توضیحات

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

دانلود پایان نامه و پروژه پایانی با موضوع پایان نامه تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه
پس دیدن متن و فهرست پایان نامه تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه میتوانید نسبت به خرید آنلاین و دانلود فایل مورد نظر اقدام فرمایید میتوانید تغییراتی در متن پایان نامه ایجاد نمایید و یا از بعضی از فصل های پایان نامه مثل روش تحقیق پیشینه تحقیق بیان مسئله و یا منابع پایان نامه ادبیات فارسی استفاده فرمایید با آرزوی موفیقت برای دانشجویان عزیز

ادبیات تعلیمی یکی از محورهای مهم تحلیل آثار ادبی در امر نقد محسوب می شود که برای مقوله ی اخلاق اهمیت ویژه ای قائل است. سیاستنامه و قابوس نامه از آثار ارزشمند و ادبی، تاریخی و اجتماع و سیاسی مشهور زبان ادبیات فارسی هستند به این موضوع توجه

نموده اند. این پژوهش با توجه به اهمیت اخلاق و تعالیم حکمی در زندگی انسان ها، بنا دارد تا به بررسی مضامین اخلاقی و حکمی این دو اثر بپردازد. لذا به همین منظور بازخوانی نکات و مضامین اخلاقی و سپس به تحلیل محتوای آن ها براساس آیات و احادیث و فرامین دینی پرداخته است. این پژوهش در پنج فصل تدبیر شده است:

فصل اول: کلیات
فصل دوم: مبانی نظری
فصل سوم: روش تحقیق
فصل چهارم: زندگی نامه دو نویسنده
فصل پنجم: مضامین اخلاقی

از پژوهش فوق چنین به عمل آمد که نکته ای نیست که در آن روزگار باب ملک و ملت بی اعتنا باشد و نویسندگانی در دو کتاب ارجمند خود راجع به آن سخن نگفته باشند. علاوه بر این مواردی که معتقد هستند در این جهان روزنامه ی ملوک است روایت و حکایت گذشتگان را چاشنی سخن خود کرده اند و حلاوتی خاص به کتاب های خود بخشیدند.

۱۰۵صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان صفحه
پیشگفتار ۱
فصل اول: کلیات
۱-۱– بیان مسئله ۵
۱-۲- اهداف تحقیق ۵
۱-۳- سؤالات تحقیق ۶

۱-۴- فرضیات تحقیق ۶
فصل دو.م: مبانی نظری
۲-۱- ادبیات تعلیمی ۸
۲-۲- نخستین شاعران حکمت و تعلیم ۱۰
۲-۳- علم اخلاق ۱۱
۲-۴- رابطه ادبیات و اخلاق ۱۳
۲-۵- پیشینه اندرزنامه نویسی ۱۵

۲-۵-۱- انواع گوناگون اندرزنامه ها ۱۸
۲-۵-۲- اندرزنامه و اندرزنامه نویسان ۱۹
۲-۵-۳- جایگاه اخلاق در اندرزنامه نویسی و آثار تعلیمی(قابوس نامه و سیاست نامه) ۲۰
فصل سوم: روش تحقیق
۳-۱- ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات در این پایان نامه ۲۳
۳-۲- تعریف روش تحقیق ۲۳
۳-۳- طرح نظری مسئله تحقیق ۲۳

۳-۴- ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات ۳۱
فصل چهارم: زندگی نامه دو نویسنده
۴-۱- زندگی نامه عنصرالمعالی ۳۳
۴-۱-۱- تألیفات ۳۴
۴-۱-۲- انگیزه عنصرالمعالی از تألیف قابوسنامه ۳۵
۴-۱-۳- مشخصات سبک و شیوه نگارش ۳۵
۴-۱-۴- ترجمه و چاپ قابوس نامه ۳۸
۴-۲- زندگی نامه خواجه ۳۹
۴-۲-۱- تألیفات نظام الملک ۴۲

۴-۲-۲- انگیزه تألیف سیاست نامه: ۴۳
۴-۲-۳- مشخصات سبک ۴۳
فصل پنجم: مضامین اخلاقی
۵-۱- آئین عبادی ۴۷
۵-۲- آئین عقوبت کردن و عفو کردن ۵۷
۵-۳- آئین تربیتی ۶۹
۵-۴- سیاست آئینه اخلاق ۸۱
نتیجه گیری ۹۰
منابع ۹۵

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

– بیان مسئله

همانطور که در میان انسان ها ، برگزیدگان و دانشمندان از دیگران والاترند و سرمشق افراد دیگر واقع می شوند در میان کتب و آثار نویسندگان نیز بعضی از کتاب ها سرلوحه کتب دیگر قرار می گیرند و قابوس نامه و سیاست نامه از این نمونه اند . که میتوان آنها را کتاب مادر نام نهاد همانگونه که دانشگاه تهران را در میهن ما دانشگاه مادر نام نهاده اند . انگیزه ام از

انتخاب این موضوع این بود که سالها پیش در اغاز جوانی و رسیدن به بلوغ فکری خویش که شیفتگی و اشتیاق وافری که مرا به این گنجینه های گهر بار ادب پارسی مجذوب می ساخت . و نیز اثر ارزنده ای که خواندن ان تاثیری عمیق بر روح و روانم بر جای می گذاشت

همین قابوس نامه بود که مولفش عنصر المعالی یکی از نویسندگان قرن پنجم اسلام محسوب می گردد و از او امیر روشن ضمیر تعبیر کرده اند زیبایی و معنویت و اموزندگی این اثر پر مغز نقش تعیین کننده وسرنوشت سازی در زندگانی وحیات اجتماعی ام تاثیر بسزایی داشت.

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

۱-۲-اهداف تحقیق

الف: مضامین اخلاقی شخصیت های موجود در سیاستنامه و قابوسنامه و بررسی خصوصیات اخلاقی و روحی آنها به دانشجویان رشته ی ادبیات فارسی و علاقمندان به آن .
ب: دیگر اینکه بعضی از مضامین اخلاقی سیاستنامه و قابوسنامه به مرور زمان در این دوران به فراموشی سپرده شده اند و در این تحقیق سعی بر آن است تا اطلاعاتی در مورد مسائل اخلاقی و اهداف آنها بیان شود .

ج: با استفاده از این پژوهش یک الگوی ساختاری بدست می آید که مورد استفاده پژوهشگران در زمینه ی آثار ادبی قرار گیرد .

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

۱-۳- سوالات تحقیق

۱-ادبیات تعلیمی چیست ؟
۲-مضامین اخلاقی قرن پنجم چیست ؟
۳-جایگاه اخلاق و مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه بیان کنید ؟

۱-۴- فرضیات تحقیق
الف: تطبیق مضامین اخلاقی شخصیت ها در این تحقیق به ما کمک می شود که با اشخاص روحیات و رفتار آنها آشنا شویم

ب: شخصیتهای موضوع های موجود کتاب سیاستنامه هم پند است و هم حکمت هم مثل و تفسیر قران واخبار پیغمبر و قصص انبیاء و سیر حکایات پادشاهان عادل از گذشتگان خبر می دهد و از گذشتگاه پند است.

ج: با انکه سیاستنامه داستان های دراز دارد خواننده را از مطالعه ان ملالی دست نمی دهد اما پندها پیداست که در برخی موارد ملال انگیز است و شاید هم این امر مربوط به تکرار یا درازی سخن نباشد چه اساسا خود پند برای شنونده و خواننده ناگوار است و گویا به همین سبب است که مردم روزگار ما امروز برای پند و اندرز ارزش اخلاقی قائل نیستند

د: سیاستنامه شامل عصاره افکار و عقاید و تجربه های نظام الملک در پایان زندگی است و او وزیر با سیاست دوران خود می باشد که در ان بیان حوادث حیات خود صرف نظر کرده وبیشتر به راهنمایی و آموختن طریق مملکت داری پرداخته است.

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

ح: در قابوسنامه مطالب بسیار سود مند و اخلاقی و حکمت های عملی دقیقه ای فرو گذار نکرده است و از حیث شناسایی تمدن قدیم و معیشت ملی و علم زندگی و دستور حیات است و باید اورا از مجموعه تمدن اسلامی پیش از مغول نامید.

فصل دوم:
مبانی نظری

۲-۱- ادبیات تعلیمی
تعلیم باب تفعیل عربی است به معنای اموزش دادن )دادسیما ۱۳۸۵: ص ۳۰).در اصطلاح ،ادبیات تعلیمی یکی از مهمترین و قدیمی ترین انواع ادبی است که هدف اصلی ان اموزش است . این اصطلاح از بدو پیدایش به دو معنای خاص و عام به کار رفته است ، در گذشته معنای خاص ان بیشتر مورد توجه بوده است اما بعد ها معنای عام ان اهمیت فوق العاده ای یافته.

۱– ادبیات تعلیمی در معنای خاص خود شامل دستور العمل هایی بوده که به اموزش یک فن یا هنر خاص اختصاص داشته است. قدیمی ترین نمونه از این دست ، شعری از هسیود

یونانی (قرن هشتم قبل از میلاد) است که تجربه های خود را در کشاورزی به برادر خود می اموزد ویرژیل شاعر رومی نیز منظومه ای دارد که موضوع ان چگونگی اداره مزرعه و نگهداری از ان است . این نوع ادبیات در زبان فارسی نیز نمونه هایی دارد از جمله :” نصاب الصبیان”

ابونصر فراهی در لغت، دانشنامه سیری در دارو شناسی و طب.
۲ – در معنای عام به آثاری گفته میشود که موضوع ان مسائل اخلاقی ،عرفانی ، مذهبی، اجتماعی ، پند و اندرز حکمت و … است (رزمجو ، ۱۳۷۴، ص ۷۹-۸۲).شعر تعلیمی در قدیم

شامل سروده های اخلاقی و مذهبی و عرفانی است ولی از انقلاب مشروطه به بعد مسائل سیاسی و اجتماعی وارد ان گردید و ان را غنی تر می سازد و ادبیات را به سوی تعهد و مسائل اجتماعی سوق می دهد . انچه باعث رونق و شکوفایی و دوام ادبیات تعلیمی

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

گردید،شکل گیری عرفان و تصوف در فرهنگ ایران بود . عارفان که فرهنگ کناره گیری از دنیا را پیش گرفته بودند ،مرتب انسان را به ناپایدار بودن دنیا و گذرا بودن لذت ها و غم های ان متوجه می کردند؛ بنابر این عرفان عمده ترین سهم را در ادبیات تعلیمی ایران دارد . از انجا که

مخاطبان شعر تعلیمی مردم عادی هستند زبانی که برای نوع ادبیات به کار برده شده ساده و تا حد امکان قابل فهم همگان است(فصیحی کدکنی ، ۱۳۸۶، ۳۲).عده ای شعر تعلیمی را در برابر شعر ناب قرار داده اند و معتقدند اموزش ، وظیفه هنر نیست. از زمانی که افلاطون

شاعران را از مدینه فاضله طرد کرد این مباحث در تاریخ ادبیات شروع شد و از ان زمان تا امروز نظریات مختلفی درباره ارتباط بین شعر و تعلیم و اموزش درباره جوهر هنر و وظایف ان اظهار شده است ؛ عده ای وصف تعلیمی را برای شعر هایی که جنبه آموزشی دارند به صورت

تحقیر آمیز به کار میبرند . با این حال در میان شاهکار های بزرگ دنیا به آثاری بر می خوریم که علاوه بر ارزش هنری دارای جنبه آموزشی و تعلیمی هستند . مثل تعلیم، آموختن و یاد دادن است و وعظ و حکمت ، پند دادن و اندرز گویی و معنی عرفان ، شناخت یا وقوف به

دقایق و رموز چیزی است در مقابل علم سطحی قرار می گیرد. شعر تعلیمی انست که هدف سراینده ان آموزش اخلاق و تعلیم اندیشه های پسندیده مذهبی و عرفانی یا علوم و فنون باد .

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

بطور کلی دو نوع شعر تعلیمی در ادبیات ملل دیده می شود
الف) شعر تعلیمی که موضوع ان خیر و نیکی است
ب) شعر تعلیمی که موضوع ان حقیقت و زیبایی معنوی است
در ادب پارسی شعر تعلیمی در هر دونوع دارای بهترین نمونه هاست بخش عمده ای از ادب

متعالی ما را شعر تعلیمی بوجود اورده است . اغلب آثار شاعران غیر در باری ما سرشار از زمینه های تعلیمی است حتی ادبیات درباری ما در موارد بسیاری مایه های تعلیمی اخلاق را داراست . اصطلاح شعر تعلیمی در زمان گذشته به نوعی از اشعاری که مسائل خاصی را تعلیم می داد گفته می شد اما بعد ها این اصطلاح مفهوم گسترده تری پیدا کرد و شعری

شد که هدف ان زمینه ی عام گسترده تری را شامل می شد . مثلا تعلیم بعضی از علوم یا انچه به روش زندگی و اداب و رسوم اجتماعی و داد ستد مربوط می شد و یا شامل دعوت به تهذیب و اخلاق و دوری از زشتی بود. در ادبیات و شعر علاوه بر این دو نوع ، نوع دیگری از

شعر تعلیمی وجود دارد که شاعران از ان در آموزش مسائل علوم مختلف استفاده کرده اند و از این رهگذر منظومه هایی در علوم پزشکی ، ریاضیات ، لغت ، عروض ، تاریخ به وجود آمده است از ان جمله دانش نامه میسری(۳۷۰هجری) در طب “نصاب الصبیان ابونصر فراهی ”
(۶۱۸هجری) در علوم ادبی و لغت و عروض .

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

به بحر تقارب تقرب نمای بدین وزن میزان طبع ازمای
فعولن فعولن فعولن فعول چو گفتی بگو ای مه دلربای

۲-۲- نخستین شاعران حکمت و تعلیم:
اولین شاعری که قطعات در وعظ و حکمت از اوباقی مانده “رودکی” شاعر قرن چهارم است که منظومه “کلیله و دمنه” به او منسوب است از معاصران او نیز که به سرودن شعر تعلیمی روی اوردند می توان به “شهید بلخی” ، “ابوشکور بلخی ” و “دقیقی طوسی” اشاره کرد.

شاهنامه فردوسی با انکه یک اثر حماسی است از نصایح و مواعظ و اندرز بی بهره نمانده است . این پند ها و وعظ ها اغلب در پایان داستان های غم انگیز مرگ بزرگان و شاهزادگان دیده می ود .”کسایی مروزی” شاعر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم نیز از مدیحه سرایی توبه کرد و به شعر تعلیمی روی اورد ” ناصر خسرو قبادیانی” شاعر اواخر قرن پنجم را می توان

پیشوای شعر تعلیمی به شمار اورد که هدفش جز تعلیم و دعوت به اخلاق و تزکیه و تهذیب چیزی نبوده است . او با سرودن قصاید طولانی در وعظ و حکمت اعتقادات دینی و انتقاد های سخت و مستدل اجتماعی مشهورترین شاعر این قلمرو است.از اوایل قرن ششم هجری “سنایی غزنوی” باب جدیدی را در سرودن اشعار حکیمانه و عارفانه باز میکند وی معانی

حکمی و عرفانی را امیخته با اندرز و نصیحت با عبارات فصیح و خیالات عالی تعبیرات کم نظیر همراه اورد او در آثار مشهور خود مانند ” سیر العباد الی المعاد طریق” ، “طریق التحقیق” و “حدیقه الحقیقه” در همان حال که به نکات عمیق عرفانی توجه دارد متمایل به وعظ و

نصیحت در راهنمایی اجتماعی نیز هست . موقعیت سنایی در اشعار زاهدانه و حکیمانه موجب شد است که در میان شاعران اواخر قرن ششم بسیار مورد توجه و استقبال قرار بگیرد. در پایان قرن ششم و اوایل قرن هفتم عطار با مثنوی های ساده و اموزنده این نوع شعر را با قوت تمام ادامه داد که منطق الطیر و الهی نامه از آثار ارزشمند او در این زمینه

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

است.وعظ و حکمت در قطعات نیز دیده می شود که شاعران مسائل اجتماعی و حکمی را درنهایت شیوایی بیان می کردند از قرن هشتم هجری اشعار حکیمانه و وعظ و اندرز با نوع دیگری شعر یعنی عرفان امیخته شد. چنان که در آثار بعضی از شاعران جدا کردن عرفان و

حکمت و پند از یکدیگر دشوار است . در قرون بعد دوره صفوی یکی از دوره های شعر تعلیمی است. ظهور دولت مذهبی ان هم شیعه مهم ترین عاملی بود که باعث درخشش و اهمیت

این نوع شعر در این دوره شد . از پیشگامان این دوره ” عرفی شیرازی” است که در شعر او حکم و مواعظ بسیار دیده می شود . صائب تبریزی نیز مفاهیم تعلیمی و مذهبی بسیاری به

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

تصویر می کشد در ادامه شعر پارسی در دوران اخر یعنی دوره مشروطه افکار و عقیده های اجتماعی اجتماعی جدید رونق گرفت تا ان جا که گروهی از شاعران به انتقاد از اوضاع سیاسی و اجتماعی پرداختند که اشعار انان در ایجاد اصلاحاتی که به تدریج در ایران صورت گرفت بی تاثیر نبود. (صفا، ۱۳۸۷، ص ۴۴۸)

۲-۳-علم اخلاق
شاخه ای از علوم انسانی است که موضوع ان ارزش (خوب بودن یا بد بودن ) خوی ها و رفتار های انسان است . در فلسفه اخلاق در باره خوب بودن یا بد بودن یک امر چند گرایش وجود دارد .یکی از اولین کتابهایی که مستقلا به علم اخلاق پرداخته است کتاب اخلاق نیکو ما خوش اثر ارسطو است از دیدگاه زبان عامی و فنی اخلاق به سه معنی بکار می رود:خلق یعنی خوی، طبع، سجیه، عادت ، جمع ان اخلاق است.

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

صفت اخلاقی: عامل انجام یک عمل اخلاقی در شرایط خاص به طور ناخوداگاه و شرطی مثل بخشندگی و دروغگویی

عمل اخلاقی : ان نوع عمل که بتوان در مورد خوب یا بد بودن ان قضاوت کرد می توان اگاهانه یا بی اختیار و عادتی در اثر یک خلق باشد .دسته بندی علوم توسط خواجه نصیر الدین طوسی در اغاز کتاب اخلاق ناصری جایگاه علم اخلاق را در بین سایر علوم چنین اورد :
علومی که به شناخت موجودات می پردازد

نظری : وجود موضوع آنها وابسته به حرکت ارادی انسان است. مابعد الطبیعه ، ریاضی ، طبیعی.
عملی : وجود موضوع آنها مستقل از حرکت آرادی انسان است. این علوم دانش به مصالح حرکات ارادی و افعال صناعی انسان هستند به گونه ای که احوال آنها را سازمان دهند و انان را به کمال شایسته شان برساند.

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

علوم انسانی دسته ای از علوم دانشگاهی اند که در آنها با روش های عموما تحلیلی
در تقابل با روشهای تجربی و علوم پایه و علوم اجتماعی قرار میگیرند که به هیچ
وجه محدود به زبان پارسی و فرهنگ اسلامی نیست.

در روانشناسی در مورد معنای ان بحث می شود.اخلاق جمع خُلق، روش های آدمی در کارهای روزمره است . شیوه هایی است که او برای زندگی انتخاب می کند و به آنها متصف می شود.خواجه نصیر الدین طوسی در کتاب اخلاق ناصری خُلق را اینگونه تعریف کرده است : خُلق، ملکه ای بود نفس را مقتضی سهولت صدور فعلی از او بی احتیاج به فکری و رویتی

و در حکمت نظری روشن شده است که کیفیات نفسانی انچه سریع الزوال بود را در حال خوانند و انچه بطی الزوال بود ان را گویند پس ملکه کیفیتی بود از کیفیات نفسانی و این ماهیت خُلق است. ( خواجه نصیر، ۱۳۶۹،۱۰۱).اخلاق از مجموع باید ها و نباید ها تشکیل

می شود و در جوامع مختلف ارزش های اخلاقی متفاوتند؛ البته پاره ای از اصول اخلاقی در جوامع گوناگون مشترک و مورد پذیرش همه است در جامعه اسلامی حسن اخلاق و پای بندی به اخلاق اهمیت فراوانی دارد و اتصاف به خُلق و خوی عظیم، سعه صدر و گشاده

رویی از ویژگی های پیامبر اسلام و ائمه اطهار است پیامبر نیز هدف از بعثت خود را اتمام مکارم اخلاقی می داند بطور کلی هدف غایی آفرینش ، کمال و قرب الهی است و این مهم با داشتن اخلاق حسنه میسر است.اخلاق مجموع اصلی است ناظر به حسن جریان زندگی و تعالی انسان که در زمان معینی از معتقدات وجدانی فرد یا قومی سرچشمه میگیرد .

اخلاق هم با قانون متفاوت است و هم با دین و رسم و آیین. هرچند با هر سه آنها وابستگی دارد خلاصه انکه اخلاق اعتقاد به اصولی است که شاخص نیک و بد در زندگی است داور و تمیز دهنده است و از وجدان آدمی سرچشمه می گیرد با اعتقادی مستقل بی چشم

داشت و نامحدود (اسلامی ندوشن، ۱۳۷۰،۲۲۳-۲۲۴) در معارف و تعاریف نیز وظیفه علم اخلاق چنین بیان شده است اگاهی به سیرت های فاضله و شیوه های ستوده و چگونگی به دست آوردن آنهاست تا روان آدمی آراسته گردد(حسین دشتی ، ۱۳۹۷،۲/۲۰)

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

۲-۴-رابطه ادبیات و اخلاق
هر اثر ادبی و هنری زیبایی های خاص ذوقی ، زبانی موسیقیایی و تاثیر و جذابیت هایی دارد که نادیده گرفتن هر کدام از این عناصر سبب می شود ان اثر ادبی یا بخت و اقبال خود را در مورد قبول شدن از دست بدهد و یا نسبتا از مخاطبان ان کاسته شود. از سوی دیگر شعرا و نویسندگان و بطور کلی اربابان هنر تاثیر گزارند و مردم نیز پیام یک اثر هنری را زودتر از ارائه

شدن ان موضوع به شیوه های دیگر در میابند و فطرت پاک و صادقانه مردم ، مخاطب ذوق و هنر رسا و تاثیر گذار هنرمندان است .اما نباید انتظار داشت که هدف شاعر یا هنرمند تنها تعلیم و ارشاد باشد و اگر عناصر منظومه و یا اثر هنری را قربانی این هدف کند. آثار ادبی شعر او نویسندگان جهان نیز از این حیث یکسان نیستند و در کتاب گروهی که به اصل هنر

برای هنر معتقد هستند. شعرا و نویسندگانی نیز به نوعی از ادبیات به نام ادبیات تعلیمی روی اورده اند با وجود این نباید پنداشت که آثاری مانند بوستان ، قصاید ناصرخسرو، مخزن الاسرار ، قابوس نامه و امثالهم که در این حوزه جای میگیرند ، فاقد ارزش هنری هستند و یا آثار دیگری چون ویس و رامین در اوج قله هنر واقع شده است .امروزه در کنار نقد های

مختلفی که در زمینه های تاریخی ، اجتماعی ، روان شناسی زبانی و زیبا شناسی وجود دارد نقد اخلاقی نیز یکی از معیار های مهم اخلاقی است . بعضی ارزش اخلاقی را اصل و ملاک نقادی می شمارند هر شعر و سخنی را که با حاکمیت و اخلاق مقرون و موافق باد می پسندند و می ستایند و هر انچه را خلاف اخلاق و حکمت باشد می نکوهند و رد می

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

کنند اساس این شیوه نقد مبتنی بر این نکته است که ایا ادب و هنر وسیله و ابزار اخلاق و تربیت است یا اینکه خود هدف و غایت خویش به شمار می اید ( زرین کوب ، ۱۳۷۴،۶۶-۶۷)
به طور کلی در دنیا هیچ ادبیاتی نیست که سراپا با موازین اخلاقی به مفهوم متداول ان منطبق باشد اگر چنین بود ، ادبیات نمی بود، اخلاق به اقتضای طبع خود دایره ای محدود

دارد و محافظه کار و کم تحرک است در حالی که ادبیات ، قلمرو پهناور و سیالی دارد. اخلاق زندگی را انگونه که هست می پذیرد. ادبیات از ان گونه که هست در می گذرد و به ان گونه که باید باشد روی میبرد . در این مورد مکاتب مختلف دیدگاهایی متفاوت دارند : افلاطون که سخت به اموزش و تربیت اجتماعی و به حکومت عقل و منطق معتقد است شاعران را

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

کسانی میداند که در ذهن مردم اشوب می افکنند و شهوات و امیال را ابیاری می کنند . ارسطو نیز ملاحظات را از اندیشه خود دور نمی دارد و تاثیر تراژدی را که به عقیده او عالی ترین نوع شعرات در ان می داند که هراس و شفقت را بر می انگیزد و در نتیجه موجب تهذیب و تزکیه نفس می شود. نظری که بعد از رنسانس در اروپا ایجاد شد و به نظر کلاسیک

معروف است این است که در اثر ادبی صورت با غایتی اخلاقی همراه شود . در مقابل این دیدگاه شعار هنر برای هنر یا هنر ناب است که نخستین بار ویکتور هوگو در سال ۱۸۲۹ میلادی بر زیان اورد و شعرای معروف پارناسی طرفدار ازادی ادبیات از قید اخلاق و مسائل اجتماعی و سیاسی بودند را گرفتند و شعار خود ساختند ( اسلامی ندوشن ، ۱۳۷۰، ۳۲۳،۲۲۷و ۲۳۸) .

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

نزاکت ادبی یکی از اصول مکتب کلاسیک است و بنابر این ان اصل هماهنگی با روحیات مخاطبین هنر اصلی بنیادین است در ادبیات فارسی نیز همان گونه که گذشت نثر هایی است که حاوی حکمت ، دانش و خلاق باشد و نوعی اخلاق و دین را تعلیم میدهد . دیگر بزرگان ادبیات فارسی هم سنت های اخلاق می ستایند و فضیلت اخلاق و سخن را باهم می آمیزند.

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

تولستوی مینویسد : هنر جهان پسند همواره ملاک ثابت و معتبری با خویشتن دارد و ان ملاک *بت و معتبر ، معرفت دینی و روحانی است (زرین کوب ۱۳۷۴، ۶۷) اصل ازادی یکی از اصول مکتب رمانستیم است . به همین دلیل این مکتب را مکتب ازادی هنر معرفی می کنند به این معنی که هنرمند بخشی از زندگی را که بخواهد می تواند ازادانه به تصویر بکشد.

۲-۵- پیشینه اندرز نامه نویسی:

پیشینه اندرز نویسی به گذشته های بسیار دور بر می گردد و مطالعه و بررسی متون و ادبیات ایران باستان بویژه ساسانیان، وجود بسیاری از کتابها و پند نامه ها ی منسوب به بزرگان و شخصیت های سیاسی این دوره را نشان می دهد. در دوران اسلامی بویژه در

اوایل حکومت عباسیان به دلیل نیاز گسترده اعراب به اطلاع از شیوه های ملکداری از یک سو و فقدان نیروهای کار آزموده در میان آنها از سویی دیگر آئین های کشور داری ایران باستان و آشنایی با ان را به یکی از الزامات حکومتی خلفا تبدیل نمود . جذب یا نفوذ بسیاری از ایرانیان

مستعد به ویژه در حکومت عباسیان سبب ان گردید که بسیاری از شیوه ها و نکات کشور داری به صورت تالیف یا ترجمه با رفتار به مراکز قدرت انتقال یابد . بسیاری از متون و اندرزها ی ایرانی بیش از اسلام به ویژه متن هایی که به سیاست و روش حکومت می پرداخت مورد توجه قرار می گرفت و جریان مهمی برای ترجمه این متون پدید آید . تقریبا همه مولفان

کتابهای آداب عربی مانند آداب الملوک ها در اوایل دوره اسلامی کما بیش از مضامین اندرزنامه های ایرانی بهره بردند یکی از مهمترین کتابهای عربی که دران بخش های زیادی از مضامین اندرز نامه آمده «الحکمه الغالده»نوشته ابو علی سکویه رازی متولد ۴۲۱ است که گزیده ای از اندرز های منسوب به حکما و خردمندان قدیم ایران ،یونان ،روم،هند،عرب می

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

باشد.
از کتاب های دیگردر این خصوص «غرر اخبار ملوک الفرس وسیرهم» نوشته ثعالبی والتاج فی اخبارالملوک.. منسوب به جاحظ است . بنابراین فرهنگ سیاسی ایران پیش از اسلام در قالب متون ترجمه ای به زبان عربی وتواریخ روی نوشته های اسلامی بازتاب گسترده ای یافت و

این جریان در تاریخ خلافت و ایران اسلامی با کار کرد های متفاوتی تداوم پیدا کرد . ابن مقفع با ترجمه آثار مهمی پایه گذار سنت اندرز نامه نویسی سیاسی در دوران اسلامی است (الهیاری ،۱۳۸۱ : ۱۳۱)

این آثار بستر مناسب برای بازتاب و انتقال فرهنگ سیاسی یا اندیشه ایرانشهری در دوران اسلامی فراهم ساخت.

ویژگی های مهم اندرز نامه های سیاسی :
اندرز نامه های سیاسی دارای برخی از ویژگی های مشترک روش شناختی و محتوایی هستند که عبارتند از:

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

– واقع گرایی : ویژگی های مهم جریان اندرز نامه نویسی رویکرد عملی به حوزه سیاست و نظریه پردازی مبتنی بر واقعیت های ساختار سیاسی و روابط و مناسبات سیاسی جامعه

است به همین جهت سیاست نامه ها به نوعی بیان گر ساختار قدرت، شیوه های حکومت،سازمان اداری طبقات اجتماعی و آداب و رسوم روزگار خود می باشند. سید جواد

طباطیایی در این باره می نویسد بخش بزرگی از اندیشه های سیاسی در سیاست نامه هایی آمده است که نویسندگان ان بی ان که اهل تفکر فلسفی باشند به تامل در روابط و

مناسبات سیاسی جامعه پرداخته اند اغلب این نویسندگان اگر هم در خدمت سلطانی نبوده اند لاجرم با سیاست عمل داشته اند و از این حیث می توان گفت که انان بر خلاف فیلسوفان سیاسی کشور و تدوین ایدئو لوژی سیاسی ان نقش بسزا داشته اند .

طباطبایی(طباطبایی،۱۳۷۴: ۱۰-۱۱) با تقسیم اندیشه سیاسی اسلامی قدیم به فلسفه سیاسی،سیاست نامه نویسی و شریعت نامه نویسی می گوید :فیلسوفان سیاسی اهل تفکرند در حالی که سیاست نامه نویسان در بهترین حالت به تامل در امر سیاسی می پردازد.

– تجربه گرایی: روشی که سیاست نامه نویسان در توصیه و پندهای خود به سلاطین و حکام و در باریان اتخاذ می کردند. روش تجربه گرایانه مبتنی بر واقعیات عینی و موجود یا بر گرفته از تجارب موفق پیشینیان می باشد. به تعبیر فرهنگ رجایی اندرز نامه نویسی سیاسی یکی از بسترهای تحلیل سیاست با روش مبتنی بر تجربه تاریخی است (رجائی ،۱۳۷۳ : ۷)

استفاده از شیوه های اقناعی و خطابی:در اندرزنامه ها کمتر از برهان وبیشتر از خطابه یا اقناع استفاده می شود حکایات تاریخی و حتی حکایت از زبان حیوانات یکی از روش های موثر و مورد علاقه اندرز نامه نویسان بوده است . در این باب می توان به اثر گران بهای کلیله ودمنه اشاره کرد که حاوی نکات سیاسی بسیاری است

– محافظه کاری: محور اصلی اندرز نامه های سیاسی تاکید بر حفظ قدرت فرمانروا است سیاست نامه نویس همه تلاش خود را صرف این امر میکند که این راه و رسم فرمانروایی پایه بیان دقیق.بهترین شیوه حفظ قدرت سیاسی را نشان دهد و در این راه تمامی شئون و ساخت های دیگرحیات اجتماعی را در خدمت قدرت سیاسی قرار دهد. اندرزنامه های

سیاسی گرچه از «سیاست شرعی»سخنی نمی گفت ولی از سیاست مبتنی بر تدبیر و حزم و رعایت عدالت و توأمان بودن این و سیاست حمایت می کردند . خواجه نظام الملک در

این باره می گوید بر پادشاه واجب است در کار دین پژوهش کردن و فرایض وسنت و فرمآنهای خدا ی تعالی به جا آوردن و کار بستن و علمای دین را حرمت داشتن کفاف ایشان را از بیت المال پدید آوردن .»(طوسی ،سیرالملوک ،۱۳۷۳ : ۵۴)

تحلیل مضامین اخلاقی در سیاستنامه و قابوسنامه

بنابراین در این گونه آثار علاوه بر ترسیم اصول حفظ قدرت ،با اسباب ضعف ان به خصوصیاتی که حاکم را به طریق سنت و عدالت و شریعت وا دارد نیز پرداخته اند .البته تاکید اندرز نامه ها بر زمآمدار ،منصوب مستقیم خداوند و مسئول مستقیم در برابر او آمیخته با امتیاز انحصاری قدرت زمآمدار بر تابعانش ،موجب رد مسئولیت در برابر شهروند شد . ودر از میان بردن آزادی مزدی موثر افتاد.

عدم اختصاص به گروهی خاص متفکران :نکته مهم در اندرز نامه نویسی این است که اختصاص به گروه خاصی از متفکران ندارد در حالی که شریعت نامه ها و فلسفه نامه ها اختصاصا به ترتیب توسط فقها و فلاسفه تحریر شده اند . اندرزنامه ها گاه توسط فقیه مثل

«نصیحه الملوک»گاه توسط دولتمرد مثل «سیاست نامه»و گاه توسط ارباب فلسفه مثل «اخلاق جلالی»تحریر و ارائه گردیده اند

۲-۵-۱- انواع گوناگون اندرز نامه ها
اندرز نامه های سیاسی را که توسط دانشمندان اسلامی در قرون میانه وپس از ان نوشته شده اند می توان بر اساس جایگاه پدید آورندگان آنها به دو دسته تقسیم نمود .

سیاست نامه نویسان معمولا دو گروه بر جسته هستند برخی از انان افرادی هستند که کار اصلی انان

نویسندگی است که یا نویسنده آزاد هستند یا دبیران و منشیانی هستند که در خدمت حکومت ها قرار دارند .

سعدی و عبدالله ابن مقفع از مهمترین اندرزنامه نویسانی هستند که

در این گروه مندرجند . گروهی دیگر کسانی بودند که به طور مستقیم دارای مسئولیت سیاسی بوده و در بخشی از زندگی خود دارای قدرت سیاسی بوده اند . این…………………………….