‌های‌ فقهی‌ و حقوقی‌ مربوطه‌ باعث‌ تبلور ضرورت‌نگرش‌ جامع‌ علمی‌ در این‌ خصوص‌ با تکیه‌ بر تفکر فقهی‌ مذاهب‌ مختلف‌ اسلامی‌ و با اشاره‌ به‌نگرش‌های‌ محدود ادیان‌ الهی‌ دیگر، برای‌ حل‌ مشکلات‌ و کاستی‌ها شده‌ است‌.

با توجه‌ به‌ اهمیت‌ دیه‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌، ایجاد همنوایی‌ از سوی‌ پیروان‌ سایر ادیان‌ برای‌ تقویت‌ این‌ نهاد امری‌ ضروری‌ است‌، ضمن‌ این‌ که‌ طرح‌ موضوعاتی‌ مانند خسارات‌ معنوی‌،خسارات‌ مازاد بر دیه‌ در خصوص‌ تعیین‌ میزان‌ و مقادیر دیه‌ و نیز تعیین‌ انواع‌ دیه‌ و تبدیل‌ آنها به‌وجه‌ رایج‌ زمان‌ همه‌ و همه‌ مشکلات‌ و پرسش‌های‌ زیادی‌ را در پیش‌ روی‌

اذهان‌ جستجوگر بشرمعاصر قرار داده‌ است‌ که‌ پاسخ‌ به‌ آنها بدون‌ شناخت‌ صحیح‌ از ماهیت‌ دیه‌ امکان‌پذیر نمی‌باشد وسپس‌ می‌بایستی‌ به‌ آنها پرداخته‌ شود.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

عدم‌ طرح‌ دقیق‌ و تیزبینانه‌ی‌ قواعد مربوط‌ به‌ موجبات‌ دیه‌ در کتب‌ و نیز تأکید بر ذکر مواردجزئی‌ در قانون‌، باعث‌ حل‌ نشده‌ باقی‌ ماندن‌ بسیاری‌ از پیچیدگی‌ها و ابهامات‌ در آن‌ قواعد و بلکه ‌برداشت‌های‌ متفاوت‌ و متناقض‌ دراین‌ خصوص‌ از سوی‌ قضات‌ دررویه‌های‌

قضایی‌ متعدد شده‌است‌، چنانکه‌ در رابطه‌ی‌ کارگر و کارفرما برخی‌ با تأکید بر حاکمیت‌ اصل‌ تقدم‌ مباشر یا سبب‌ اقوی‌،ضمان‌ تام‌ یکی‌ را مطرح‌ کرده‌اند و برخی‌ رو به‌ توزیع‌ در مسئولیت‌ با فرض‌ تقصیر هر دو و انحصارآن‌ با فرض‌ تقصیر یکی‌ آورده‌اند.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

گذشته‌ از تمام‌ این‌ چالش‌ها، تأکید بر ارائه‌ ضابطه‌های‌ کلی‌ و قاعده‌نگری‌ در ارائه‌ی‌ یک‌ نهادحقوقی‌ به‌ جوامع‌ علمی‌، از اموری‌ است‌ که‌ نمی‌توان‌ از آن‌ چشم‌پوشی‌ کرد، به‌ هر حال‌ باید پذیرفت‌که‌ وجود معیار و قاعده‌ و امکان‌ نمایش‌ ساختار منطقی‌ و مرتبط‌ برای‌ اجزای‌

قانونی‌ یک‌ نهادحقویی‌ به‌ همان‌ اندازه‌ در نگاه‌ نقادانه‌ی‌ حقوقدانان‌ و جوامع‌ علمی‌ جهان‌ تأثیرگذار است‌ که‌هماهنگی‌ آن‌ نهاد با نیازهای‌ بشری‌ و دستاوردهای‌ عرفی‌ و عقلایی‌ زیست‌ اجتماعی‌ بشر اندیشمند اهمیت‌ دارد.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

با این‌ توصیفات‌ می‌توان‌ اهمیت‌ و ضرورت‌ تحقیق‌ حاضر را در سه‌ شاخه‌ی‌ عمده‌ شناسایی‌کرد:
۱٫ ضرورت‌ آشنایی‌ با دیرینه‌ی‌ تاریخی‌ نهاد دیه‌ و ریشه‌های‌ آن‌ در اندیشه‌ی‌ بشری‌.
۲٫ درک‌ همنوایی‌ و سازگاری‌ نهاد دیه‌ با نیازهای‌ بشری‌ و دستاوردهای‌ عقلایی‌ بشراندیشه‌ورز معاصر و حل‌ چالش‌ها.

۳٫ ضابطه‌مند کردن‌ و کاربردی‌ نمودن‌ قوانین‌ در نهاد دیه‌ هم‌ از بعد شناخت‌ ماهیت‌ دیه‌ و هم‌از بعد شناخت‌ قواعد کلی‌ حاکم‌ بر اسباب‌ و انواع‌ و مقادیر آن‌.

۲٫ اهمیت‌ تحقیق‌ و اهداف‌ آن‌:

با توجه‌ به‌ ضرورت‌هایی‌ که‌ در تحقیق‌ جاری‌ باعث‌ آغاز فعالیتی‌ هر چند کوچک‌ در پهنه‌ی ‌گسترده‌ی‌ دانش‌ حقوق‌ شد، مسلماً آنچه‌ باعث‌ حرکت‌ وانگیزش‌ به‌ سوی‌ توجه‌ به‌ این‌ ضرورت‌ها وبه‌ دنبال‌ آن‌ در صدد رفع‌ آنها بر آمدن‌ شده‌ است‌ چیزی‌ جز احساس‌ علاقه‌ به‌

شناخت‌ رابطه‌های‌عمیق‌ ادیان‌ الهی‌ از یک‌ سو و دفاع‌ از حریم‌ احکام‌ دین‌ مبین‌ اسلام‌ از سوی‌ دیگر نمی‌باشد،احساسی‌ درونی‌ که‌ هر فرد عاشق‌پیشه‌ را در دایره‌ی‌ راهنمایی‌ وهدایت‌های‌ معشوق‌ همیشه‌ برحراست‌ از سخن‌ دوست‌ و پایبندی‌ به‌ آن‌ وا می‌دارد.

با توجه‌ به‌ همین‌ انگیزه‌ است‌ که‌ نگارنده‌ تحقیق‌ فعلی‌ را در صدد رسیدن‌ به‌ اهداف‌ زیرپیگیری‌ می‌کند:
۱٫ اثبات‌ وجود ریشه‌های‌ نهاد حقوقی‌ دیه‌ در تمدن‌ دینی‌ بشر

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

۲٫ ارائه‌ی‌ درکی‌ درست‌ از ماهیت‌ دیه‌ برای‌ نشان‌ دادن‌ هماهنگی‌ و سازگاری‌ آن‌ بادستاوردهای‌ نوین‌ جامعه‌ بشری‌.

۳٫ شناخت‌ دقیق‌ مبانی‌ و میزان‌ مسئولیت‌ در دیات‌ و ارائه‌ی‌ تعریف‌ منطقی‌ از مبانی‌ و اسباب‌مسئولیت‌ دیه‌ در اسلام‌.

۴٫ ارائه‌ی‌ قواعد و ضوابط‌ کلی‌ در راستای‌ هر چه‌ بهتر شناختن‌ ماهیت‌، انواع‌ و اسباب‌ دیه‌.
بدیهی‌ است‌ که‌ در صورت‌ رسیدن‌ به‌ اهداف‌ مذکور، می‌توان‌ پویایی‌ و سازواری‌ نهاد دیه‌ را باجامعه‌ی‌ مترقی‌ معاصر درک‌ کرده‌ و بدین‌ ترتیب‌ به‌ شناختی‌ دقیق‌ از مبانی‌ آن‌ دست‌ یافت‌.

۳٫ پرسش‌های‌ تحقیق‌:

۱٫ ماهیت‌ دیه‌ در دین‌ اسلام‌ و سایر ادیان‌ الهی‌ چیست‌؟
۲٫ اصل‌ کلی‌ حاکم‌ بر ماهیت‌ دیه‌ چه‌ می‌باشد؟
۴٫ فرضیات‌:
۱٫ ماهیت‌ دیه‌ در ادیان‌ پیشین‌ جبران‌ خسارت‌ و در دین‌ اسلام‌ تلفیقی‌ از مجازات‌ و جبران‌خسارت‌ است‌.

۲٫ «اصل‌ کلی‌ حاکم‌ بر ماهیت‌ دیه‌ در موارد تردید در ترتّب‌ اثار حقوقی‌، عدم‌ ترتب‌ آثار کیفری‌و ترتب‌ آثار مدنی‌ است‌ مگر در مواردی‌ که‌ دلیل‌ خاص‌، خلاف‌ آن‌ را ثابت‌ کند.

۵٫ پیشینه‌ی‌ تحقیق‌:

بررسی‌ دیه‌ و اسباب‌ و موجبات‌ آن‌ به‌ شکلی‌ تفصیلی‌ در قالبهای‌ جزئی‌ در فقه‌ اسلامی‌دیرینه‌ای‌ همچون‌ تاریخ‌ تشریع‌ این‌ نهاد در شریعت‌ اسلام‌ برخوردار است‌؛ در تاریخ‌ معاصر باشکل‌گیری‌ و تکامل‌ علم‌ حقوق‌ و دسته‌بندی‌ آن‌ به‌ گروه‌های‌ مختلفی‌ از جمله‌ کیفری‌ و مدنی‌ پس‌ ازعجین‌ شدن‌ آن‌ با فقه‌ اسلامی‌ و طرح‌ مستقل‌ حقوق‌ اسلامی‌،

پرسش‌های‌ مهمی‌ در خصوص‌ ماهیت‌حقوقی‌ یا کیفری‌ دیه‌ و قواعد کلی‌ حاکم‌ بر موجبات‌ و اسباب‌ ضمان‌ دیه‌ مطرح‌ شد که‌ در نهایت‌ طی‌دهه‌های‌ اخیر منتهی‌ به‌ تألیف‌ آثار فقهی‌ ـ حقوقی‌ در همین‌ زمینه‌ها گشت‌.

در این‌ آثار دیدگاه‌های‌ متفاوتی‌ در خصوص‌ پاسخ‌ به‌ پرسش‌های‌ مذکور ارائه‌ شده‌ است‌؛ ازجمله‌ آثاری‌ که‌ منحصراً به‌ همین‌ موضوعات‌ پرداخته‌اند می‌توان‌ به‌ کتاب‌ «ماهیت‌ حقوقی‌ دیات‌ درفقه‌ اسلامی‌» نوشته‌ دکتر سید منصور میرسعیدی‌، «قانون‌ دیات‌ومقتضیات‌ زمان‌»

نوشته‌ی‌ شفیعی‌سروستانی‌ و همکاران‌، «الدیه‌ بین‌ العقوبه‌ والتعویض‌« تألیف‌ عوض‌ احمد ادریس‌، «ماهیت‌ حقوقی‌دیه‌ و تحلیل‌ میزان‌ و نوع‌ آن‌» نوشته‌ی‌ محمد عارفی‌، «ماهیت‌

حقوقی‌ دیه‌ در حقوق‌ جزای‌ ایران‌»،نگارش‌ آیدین‌ زمان‌ ران‌، «دیه‌ یا مجازات‌ مالی‌» نوشته‌ی‌ فاضل‌ صالحی‌، و «مجازات‌های‌ مالی‌ درحقوق‌ اسلامی‌» نوشته‌ی‌ محمدحسینی‌ اشاره‌ کرد

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

که‌ هر یک‌ از این‌ آثار به‌ نوبه‌ی‌ خود دارای‌ویژگی‌های‌ برجسته‌ای‌ می‌باشند و مسلماً در کنار این‌ کتب‌ می‌توان‌ به‌ مقالات‌ متعددی‌ از بزرگانی‌چون‌ دکتر کاتوزیان‌ و غیره‌ اشاره‌ کرد.

عدم‌ جامعیت‌ در درک‌ و توصیف‌ محورهای‌ ویژه‌ و کاربردی‌ بحث‌ و نیز عدم‌ تبلور در تشریح ‌پرسش‌های‌ مد نظر در هر موضوع‌ و به‌ طور کلی‌ عدم‌ ارائه‌ی‌ نگرش‌ جامع‌ در حل‌

کاستی‌های‌ این‌نهاد و مشخص‌ نشدن‌ نتیجه‌ی‌ کاربردی‌ بحث‌ از ماهیت‌ دیه‌ مشکلاتی‌ است‌ که‌ تألیفات‌ موجود برای‌رفع‌ آنها مفید است‌ ولی‌ کافی‌ نیست‌.

۶٫ روش‌ تحقیق‌ و محدودیت‌های‌ آن‌:

روش‌ تحقیق‌ در رساله‌ی‌ حاضر کتابخانه‌ای‌ و تحلیلی‌ـ توصیفی‌ است‌ که‌ ضمن‌ بررسی‌اسناد و مدارک‌ مکتوب‌ در شرایع‌ الهی‌ و فقه‌ مذاهب‌ اسلامی‌ به‌ تحلیلی‌ و توصیف‌ علمی‌ از آنچه‌ که‌هست‌ و آنچه‌ که‌ باید باشد پرداخته‌ می‌شود.

مسلماً دیه‌ با ویژگی‌های‌ فعلی‌ آن‌ در شرایع‌ آسمانی‌ به‌ جز اسلام‌ از رویکردی‌ تفصیلی‌ ومعتنابهی‌ برخوردار نبوده‌ و تنها به‌ شکل‌ جزئی‌ در برخی‌ موضوعات‌ خاص‌ تشریع‌ شده‌ است‌ که‌ این‌امر اگر چه‌ مثبت‌ مشروعیت‌ دیه‌ در ادیان‌ الهی‌ است‌ اما برای‌ یک‌ محقق‌ امر تحقیق‌ و ارائه‌ی‌ مطالب‌علمی‌ در این‌ زمینه‌ را بسیار دشوار می‌گرداند.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

فقدان‌ منابع‌ علمی‌ در این‌ خصوص‌ نزد اهل‌ کتاب‌ و کم‌ توجهی‌ متفکران‌ غیر اسلامی‌ به‌ نهاددیه‌، محدودیت‌های‌ شدیدی‌ را در این‌ راستا ایجاد کرده‌ است‌ و سرانجام‌ ذهنیت‌های‌ جزم‌گرایانه‌ی‌رایج‌ و نیز تازگی‌ رویکرد کاربردی‌ به‌ نهاد دیه‌ در جامعه‌ی‌ ایران‌ و در عین‌ حال‌

نگرش‌ غیر پویا درحوزه‌ی‌ تبیین‌ نهادهای‌ فقهی‌ برای‌ ارائه‌ی‌ ترسیمی‌ کاربردی‌ و حکومتی‌، و نیز طرح‌ بینش‌ و روش‌پویایی‌ در فقه‌ بالاخص‌ در نهاد دیه‌ را بسیار مشکل‌ و سنگین‌ نموده‌ و آن‌ را برای‌ تفکر رایج‌ غیر قابل‌تحمل‌ جلوه‌ داده‌ است‌ که‌ خود باعث‌ دشواری‌ اندیشه‌ ورزی‌ در این‌ عرصه‌ شده‌ است‌.

۷٫ تقسیم‌ مطالب‌:

بررسی‌ موضوع‌ دیه‌ و ماهیت‌ آن‌ در ادیان‌ الهی‌ در دو بخش‌ صورت‌ می‌پذیرد، در بخش‌ اول‌ به‌دو بحث‌ مفهوم‌ دیه‌ و نیز پیشینیه‌ی‌ آن‌ پرداخته‌ می‌شود و در بخش‌ دوم‌ ماهیت‌ دیه‌ در دو فصل‌ مجزّااز دیدگاه‌ اسلام‌ و سایر ادیان‌ الهی‌ بررسی‌ می‌گردد.
بخش‌ اوّل‌: تبیین‌ مفاهیم‌ و پیشینه‌ی‌ دیه‌

فصل‌ اول‌: تبیین‌ مفاهیم‌
مبحث‌ اول‌: مفهوم‌ دیه‌
مبحث‌ دوم‌: مفهوم‌ واژگان‌ مرتبط‌

فصل‌ دوم‌: پیشینه‌ی‌ دیه‌

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

دیه‌ به‌ عنوان‌ نهادی‌ مترقی‌ که‌ نمودی‌ از تکامل‌ تمدن‌ بشری‌است‌،ضمن‌گسترش‌ وتوسعه‌ی ‌مفهومی‌ در درون‌ فرهنگ‌ ادیان‌ و واژگان‌ زبان‌ها از پیشینه‌ای‌ بسیار دیرین‌ در ادیان‌ الهی‌

برخورداراست‌ و در عصر جدید راهی‌ هموار را در درون‌ حقوق‌ اسلامی‌ و قوانین‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌پیموده‌ و همچنان‌ در راه‌ هر چه‌ دقیق‌تر شدن‌ و کامل‌تر شدن‌ خود در پیش‌ رو دارد.
شناخت‌ ماهیت‌ دیه‌ جز در پرتو معرفت‌ مفهوم‌ دیه‌ در ادیان‌ الهی‌ و حقوق‌ و قوانین‌ مدون‌ وآشنایی‌ با پیشینه‌ی‌ آن‌ میسّر نمی‌باشد بنابراین‌ در گام‌ نخست‌ در بخش‌ رساله‌ به‌ بررسی‌ این‌ دو محورطی‌ دو فصل‌ مجزّا پرداخته‌ می‌شود.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

فصل‌ اول‌: تبیین‌ مفاهیم‌

مبحث‌ اول‌: مفهوم‌ دیه‌
مبحث‌ دوم‌: واژگان‌ مرتبط‌

مبحث‌ اول‌: مفهوم‌ دیه‌
گفتار اول‌: مفهوم‌ لغوی‌ دیه‌

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

اصل‌ کلمه‌ «دیه‌»، «ودی‌» می‌باشد که‌ بر اساس‌ قواعد اعلال‌ در ادبیات‌ عرب‌ «واو» از ابتدای‌کلمه‌ حذف‌ شده‌ و به‌ جای‌ آن‌ «هاء» در انتهای‌ کلمه‌ اضافه‌ شده‌ است‌؛ ودی‌ یدی‌ ودیاً به‌ معنای‌پرداخت‌ خونبها می‌باشد. فوداه‌ من‌ ابل‌ الصدقه‌ به‌ این‌ معناست‌ که‌ پیامبر

خدا(ص) دیه‌ی‌ مقتول‌ را ازبین‌ شترهایی‌ که‌ بابت‌ زکات‌ به‌ او داده‌ بودند پرداخت‌ و از گرفتن‌ دیه‌ به‌ اتّداء تعبیر می‌شود.

فعل‌ امر ماده‌ی‌ «ودی‌»،:«د، دیا، دوا» است‌ یعنی‌ دیه‌ بده‌، دیه‌ بدهید شما دو نفر و دیه‌ بدهیدشما جماعت‌؛ گاهی‌ هم‌ این‌ واژه‌ به‌ ثلاثی‌ مزید و با ترکیب‌ اشتقاقی‌ باب‌ مفاعله‌ نیز بکار می‌رود،چنانکه‌ در کلمات‌ پیامبر(ص) آمده‌ است‌:

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

«ان‌ احبّوا قادوا وان‌ احبّوا وادوا».
«اگر خواستند قصاص‌ کنند و اگر خواستند دیه‌ بگیرند».
مواداه‌ به‌ معنای‌ پرداخت‌ دیه‌ از سوی‌ جانی‌ و دریافت‌ آن‌ از سوی‌ مجنی‌ علیه‌ یا اولیای‌ دم‌است‌ که‌ چون‌ دو عمل‌ همزمان‌ صورت‌ می‌گیرد از آن‌ تعبیر به‌ مفاعله‌ که‌ تبادل‌ عمل‌ بین‌ طرفین‌ است‌شده‌ است‌.

در روایت‌ و کلام‌ عرب‌ کلمه‌ی‌ عقل‌ نیز به‌ جای‌ دیه‌ به‌ کار رفته‌ است ‌ و عقل‌ به‌ معنای‌ منع‌ ونهی‌ است‌ و دلیل‌ این‌ که‌ دیه‌ را عقل‌ می‌نامند آن‌ است‌ که‌ وضع‌ دیه‌ مانع‌ می‌شود که‌ مردم‌ همدیگر رابه‌ قتل‌ برسانند. معنای‌ دیگر عقل‌ بستن‌ زانوی‌ شتر است‌ و علت‌ این‌ که‌ به‌

دیه‌ نیز عقل‌ می‌گویند آن‌است‌ که‌ در زمان‌ جاهلیت‌، برای‌ خونبها فقط‌ دیه‌ پرداخت‌ می‌شد و بابت‌ دیه‌ شترانی‌ را شبانه‌ نزدیک‌خانه‌ی‌ مقتول‌ برده‌ و زانوی‌ آنان‌ را می‌بستند و می‌رفتند.
در این‌ جا با توجه‌ به‌ مفهوم‌ دیه‌ باید به‌ ذکر تفاوت‌های‌ این‌ مفهوم‌ با عناوین‌ مشابه‌ دیگر که‌بعضاً در مواردی‌ مشابه‌ به‌ کار می‌رود پرداخت‌، همچون‌ ارش‌، مسئولیت‌ مدنی‌، غره‌، خسارات‌ مازادبر دیه‌.

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

کاربرد واژه‌ی‌ «دیه‌» تا عصر ظهور مذاهب‌ اسلامی‌، به‌ شکل‌ نکره‌ و بدون‌ «ال‌» بوده‌ است‌ یعنی‌از همان‌ ابتدا در کلام‌ قرآن‌ و پیامبر(ص) این‌ واژه‌ نکره‌ آمد و صحابه‌ و تابعان‌ نیز به‌ همان‌

ترتیب‌ آن‌ رابکار بردند اما پس‌ از ظهور مذاهب‌، فقهای‌ اسلامی‌ این‌ واژه‌ را به‌ شکل‌ معرفه‌

«الدیه‌» بکار بستند وبرای‌ آن‌ تعاریف‌ متفاوتی‌ ارائه‌ کردند. راغب‌ اصفهانی‌ دیه‌ را به‌ مالی‌ تعریف‌ کرده‌ است‌ که‌ در ازای‌خون‌ پرداخت‌ می‌شود و معمولاً لغوی‌ها دیه‌ را به‌ گونه‌ای‌ تعریف‌ کرده‌اند که‌ دارای‌ یک‌ هسته‌ی‌مشترک‌ است‌ و آن‌ مفهوم‌ خونبها می‌باشد.
دهخدا در تعریف‌ دیه‌ می‌گوید:

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

«مالی‌ است‌ که‌ بدل‌ نفس‌ مقتول‌ به‌ ولی‌ّ او داده‌ می‌شود و از باب‌ تسمیه‌ی‌ به‌مصدر است‌ و گاهی‌ اطلاق‌ می‌شود بر بدن‌ اعضاء… به‌ فارسی‌ خونبها و در نزدعوام‌ پول‌ خون‌ خوانده‌ می‌شود… در قوانین‌ قرون‌ وسطایی‌ نیزکمپزیسیون‌(Composition) غرامتی‌ بوده‌ که‌ تبهکار

یا خانواده‌ی‌ او برای‌ جلوگیری‌ از قصاص‌ به‌ مجنی‌علیه‌ یا خانواده‌ او می‌پرداخته‌…یکی‌ از اقسام‌دیه‌دیه‌ ورگلید(Vergild) بهای‌ انسان‌ بوده‌ است‌… و پرداخت‌ ورگلید در همه‌ی‌فرهنگ‌های‌ ژرمنی‌ وجود داشته‌ است‌».

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

با ملاحظه‌ منابع‌ و کتب‌ لغت‌ می‌توان‌ واژگان‌ زیر را به‌ عنوان‌ معادل‌ واژه‌ی‌ «دیه‌» نام‌ برد:
۱٫ «Vergild» در حقوق‌ ژرمن‌ قدیم‌.
۲٫ «Composition» نزد مردم‌ ژرمن‌ خونبهایی‌ بوده‌ که‌ به‌ عنوان‌ جانشین‌قصاص‌ پرداخت‌ می‌شد.
۳٫ «blood- money» نزد قبایل‌ انگلیسی‌ زبان‌.
۴٫ «سلاک‌» نزد برخی‌ قبایل‌ صحرای‌ غربی‌ مصر.
۵٫ «مده‌» و «دلیفه‌» نزد اعراب‌ ساکن‌ صحرای‌ سینا.
۶٫ «جر» نزد قبایل‌ سومالیایی‌.

۷٫ «ابوک‌» نزد قبایل‌ سودانی‌.
۸٫«خفاره‌» نزد اعراب‌ پیش‌ از اسلام‌ در موارد قتل‌ مستأمن‌ توسط‌ ثالث‌ جانی‌در اثر عدم‌ حمایت‌ قبیله‌ی‌ امان‌ دهنده‌.
۹٫ «عقل‌» و «ارش‌» و «دیه‌» در بین‌ قبایل‌ عرب‌.

گفتار دوم‌: مفهوم‌ اصطلاحی‌ دیه‌

الف‌) تعریف‌ دیه‌ از دیدگاه‌ فقهای‌ امامیه‌
نگرش‌ فقهای‌ اسلامی‌ به‌ ماهیت‌ حقوقی‌ دیات‌ و ارتباط‌ آن‌ با ضمان‌ مالی‌ یا مجازاتها و حدودیا تعزیرات‌ شرعی‌ از طریق‌ ملاحظه‌ی‌ تعاریف‌ اصطلاحی‌ ایشان‌ راجع‌ به‌ حقیقت‌

خارجی‌ دیه‌ قابل‌شناخت‌ است‌، درک‌ قیودی‌ که‌ مال‌ معنون‌ به‌ عنوان‌ دیه‌ را از سایر اموال‌

متمایز می‌کند، دقیقاً می‌تواندشناخت‌ دقیقی‌ از رویکرد این‌ فقها به‌ ماهیت‌ مسئولیت‌ دیه‌ و حکم‌ دیات‌ ارائه‌ دهد؛ از همین‌ رو،برخی‌ از حقوقدانان‌ برجسته‌ی‌ معاصر نیز قیود تعیین‌

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

کننده‌ی‌ ماهیت‌ حقوقی‌ یا کیفری‌ دیه‌ را درتعریف‌ ذات‌ مالی‌ که‌ به‌ اسم‌ دیه‌ نامگذاری‌ شده‌ است‌ وارد کرده‌اند که‌ در مباحث‌ بخش‌ پایانی‌ به ‌تفصیل‌ از آن‌ سخن‌ به‌ میان‌ می‌آید؛

به‌ هر حال‌ درک‌ این‌ نکته‌ که‌ آیا مال‌ مقابل‌ صدمات‌ بدنی‌، جریمه‌است‌ یا خسارت‌ بدل‌ صدمات‌ می‌تواند ماهیت‌ مسئولیت‌ پرداخت‌ آن‌ را هم‌ تعریف‌ کند وبالعکس‌.

تعاریفی‌ که‌ فقهای‌ اسلامی‌ از مال‌ معنون‌ به‌ عنوان‌ دیه‌ ارائه‌ داده‌اند ذیل‌ پنج‌ گفتار راجع‌ به‌مذاهب‌ فقهی‌ رایج‌ اسلامی‌ ارائه‌ می‌گردد:

گفتار اول‌: تعریف‌ دیه‌ در فقه‌ شیعه‌ی‌ امامیه‌
گفتار دوم‌:تعریف‌ دیه‌ در فقه‌ حنبلی‌
گفتار سوم‌: تعریف‌ دیه‌ در فقه‌ حنفی‌

گفتار چهارم‌: تعریف‌ دیه‌ در فقه‌ شافعی‌
گفتار پنجم‌: تعریف‌ دیه‌ در فقه‌ مالکی‌

گفتار ششم‌:نتیجه‌گیری‌
فقهای‌ شیعه‌ جعفری‌ در تعریف‌ دیه‌ تعابیر مختلفی‌ دارند؛ برخی‌ صرفاً به‌ بیان‌ رابطه‌ی‌ دیه‌ وجنایت‌ اشاره‌ کرده‌اند چنانکه‌ صاحب‌ جواهر می‌فرماید:
«دیه‌، نام‌ مالی‌ است‌ که‌ به‌ سبب‌ جنایت‌ بر نفس‌ یا عضو واجب‌ می‌شود».
محقق‌ اردبیلی‌ می‌فرماید:

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

«الدیه‌ ـ وهو المال‌ الواجب‌ بالجنایه‌ علی‌ النفس‌ أو الطرف‌».
«دیه‌ مالی‌ که‌ بر اثر جنایت‌ بر نفس‌ یا عضو آدمی‌ [برعهده‌ی‌ جانی] واجب‌ شده‌است‌».
محقق‌ خویی‌ می‌فرماید:

«الدیه‌ فی‌ المال‌ المفروض‌ فی‌ الجنایه‌ علی‌ النفس‌ أو الطرف‌ أو الجرح‌ أونحو ذلک‌».
«دیه‌ مال‌ تعیین‌ و واجب‌ شده‌ در جنایت‌ بر نفس‌ یا عضو یا جراحات‌ و مانند اینهامی‌باشد».
بعضی‌ از معاصران‌ در تعریف‌ دیه‌ آورده‌اند:
«الدیه‌ لغه‌ هی‌ المال‌ الواجب‌ بالجنایه‌ المؤدیه‌ إلی‌ اتلاف‌ النفس‌ أو ما دونهاوقد قررها الشرع‌ فی‌ صور خاصه‌».

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

«دیه‌ در لغت‌ مالی‌ است‌ که‌ در اثر جنایت‌ منجر به‌ فوت‌ یا مادون‌ آن‌ واجب‌ می‌شود وشرع‌ مقدس‌ آن‌ را در برخی‌ فروض‌ مقرّر کرده‌ است‌.»
و برخی‌ نیز به‌ بیان‌ رابطه‌ی‌ دیه‌ با نفس‌ و جان‌ آدمی‌ و عوض‌ ومعوّض‌ بودن‌ آن‌ دو اشاره‌کرده‌اند، چنانکه‌ فاضل‌ مقداد می‌گوید:

«هی‌ جمع‌ دیه‌ بتخفیف‌ الیاء ولا یجوز تشدیدها وسمیت‌ دیه‌ لانّها تؤدی‌عوضاً عن‌ النفس‌».
«دیات‌ جمع‌ دیه‌ است‌… ودیه‌ نامیده‌ می‌شود بدان‌ جهت‌ که‌ به‌ عوض‌ از نفس‌ انسان‌پرداخت‌ می‌گردد».

شهید ثانی‌ دیه‌ را بخشی‌ از اموال‌ مقتول‌ دانسته‌ و در بیان‌ توجیه‌ آن‌ آورده‌ است‌ که‌:
الدیه فی‌ حکم‌ مال‌ المقتول‌ وإن‌ کان‌ نفوذها متأخّراً عن‌ الحیاه‌ التی‌ هی‌ شرط‌الملک‌…».
«دیه‌ در حکم‌ مال‌ مقتول‌ است‌……………………………….

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی

دیه و ماهیت آن در ادیان الهی