توضیحات

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

(مصر، عربستان سعودی، پاکستان، افغانستان)

برای درک اهمیت این پژوهش ابتدا باید اهمیت منطقه خارومیانه را یادآور شد.
کشورهای منطقه خاورمیانه دارای مشترکات زیادی هستند، اکثریت قریب به اتفاق این

کشورها جمعیتی با اکثریت مسلمان دارند، در این منطقه سابقه استعمار در این کشورها وجود دارد، این کشورها از منظر اقتصادی بسته به نوع نگاه جز کشورهای در حال توسعه و

یا جهان سوم هستند، در این منطقه بزرگترین منابع انرژی فسیلی-نفت و گاز- وجود دارد.

از سوی دیگر از منظر ژئوپلتیک آبراه ها و تنگه های مهم بین المللی که از آنها روزانه بخش اعظمی از انرژی مورد مصرف کشورهای توسعه و صنعتی جهان عبور می کند این منطقه را

بادیگر مناطق جهان ارتباط داده است. این منطقه به دلیل داشتن جمعیت زیاد به بازار بزرگی برای محصولات کشورهای توسعه یافته و صنعتی است و از سوی دیگر نیروی کار ارزان قیمتی را به کشورهای مختلف ارائه می کند.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

اگر چه بنیادگرایی اسلامی به عنوان یک تهدید فراملی خود را تهدیدی برای دولت ها معرفی می کند اما تهدیدات ناشی از این پدیده در درجه اول متوجه مردم است، لذا نمی توان به تفکیک در سطوح مختلف امنیت دست زد. زمانی که یک بمب گذار انتحاری در بغداد

یا امان خود را منفجر می کند، به صورت مستقیم با دولتهایی که آنها را دست نشانده غرب به خصوص آمریکا میداند به مبارزه بر نخواسته است، او در اولین قدم هایی که به سوی

مرگ برمی دارد نه با نظامیان و یا نیروهای دولتی که با مردم عادی می جنگد و آنها را می کشد.
اگر زمانی مکیندر قلب زمین را بر اساس سطح فناوری زمان خود و در اولویت اول قرار گرفتن بعد نظامی در مساله امنیت مکانی تعریف می کرد که از حمله نیروهای نظامی به دور بود،

اما امروزه با تحول در نگاه به مسائل بین المللی و اولویت یافتن بعد اقتصاد در موضوع امنیت، خاورمیانه به دلیلموقعیت استراتژیک و ژئواکونومیک خود به قلب زمین تبدیل شده

است. از این رو خاورمیانه در دوران پس از جنگ جهانی اول مورد نظر ابرقدرت ها و قدرت های بین المللی بوده و هست.

۲۱۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد  

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید 

انجام پروپوزال و پایان نامه علوم سیاسی و روابط بین الملل در کوتاهترین زمان با موضوعات خاص شما. منتظر تماس شما هستیم

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات طرح …………………………………………………………. ۱
۱ طرح مساله ………………………………………………………………………………………………………. ۲ -۱
۱ اهمیت پژوهش ………………………………………………………………………………………………… ۳ -۲
۱ قلمروی پژوهش ………………………………………………………………………………………………. ۵ -۳
۱ هدف و انگیزه پژوهش ……………………………………………………………………………………… ۵ -۴
۱ پیشینه ادبیات . …………………………………………………………………………………………………… ۶ -۵
۱ سوال های پژوهش …………………………………………………………………………………………….. ۸ -۶
۱ فرضیه های پژوهش …………………………………………………………………………………………… ۸ -۷
۱ متغیرهای پژوهش

…………………………………………………………………………………………….. ۸ -۸
۱ تعریف مفاهیم ………………………………………………………………………………………………….. ۹ -۹
۱-۱۰ روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………….. ۱۴
۱-۱۱ روش جمع آوری مطالب . ………………………………………………………………………………… ۱۵
۱-۱۲ سازماندهی پژوهش ………………………………………………………………………………………… ۱۵
۱-۱۳ مشکلات پژوهش .

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

……………………………………………………………………………………………. ۱۵
فصل دوم: چهارچوب نظری …………………………………………………………….. ۱۷
۲ جنبش اجتماعی . ……………………………………………………………………………………………….. ۱۸ -۱
۲-۱ تعریف جنبش های اجتماعی . ………………………………………………………………………….. ۱۸ -۱
۲-۱ ویژگی های مشترک جنبش های اجتماعی …………………………………………………………. ۲۰ -۲
۲ مطالعه جنبش های اجتماعی ……………………………………………………………………………….. ۲۱ -۲
ب
۲ بنیادگرایی و جنبش های اجتماعی ……………………………………………………………………….. ۲۶ -۳
۲-۳ ویژگی های بنیادگرایی اسلامی . ……………………………………………………………………….. ۲۶ -۱
۲ چالش مدرنیته ………………………………………………………………………………………………….. ۲۹ -۴
فصل سوم: مصر: بنیادگرایی اسلامی و اندیشه تکفیری ……………………………………. ۳۳
مقدمه . …………………………………………………………………………………………………………………….. ۳۴

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

گفتار اول: حکومت در مصر ……………………………………………………………………………………… ۳۵
۳ سیاست و حکومت …………………………………………………………………………………………… ۳۵ -۱
گفتار دوم: تغییرات در ارزش ها …………………………………………………………………………………. ۳۸
۳ سکولاریسم متهاجم: شورش علیه سنت ………………………………………………………………. ۳۸ -۲
۳ شرق گرایی……………………………………………………………………………………………………….. ۴۴ -۳
۳ علاقه به موضوعات اسلامی . ………………………………………………………………………………. ۴۵ -۴
۳ پان عربیسم . ……………………………………………………………………………………………………… ۴۶ -۵
۳ شکست نظام سیاسی …………………………………………………………………………………………. ۴۷ -۶
۳ جنگ جهانی دوم و تاثیر آن بر مصر . …………………………………………………………………… ۴۹ -۷

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

گفتار سوم: واکنش به ارزش های متغیر ……………………………………………………………………….. ۵۱
۳ دوران گذار سیاسی اجتماعی، اقتصادی ……………………………………………………………….. ۵۱ -۸
۳-۸ گروه های چپ گرا …………………………………………………………………………………………. ۵۴ -۱
۳-۸ اخوان المسلمین …………………………………………………………………………………………… ۵۶ -۲
۵۷ …………………………………………………………….. ۱۹۵۲- ۳ پایان رژیم ملی گرای لیبرال( ۱۹۴۸ -۹
۳-۹ شکست اعراب در فلسطین ……………………………………………………………………………. ۵۸ -۱
۳-۹ شکست حزب وفد و سقوط نظم و قانون ……………………………………………………….. ۵۸ -۲
۶۰ ……………………………………………………………………………. ۳-۱۰ افسران آزاد و کودتای ۱۹۵۲
ت
گفتار سوم: سید قطب: پدر بنیادگرایی اسلامی ستیزه جو ……………………………………………….. ۶۴
۳-۱۱ تولد سید قطب ………………………………………………………………………………………………. ۶۴

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

۳-۱۲ روند روشنفکری و نگاه صوفیانه سید قطب ……………………………………………………….. ۶۸
۳-۱۳ سید قطب: ادیب سکولار . ………………………………………………………………………………… ۶۹
۷۲ ……………………………………………………… (۱۹۴۷- ۳-۱۴ مرحله دوم زندگی سید قطب( ۱۹۳۹
۷۲ ………………………………………………… ۳ فعالیت های ادبی سید قطب از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۷ -۱۴ -۱
۳ تجدید علاقه سید قطب نسبت به قرآن . …………………………………………………………. ۷۲ -۱۴ -۲
۳ دلایل علاقه مجدد سید قطب به قرآن ……………………………………………………………. ۷۳ -۱۴ -۳
۳ تحلیل ادبی قرآن ………………………………………………………………………………………… ۷۴ -۱۴ -۴
۷۵ …………………………………………………………………….« التصویر الفنی فی القرآن

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

» ۳ کتاب -۱۴ -۵
۷۶ …………………………………………………………………… « مشاهد القیامه فی القرآن » ۳ کتاب -۱۴ -۶
۳ بروز اولین نشانه های تغییر در مبانی سید قطب ………………………………………………. ۷۷ -۱۴ -۷
۳ ایجاد ایدئولوژی قرآنی . ……………………………………………………………………………….. ۷۸ -۱۴ -۸
۸۰ …………………………………………… . (۱۹۴۸- ۳-۱۵ جستجوی ایدئولوژی اسلامی مستقل( ۱۹۴۷
۸۳ ………………………………………………………….. (۱۹۵۲- ۳-۱۶ اعزام و بازگشت از آمریکا( ۱۹۴۸
۳-۱۷ ارتباط سید قطب و اخوان المسلمین …………………………………………………………………. ۸۶
۳-۱۸ نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………. ۹۲
فصل چهارم: عربستان سعودی، بنیادگرایی اسلامی علیه دولت بنیادگرای اسلامی

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

…………. ۹۴
مقدمه . …………………………………………………………………………………………………………………….. ۹۵
گفتار اول: شکل گیری ارزش ها ………………………………………………………………………………….. ۹۶
۴ محمد بن عبدالوهاب ………………………………………………………………………………………… ۹۶ -۱
۴-۱ آثار محمد بن عبدالوهاب ………………………………………………………………………………. ۹۸ -۱
ث
۴-۱ عقاید محمد بن عبدالوهاب . …………………………………………………………………………… ۹۹ -۲
۴ جزیره العرب و شکل گیری پادشاهی سوم آل سعود …………………………………………….. ۱۰۰ -۲
۴-۲ شرایط اجتماعی، اقتصادی جزیره العرب(عوامل داخلی) ……………………………………. ۱۰۰ -۱
۴-۲ شرایط سیاسی عوامل خارجی ………………………………………………………………………… ۱۰۱ -۲
۴ برنامه های توسعه و نوسازی: تغییر در ارزش ها …………………………………………………….. ۱۰۵ -۳
۴ نفت در عربستان ………………………………………………………………………………………………. ۱۰۸ -۴
۴ نیروهای نظامی عربستان سعودی ………………………………………………………………………… ۱۱۰ -۵
گفتار دوم: واکنش به تغییر در ارزش ها ……………………………………………………………………….. ۱۱۳
۱۱۳ ………………………………………………………………………………… . ۴ اشغال

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

مسجد الحرام ۱۹۷۹ -۶
۴ وقایع اشغال مسجد الحرام …………………………………………………………………………………. ۱۱۵ -۷
۴ اندیشه جهیمان العتیبی ………………………………………………………………………………………. ۱۱۷ -۸
۴ نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………… ۱۱۸ -۹
فصل پنجم: پاکستان بنیادگرایی اسلامی صوفیانه …………………………………………. ۱۲۰
مقدمه . …………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۱
گفتار اول: پاکستان …………………………………………………………………………………………………… ۱۲۲
۵ نگاه کلی ………………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۲ -۱
۵ اسلام در شبه قاره هند ………………………………………………………………………………………. ۱۲۴ -۲
۵-۲ ساختار فرقه ای و مذهبی پاکستان . …………………………………………………………………… ۱۲۴ -۱
۵-۲-۱ فرقه دیوبندیه …………………………………………………………………………………………… ۱۲۶ -۱
۵-۲-۱ فرقه دیوبندیه و تاسیس پاکستان . ………………………………………………………………… ۱۲۶ -۲

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

۵ مدارس دینی در پاکستان ……………………………………………………………………………………. ۱۲۸ -۳
گفتار دوم: ابوالاعلی مودودی: واکنش به تغییر در ساختارها و ارزش ها . ………………………….. ۱۳۱
ج
۵ زندگی مودودی . ……………………………………………………………………………………………….. ۱۳۱ -۴
۵ تاسیس جماعت اسلامی . ……………………………………………………………………………………. ۱۳۵ -۵
۱۳۵ ……………………………………………………….. (۱۹۳۸- ۵-۵ ریشه های جماعت اسلامی( ۱۹۳۲ -۱
۱۳۸ …………………………………………………………… (۱۹۴۱- ۵-۵ تاسیس جماعت اسلامی( ۱۹۳۸ -۲
۵ حاکمیت از دید مودودی . …………………………………………………………………………………… ۱۴۸ -۶
۵ نتیجه گیری . ………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۰ -۷
فصل ششم: افغانستان سرزمین ناآرامی ………………………………………………….. ۱۵۱
مقدمه . …………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۵۲
۶ افغانستان ………………………………………………………………………………………………………….

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

۱۵۳ -۱
گفتار اول: تغییر در ارزش ها . ……………………………………………………………………………………… ۱۵۳
۶ حکومت امیر عبدالرحمان و امیر حبیب الله . …………………………………………………………… ۱۵۳ -۲
۶ حکومت امیر امان الله خان ………………………………………………………………………………….. ۱۵۵ -۳
۶ حکومت محمد نادر شاه ……………………………………………………………………………………. ۱۵۹ -۴

۶ حکومت محمد ظاهر شاه ………………………………………………………………………………….. ۱۶۱ -۵
۶ جمهوری اول …………………………………………………………………………………………………… ۱۶۴ -۶
گفتار دوم: تغییر در ساختارها . ……………………………………………………………………………………. ۱۶۵
۶ جمهوری دوم و کودتای ثور . ……………………………………………………………………………… ۱۶۵ -۷
۶ جهاد در افغانستان

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

…………………………………………………………………………………………….. ۱۶۹ -۸
۶-۸ اسامه بن لادن ………………………………………………………………………………………………. ۱۶۹ -۱
۶-۸ طالبان . …………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۰ -۲
۶ نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………… ۱۷۳ -۹
فصل هفتم: نتیجه گیری و ارائه راه کارها …………………………………………………. ۱۷۵
ح
منابع ومأخذ ……………………………………………………………………………. ۱۸۸
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
۵: پیکر بندی دینی جامعه هند بریتانیا ……………………………………………………………. ۱۲۲ – جدول ۱
۵: دین و تفاوت های مذهبی در پاکستان ………………………………………………………… ۱۲۵ – جدول ۲
۱۲۸ ……………………………………… ۵: وابستگی، تعداد و درصد مدارس دینی سال ۲۰۰۰ – جدول ۳
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
۲:جایگاه جنبش های اجتماعی در مقایسه با سایر رفتارهای جمعی در جامعه . ……… ۱۹ – شکل ۱
۴: جایگاه و موقعیت نیروهای نظامی عربستان نسبت به خاندان سعودی . …………….. ۱۱۱

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

پدیده بنیادگرایی اسلامی در منطقه خاورمیانه اگر چه به صورت همزمان با تجدید حیات مذهب در عرصه عمومی و سیاسی در سطح بین المللی همراه بوده است اما علاوه جنبه

منطقه ای آن، از آنجا که این پدیده بر رقابت میان قدرت های بین المللی بر سر حوزه منافع و نفوذ آنها تاثیر گذاشته است،دارای بعد بین المللی نیز هست.
همانطور که اشاره شد این کشورها در زمره کشورهای جهان سوم هستند و از این روی

معادلات و مسائل امنیتی مطرح شده در منابع مربوط به مطالعات امنیتی در کشورهای

توسعه یافته نمی تواند مسائل و مشکلات این کشورها را به درستی مورد مطالعه قرار دهد چرا که دارای پیش فرضهای متفاوت نسبت به واقعیات موجود در جوامع این کشورهاست.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

۳ -۱: قلمروی پژوهش
برای درک فرآیندی که سبب شد تا نیروهایی مانند القاعده در کشورهای اسلامی به وجود آیند باید به بررسی خط فکری پرداخت که خود حاصل از آشفتگی دوران گذار از سنت به مدرنیته در کشورهای اسلامی است. چهار کشور مصر، عربستان سعودی، پاکستان و

افغانستان از آن جهت انتخاب شدهاند که در سه کشور مصر، عربستان سعودی و پاکستان هسته های اصلی این تفکر شکل گرفته و در افغانستان به قدرت رسیده است.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

۴-۱: هدف و انگیزه از تحقیق
همانطور که حادثه۱۱ سپتامبر بر اندیشمندان علوم سیاسی و روابط بین الملل تاثیر گذاشت، سوال مهمی که در ذهن پژوهشگر ایجاد شد آن بود که چرا انسان ها به سمت چنین ایدئولوژی های رادیکالی تمایل پیدا کرده و اصولاً این ایدئولوژیها در چه شرایطی به

وجود می آیند؟ در واقع این پژوهش پاسخ به این پرسشهای شخصی است، دغدغه دیگر پژوهشگر برای انجام این پژوهش پیدا کردن راه حلی برای زدودن زنگارهایست که به دلیل

اعمال این گروه ها بر چهره اسلام نشسته است، چرا که این رفتار سبب شده تا در عرصه افکار عمومی جهان، اسلام به معنای تروریسم، کشتار تصور شود.

جدا از انگیزه شخصی محقق، موقعیت جغرافیایی ایران سبب شده است تا در شرق با دو کانونبحران از یک سو و در جنوب با عربستان به عنوان یکی از مهم ترین صادرکنندگان این نوع اندیشه مواجه باشیم. لذا شناخت هر چه بهتر بنیادگرایی اسلامی سبب می شود تا

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

راهکار های بهتری نیز ارائه شود، این پژوهش سعی بر آن دارد تا به افزایش شناخت و رفع کمبود منابع به زبان فارسی در این زمینه یاری رساند.

۵-۱: پیشینه ادبیات تحقیق
در مورد بروز پدیده بینادگرایی اسلامی کتب و مقالات زیادی منتشر شده است در اینجا فقط به گوشه ای از این مقالات و کتب می توان اشاره کرد:

جان اسپوزیتو در مقاله خود با عنوان »بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانه و جنوب شرق

آسیا«، از میان عوامل اقتصادی، اجتماعی-سیاسی و فرهنگی-مذهبی، معتقد است: شکست ملی گرایی سکولار اعم از ملی گرایی لیبرال، ملی گرایی عربی و سوسیالیسم

در ایجاد یک هویت ملی قوی که از تاثیر خارجی مصون باشد. دولت های دوران استقلال از آن جهت که دولت های غیر انتخابی، استبدادی و امنیتی-از آن جهت که به شدت به نیروهای امنیتی خود وابسته هستند- موفق به ایجاد یا تقویت مشروعیت خود نمیشوند.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

این دولت ها به سبب عدم دستیابی به اهداف اقتصادیی چون خودکفایی یا شکوفایی اقتصادی و افزایش شکاف بین فقیر و غنی، جلوگیری از گسترش فساد، آزاد سازی

فلسطین، مقاومت برابر هژمونی سیاسی و فرهنگی غرب مورد انتقاد قرار میگیرند.

انتقاد صرفاً محدود به دولت ها نمانده و دامن گیر نهادهای مذهبی نیز میشود. منتقدین نهادهای مذهبی باور دارند که رهبران مذهبی که حمایت و کنترل مساجد، دانشگاهها و

نهادهای دینی را برعهده دارند با دولت هایی که قدرت را بر دین و عدالت اجتماعی برتری داده اند همکاری می کنند (Espodito 2001,
.)۳
او در مقاله »اسلام سیاسی« نیز شماری از وقایع را که به عنوان عامل شتاب زای این اندیشه عمل کرده اند ارائه می کند:

۱٫ شکست اعراب در جنگ شش روزه
۲٫ جنگ داخلی پاکستان بنگلادش ۱۹۷۱-۱۹۷۲

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

۳٫ جنگ داخلی لبنان ۱۹۷۵-۱۹۹۰
۴٫ انقلاب اسلامی ایران
۵٫ (Esposito 2000, 50)منازعه اعراب و اسرائیل

برنارد لوئیس، یک قیاس تاریخی بین دوران طلایی اسلامی و وضع امروز جهان اسلام را نیز به این می افزاید (Lewis 2003).
حسن حنفی علاوه بر شکست ایدئولوژی های سکولاری چون: لیبرالیسم غربی،

سوسیالیسم دولتی، مارکسیسم سنتی به عاملی از داخل جهان اسلام نیز اشاره می

کند و آن شکست آداب گرایی قبیلهای است. او به بخش فرهنگی این پدیده نیز اشاره کرده و عامل مواجه فرهنگی بین جهان اسلام
و غرب را نیز مد نظر قرار می دهد. (Hanfi 2000)

هرایر دکمجیان در اثر معروف خود نیز به تاثیر جهان مدرن بر بروز بنیادگرایی اسلامی می پردازد و آن را پاسخی به بحران های اجتماعی جهان عرب می داند. وی تلاش نمودهاست

تا نظریه های غربی را با منطق درونی جهان عرب پیونده زده و چارچوب مفهومی جدیدی را برای درک بنیادگرایی اسلامی ارائه کند (دکمجیان ۱۳۸۴). او معتقد است جنبش های

بنیادگرایانه از الگویی دوری پیروی می کنند و در این باره مینویسد:»در طول تاریخ اسلامی وقوع رستاخیز و تجدید حیات بنیادگرایانه، بیشتر همراه

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

دورانهای آشفتگی بزرگ بوده که در اثر آن موجودیت جامعه اسلامی و یا وحدت و انسجام روحی آن در معرض تهدید و خطر قرار گرفته است.« (دکمجیان ۱۳۸۴, ۳۱).
اگر چه لوئیس بر قیاس تاریخی، اسپوزیتو و حنفی بر شکست ایدئولوژ یهای سکولار و آداب گرایی قبیله ای تاکید دارند، هیچ یک به بنیادگرایی اسلامی با نگاه فرایند گذار از سنت به

مدرنیته ننگریسته اند، و فقط به برخی از عوامل شتابزای این روند اشاره کردهاند. دکمجیان

نیز اگر چه با نگاهی فرایندی به بروز این پدیده نگریسته ، اما او به الگویی دوری اشاره می کند که با روند تکاملیگذار مخالف است.

۶-۱: سوال های تحقیق
سوال اصلی: شرایط اجتماعی- فرهنگی دوران گذار از سنت به مدرنیته در عربستان، مصر،

پاکستان و افغانستان چه تاثیری بر روند بروز ایدئولوژی بنیادگرایی اسلامی در کشورهای خاورمیانه داشته است؟
سوال فرعی: مهم ترین عامل تغییر اجتماعی در این کشورها چه بوده است؟ ۷ -۱: فرضیه های تحقیق

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

فرضیه اصلی: عدم ثبات ارزشهای فرهنگی در ساختار اجتماعی در کشورهای مصر، عربستان، پاکستان و افغانستان ناشی از دوران گذار بر بروز ایدئولوژی بنیادگرایی اسلامی کمک کرده است.
فرضیه فرعی: دولت مدرن در کشورهای مورد مطالعه یکی از مهمترین عوامل ایجاد تغییر اجتماعی است.

۸ -۱: متغیرهای پژوهش
با توجه به سوال و فرضیه اصلی که بیان شده است، متغیر مستقل در این تحقیق عبارت

است از: شرایط دوران گذار از سنت به مدرنتیه، از سوی دیگر متغیر وابسته این تحقیق نیز روند بروز بنیادگرایی اسلامی افراطی خواهد بود.

۹ -۱: تعریف مفاهیم
تعریف بنیادگرایی اسلامی
در فرهنگ لغات سیاسی اکسفورد از بنیادگرایی اسلامی برای توصیف هر حرکتی که خواهان اجرای کامل و بی چون و چرای آموزه های قرآن و شریعت استفاده شده است

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

(McLean, 251) و در ذیل توضیحات اصطلاح بنیادگرایی مسیحی اشاره کرده است که پس از انقلاب اسلامی ایران این اصطلاح(بنیادگرایی اسلامی) ظهور کرده و بنیادگرایی به عنوان

علامت و مظهر ستیزه جویی، عصبیت و عدم تحمل برای بسیاری در جهان غرب تبدیل شده است (Ibid, 251). برخلاف بنیادگرایی مسیحی که از قرن نوزده در پی واکنش پروتستانها

به قرائتهای مدرن از انجیل که حقیقت تحت الفظی فصول مافوق طبیعی و معجزه آسا از تاریخ انجیلی و جایگاه کتاب مقدس به عنوان وحی مستقیم و غیر قابل چالش کلام خداوند

را به چالش می کشید (Ibid, 251) بنیادگرایی در اسلام فقط از قرن بیستم به بعد اهمیت یافته و اساساً این بنیادگرایی شامل ۳ حرکت مجزاست: وهابیت یا سلفیگری و اخوان

المسلمین در جهان سنت و در جهان شیعه ،شیعه گری انقلابی (Oliveti 2002, 15) از سوی دیگر بنیادگرایان مسلمان بر خلاف گروه های پروتستان که نامشان به آنها منتقل

شده است بر اساس سوالاتی از الهیات و تفسیر متون مقدس از بدنه اصلی جدا نشدهاند، بلکه انتقاد آنها، در وسیعترین مفهوم، اجتماعی است از منظر آنها جهان اسلام چرخشی اشتباه داشته است (Lewis 2003, 24)..

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

فولر بنیادگرایی اسلامی را این چنین تعریف می کند:»من اصطلاح بنیادگرایی اسلامی را نیز استفاده می کنم اما فقط برای اشاره به آن دسته از اسلامگرایانی که از قرائت خشک و

متعصبانه ای از قرآن و سنن پیامبر پیروی می کنند، کسانی که معتقدند تنها درک صحیح از سلام منحصر به آنهاست و دیگران متفاوت را تحمل نمی کنند. بسیاری از بنیادگرایان بر

برتری مطلق کاربرد تمامی قوانین اسلامی به عنوان تنها سنگ محک مشروعیت اسلامی اصرار می ورزند.« (Fuller 2003, XII)؛ وی بنیادگرایی را به عنوان بخشی از اسلامگرایی و

نه تمام آن میداند:» همه بنیادگرایان اسلامگرایند، اما همه اسلامگرایان بنیادگرا نیستند …« (Ibid, XII)، وی همچنین معتقد است که بنیادگرایی اسلامی رابا سنت گرایی

اسلامی یکسان نیست و زمانی بنیادگرایی اسلامی را رادیکال در نظر میگیرد که از وضع

موجود درک سنتی اسلامی عدول کرده و در حقیقت به دنبال اجرای تغییر از طریق رویکرد »بازگشت به ریشه ها« باشد (Ibid, p XII).

شاید از میان تعاریف فوق، تعریفی که گراهام فولر برای مفهوم بنیادگرایی اسلامی ارائه داده است به آنچه در واقعیت با آن روبرو هستیم تطابق بیشتری داشته باشد.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

از این رو در این پژوهش مفهوم مورد نظر از بنیادگرایی اسلام مطابق تعریف فولر خواهد بود.
تعریف مدرنیته
حسینعلی نوذری در کتاب»مدرنیته و مدرنیسم:مجموعه مقالاتی در سیاست، فرهنگ و نظریه های اجتماعی« در توصیف مدرنیته این چنین می نویسد: »مدرنیته را در بهتربن وجه می توان عصری توصیف کرد که ویژگی شاخص آن تحولات دائمی است- لیکن عصری

آگاهی از این ویژگی شاخص خود؛ عصری که اشکال حقوقی خود، آفرینشهای مادی و معنوی خود، دانش و اعتقادات خود را به مثابه جریاناتی سیال، گذار، متغیر، غیر ثابت و غیر

قطعی تلقی می کند.جریاناتی که صرفاً باید تا »اطلاعیه بعدی« به انها باور داشت و عمل کرد، و جریاناتی که در نهایت ارزش و اعتبار خود را از دست داده و جای خود را به جریاناتی جدید و بهتر می سپارند.« (نوذری , ۲۷)

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

پیتر آزبورن معتقد است که »مدرنیته عبارت است از نوعی حالت یا کیفیت و ویژگی»مدرن«، نوعی تجربه »مدرن« یا دوره»مدرن«. ایده مدرنیته بیانگر تازگی، بداعت، نو بودن زمان »حال« به عنوان گسست یا انقطاع از »گذشته« و ورود به »آینده« ی سریعاً در حال ظهور و

در عین حال نامطمئن و ناپایدار است. مدرنیته در معنای کلی و گسترده آن با فکر یا ایده

نوآوری، ابداع، ابتکار، تازگی، خلاقیت، پیشگامی، پیشرفت، ترقی، توسعه رشد، تکامل سیلقه و مد همراه و هم آواست.«(همان منبع,

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

(۶۵
آزبورن با نگاهی جامعه شناختی به مدرنیته، بیان می کند این مفهوم بدواً با مفاهیمی چون صنعتی شدن، دنیاگرایی، یا غیر دینی شدن ، بوروکراسی(دیوان سالاری) و مفهوم شهر و شهرنشینی همراه است.(همان منبع, ۶۶)

با توجه به تعاریف فوق و در نظر گرفتن اجزای مشترک بین آنها شاید بتوان این تعریف از مدرنتیه را به دست داد که، مدرنیته بیانگر تازگی، بداعت، نو بودن زمان »حال« به عنوان

گسست یا انقطاع از »گذشته« و ورود به »آینده« ی سریعاً در حال ظهور و در عین حال نامطمئن و ناپایدار است. مدرنیته در معنای کلی و گسترده آن با فکر یا ایده نوآوری، ابداع،

ابتکار، تازگی، خلاقیت، پیشگامی، پیشرفت، ترقی، توسعه رشد، تکامل سلیقه و مد همراه و هم آواست و بدواً با مفاهیمی چون صنعتی شدن، غیر دینی شدن،

بوروکراسی(دیوان سالاری) و مفهوم شهر و شهرنشینی همراه است.
تعریف سنت
در مقابل مفهوم مدرنیته، مفهوم سنت قرار دارد، که می توان آن را از طریق نگاه سلبی به تعریف مدرنیته و خصوصیات آن به دست آورد. به عبارت دیگر آنجا که مدرنیته بر گسست و

انقطاع از گذشته تاکید دارد، سنت بر استمرار آنچه در گذشته موجود بوده است مصر است. هنگامی که مدرنیته به آینده می نگرد، نگاه سنت به گذشته است. زمانی که سنت

سعی دارد تا خود را با دین یکی کند و هویت خود را مقدس گرداند، مدرنیته سعی از جدا شدن از دین دارد و به دنبال تقدس زدایی است.

بنابراین سنت را می توان اینگونه تعریف کرد که روی مفاهیمی چون استمرار و ثبات و محترم بودن تاکید دارد (فیرحی ۱۳۸۶, ۳۸)و جهت گیری آن به سمت گذشته داشته(همان

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

منبع, ۴۰) و تمایل به یگانگی با دین دارد به گونهای که به هویتی مقدس بدل شده است که هر گونه اعراض و یا نقد آن، به معنای بد دینی، پوچی و خروج از اصالت دینی تلقی می شود(همان منبع, ۴۲).

فرهنگ
ادوارد تیلور در کتاب »پژوهش هایی درباره تاریخ آغازین بشر و توسعه تمدن « که در سال ۱۸۶۵ منتشر شد، گهگاه اصطلاح فرهنگ را بکار گرفت، اما در کتاب اصلی خود، »فرهنگ

آغازین« در جمله اول تعریف رسمی و آشکاری از فرهنگ به دست داد:»فرهنگ یا تمدن … کلیت در هم تافته ای است و شامل دانش، دین، هنر، قانون، اخلاقیات، آداب و رسوم، و

هرگونه توانایی و عادتی که آدمی همچون عضوی از جامعه به دست می آورد.« (آشوری

۱۳۸۰, ۱۴۷). لووی فرهنگ را »مجموعه ی چیز هایی که افراد از جامعه خود به صورت میراث از گذشته و از راه آموزش رسمی و غیررسمی فرا می گیرند« تعریف کرده است.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

از نظر راد کلیف براون: »فرهنگ فرایندی است که از راه آن در یک گروه یا طبقه اجتماعی معین، زبان، باورها، گمانها، پسند ها، دانش………………………………..

پدیده بنیادگرایی اسلامی در منطقه خاورمیانه اگر چه به صورت همزمان با تجدید حیات مذهب در عرصه عمومی و سیاسی در سطح بین المللی همراه بوده است اما علاوه جنبه

منطقه ای آن، از آنجا که این پدیده بر رقابت میان قدرت های بین المللی بر سر حوزه منافع و نفوذ آنها تاثیر گذاشته است،دارای بعد بین المللی نیز هست.

همانطور که اشاره شد این کشورها در زمره کشورهای جهان سوم هستند و از این روی معادلات و مسائل امنیتی مطرح شده در منابع مربوط به مطالعات امنیتی در کشورهای

توسعه یافته نمی تواند مسائل و مشکلات این کشورها را به درستی مورد مطالعه قرار دهد چرا که دارای پیش فرضهای متفاوت نسبت به واقعیات موجود در جوامع این

کشورهاست.

۳ -۱: قلمروی پژوهش
برای درک فرآیندی که سبب شد تا نیروهایی مانند القاعده در کشورهای اسلامی به وجود آیند باید به بررسی خط فکری پرداخت که خود حاصل از آشفتگی دوران گذار از سنت به

مدرنیته در کشورهای اسلامی است. چهار کشور مصر، عربستان سعودی، پاکستان و

افغانستان از آن جهت انتخاب شدهاند که در سه کشور مصر، عربستان سعودی و پاکستان هسته های اصلی این تفکر شکل گرفته و در افغانستان به قدرت رسیده است.

بنیادگرایی اسلامی اهل سنت خاورمیانه گذار مدرنیته

۴-۱: هدف و انگیزه از تحقیق
همانطور که حادثه۱۱ سپتامبر بر اندیشمندان علوم سیاسی و روابط بین الملل تاثیر گذاشت، سوال مهمی که در ذهن پژوهشگر ایجاد شد آن بود که چرا انسان ها به سمت

چنین ایدئولوژی های رادیکالی تمایل پیدا کرده و اصولاً این ایدئولوژیها در چه شرایطی به وجود می آیند؟ در واقع این پژوهش پاسخ به این پرسشهای شخصی است، دغدغه دیگر

پژوهشگر برای انجام این پژوهش پیدا کردن راه حلی برای زدودن زنگارهایست که به دلیل

اعمال این گروه ها بر چهره اسلام نشسته است، چرا که این رفتار سبب شده تا در عرصه افکار عمومی جهان، اسلام به معنای تروریسم، کشتار تصور شود.

جدا از انگیزه شخصی محقق، موقعیت جغرافیایی ایران سبب شده است تا در شرق با دو کانونبحران از یک سو و در جنوب با عربستان به عنوان یکی از مهم ترین صادرکنندگان این

نوع اندیشه مواجه باشیم. لذا شناخت هر چه بهتر بنیادگرایی اسلامی سبب می شود تا

راهکار های بهتری نیز ارائه شود، این پژوهش سعی بر آن دارد تا به افزایش شناخت و رفع کمبود منابع به زبان فارسی در این زمینه یاری رساند.

بروز بنیادگرایی اسلامی اهل سنت در خاورمیانه با تاکید بر گذار از سنت به مدرنیته

۵-۱: پیشینه ادبیات تحقیق
در مورد بروز پدیده بینادگرایی اسلامی کتب و مقالات زیادی منتشر شده است در اینجا فقط به گوشه ای از این مقالات و کتب می توان اشاره کرد:

جان اسپوزیتو در مقاله خود با عنوان »بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانه و جنوب شرق آسیا«، از میان عوامل اقتصادی، اجتماعی-سیاسی و فرهنگی-مذهبی، معتقد است:

شکست ملی گرایی سکولار اعم از ملی گرایی لیبرال، ملی گرایی عربی و سوسیالیسم در ایجاد یک هویت ملی قوی که از تاثیر خارجی مصون باشد. دولت های دوران استقلال از

آن جهت که دولت های غیر انتخابی، استبدادی و امنیتی-از آن جهت که به شدت به نیروهای امنیتی خود وابسته هستند- موفق به ایجاد یا تقویت مشروعیت خود نمیشوند.

این دولت ها به سبب عدم دستیابی به اهداف اقتصادیی چون خودکفایی یا شکوفایی

اقتصادی و افزایش شکاف بین فقیر و غنی، جلوگیری از گسترش فساد، آزاد سازی فلسطین، مقاومت برابر هژمونی سیاسی و فرهنگی غرب مورد انتقاد قرار میگیرند. انتقاد

صرفاً محدود به دولت ها نمانده و دامن گیر نهادهای مذهبی نیز میشود. منتقدین نهادهای مذهبی باور دارند که رهبران مذهبی که حمایت و کنترل مساجد، دانشگاهها و نهادهای

دینی را برعهده دارند با دولت هایی که قدرت را بر دین و عدالت اجتماعی برتری داده اند همکاری می کنند (Espodito 2001,