توضیحات

-۱ چکیده
اهمیت این نکته را که شرع مقدس با دیده ای مهم ، به مسجد می نگرد و در پی آن است که این بنا را در هر نقطه از بلاد مسلمین داشته باشد بایستی در دیدگاه آیین مقدس مسلمین سراغ گرفت. می دانیم که خداوند بزرگ انسان را بر فطرتی سرشت ، که در آن خواستی از بشریت لحاظ شده بود ، یعنی پرستش وجود مافوق ، که ما آن را مافوق می نامیم.
تا اینجا دانستیم که اگر شرع مقدس به بنای مسجد اهمیت داده ، فی الواقع خواسته است تا زمینه سازی داشته باشد برای تطابق روح تشنه ی بشریت با آنچه آن روح – خواستار گمشده خویش – را در عالم وجود سیراب می کند .
در توضیحات مطالب فوق نکته ای دیگر که گفتنش خالی از لطف نیست این که : آن روز که خداوند از پشت تمام بشریت بر خداوندی خویش اقرار گرفت – بدین واسطه که با ((قالوابلی)) بر این امر شهادت دادیم – این فطرتی که از آن صحبت می کنیم ، از آن وقت در وجود ما به ودیعه نهاده شده بود ، تا امروز که گام های ما این جهان مادی را لمس می کند. اگر انسان آنچه را که قبلا به وجودش مقر بود ، امروز توانست به نحو شایسته ای هضم کند ، آن تقاضا در درون بهتر اشباع می شود ؛ و اگر در وصول به این صراط حیران ماند و از کجراهه ی بدنی صراط حیران بود ، آنچه به دنبال آن بوده است را نیز مسلما خوب هضم نخواهد کرد .
اگر تمام شرایط برای عبادت حاصل باشد ، این امر صورتی دلچسب تر به خود می گیرد ، تا آنجا که به ما گفته شده : در حال عبادت بوی خوش از شما متراوش باشد ، لباس های طیب و پاکیزه و نظیف ، و به عبارتی بهترین لباستان را در بر داشته باشید. این ها تماما مثبت این معنی است که با چنین مقدماتی ، آمادگی روح ، آرامش روح ، سکون حواس ، بهتر رخ می نمایاند و بایستی به یک نکته مصربود و آن این که : آنچه مانع می شود که انسان ، با رب کریمش خیلی خودمانی و دلچسب و کلیمانه وار ، سخنی داشته باشد ؛ همین تار و پودهایی است که مجال حرکت را از او گرفته است و یکی از مصادیق این تار و پودها ، تشویش روح است که با تمهیداتی که فوقا ذکر شد یک قسم از مقدمات حاصل می شود.

۱۴۰صفحه فونت ۱۴ فایل ورد منابع دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

-۲ مقدمه
مسجد به طور خلاصه، اصلاً یک ساختمان نیست بلکه به سادگی مکانی است که برای اقامه نماز مهیا شده است.
همان طور که فتوحات بیشتر می شدند، نیاز به مکانی دارای کاربرد اجتماع هزاران مسلمان، ضروری می نمود و جایگاهی محصور و ساده، همانا بهترین راه برطرف کردن آن نیاز به شمار می آمد. آنچه که برای محصور کردن آن فضای دلخواه نیاز بود لزوماً ماندگار نبودند، از جمله خطی از خاکسترهای پراکنده حصاری ازلی، جویی کم-عمق و از این قبیل. با این راه های ساده، شکل ابتدایی مساجد جامع بزرگ دوران های بعد پایه ریزی شد.
وجود زمین های وسیع و نیاز به اسکان هزاران عابد، جای تعجب برای عظمت و بزرگی مساجد اولیه باقی نمی-گذاشت. اگرچه هیچ مسجدی از این دهه های اولیه به حالت اولیه خود باقی نمانده است، تأثیر این نیازها بر روی تکامل مساجد بعدی اغراق آمیز نیست. تجربیات تکوینی در معماری مسجد مانند بیشتر نمودهای فرهنگ و مذهب اسلامی برگرفته از قرن اول بوده است. این مساجد اولیه عظیم، پایه گذار این اصل بودند که بنای عالی مذهبی اسلامی می بایست اساساً چهره ای همه شمول و فراگیر داشته باشد و نه انحصاری و طردگرا.
در گذر زمان نیز تزئینات اضافه شده به بنا به عنوان جزء لاینفک بنا تلقی گردید به طوری که اشاره شد، انواع تزئینات به بنا اضافه گردید. به همین دلیل تنها وجه تمایز آن فضا این بود که محصور و تزیین شده بود.
در نماسازی مساجد نیز عناصر گوناگونی همچون آمودها(تزیینات یا الحاقات غیر سازه ای) که زمانی در شیوه اصفهانی با الهام گرفتن از کم و کیف رستاخیز هنری و به مقتضیات ساختار کالبدی بناها به طرزی نو اجرا می شد که مهم ترین آنها عبارتند از: کاشی هفت رنگ، نقش بر دیوار، نورپردازی، آیینه کاری، گچ بری، آجر چینی و آمودهای چوبی بود …..
و عنصر رنگ که رنگ های به کار رفته در پوشش ها و آمودهای بناها یکی از ملاک های شناخت دوره تاریخی آثار و نیز یکی از عناصر ارزیابی ذوق و پسند کلاسیک و عمومی اهل فن و هنر عامه در هر دوره تاریخی است. و باز هم در آثار قوام یافته با شیوه اصفهانی، رنگ های مسلط؛ آبی، فیروزه ای، لاجوردی، سفید شیری، نخودی پخته و طلایی است و باز هم تأسف از اینکه امروز هنر گذشتگان به دست فراموشی سپرده شده است…
و نورپردازی که با توجه به جهت تابش آفتاب و رعایت سمت درون گرایی در بناهای ایرانی صورت گرفته است. دور گردن بلند گنبدها، نورگیرها تعبیه می شد که هم سنگینی بنا را متعادل می کرد و هم نور کافی و غیر مستقیم به داخل می داد و … آیینه کاری و تزئینات چوبی نیز به همین ترتیب.
هر یک از این عناصر متأسفانه در دنیای امروز نادیده انگاشته شده و در واقع مساجد محلات که زمانی همچون عنصری تزئین یافته در شهر جلوه گری می نمودند، امروزه فقط به نام یک ساختمان می باشند و این نکته در معماری امروز فراموش شده است که نماسازی مسجد باید با رعایت تمام زمینه ها و جوانب انجام گیرد، به طوری که اصالت و فرهنگ مسجد در نماساز جلوه گر شود. به طور مثال باید به نکاتی مثل: شکوه و عظمت، صفا و معنویت، توحید و وحدانیت و سایر عقاید دینی در جلوه هنری نیز توجه کافی نمود.
اکنون بیایید بیندیشیم؛
برای شناخت تمدن ها، مبانی و ریشه‌‌های آنها را باید شناخت. سرچشمه تمدن ها، انسان ها هستند. انسان ها برای ادامه حیات و برخورداری از مواهب هستی به فرهنگ‌‌آفرینی می‌‌پردازند و در این مسیر به مرحله‌‌ای می‌‌رسند که تمدن نام دارد. بین آنچه بی‌‌روح و بی‌‌رنگ و بی‌‌مفهوم است که ماده اولیه کار معماران به شمار می‌‌رود و آنچه در رنگ و مفهوم خاصی تناور شده و معماری نامیده می‌‌شود، نه الزاماً شخص معمار، بلکه مردم، ارزش ها، سنت ها و فرهنگ هایی قرار گرفته‌‌اند که در گستره‌‌های سرزمینی قابل لمس هستند.
معماری ای که از تاریخ عبور کند و به فرهنگ بیندیشد، معماری ای پویا، ماندگار، ارزشمند و آینده‌‌نگر خواهد بود.

فصل دوم
مفهوم مسجد

۲-۱مفهوم عبادت و پرستش در لغت
عبودیت ، به معنای خضوع و خاکساری است. عبودیت و خاکساری ، باید فقط در برابر خدای متعال
صورت پذیرد و حتی شایسته نیست عنوان عبد بر بندگان و کنیزکان اطلاق گردد. عبادت در لغت ، به معنای طاعت همراه با خضوع است. گاه عبادت به معنای پیروی از روش و دین و آیین است نه پرستش. قرآن کریم می فرماید : « فقالو انومِن لبشرین مثلنا و قومهما لنا عابدون » (مومنون(۲۳):۴۷) پس گفتند : « آیا به دو بشر که مثل خود ما هستند و طایفه آن ها بندگان ما می باشند ایمان بیاوریم؟ »کسی که از خط مشی پادشاهی پیروی کند ، او را پرستیده و عبادت کرده است، چنان که وقتی انسان به سخنرانی کسی گوش می دهد، او را به گونه ای عبادت کرده است. اگر سخنران از خدا و ارزش های الاهی و مبانی دینی سخن می گوید و با سخنانش آدمی را به سوی خدا فرا می خواند، شنونده در حقیقت خدا را پرستیده است و اگر…………………….

فصل سوم
تاریخچه مسجد

۳-۱اولین مسجد
مسجد قبا اولین مسجدی است که در اسلام ساخته شده و ابن جزی و سمهودی و حلبی و غیر ایشان نیز در آثارشان به این موضوع تصریح کرده اند. در گذشته در هنگام بحث از هجرت ابوبکر به حبشه گفته شد عده ای ادعا کرده اند ابوبکر اولین مسجد را بنا نموده و سخنان عجیب و غیر قابل پذیرشی را در آنجا ارئه کرده اند ایشان ادعا نموده اند در اوج بحران و فشارهای مختلف به مسلمین ابوبکر از منزل خارج شده و با جرات تمام به صورت علنی به عبادت خدا پرداخت…………………..

-۲ معماری مسجد از سنت تا مدرنیته
در طول تاریخ، ساخت مسجد در ایران در بطن جریانی که تغییر و تداوم مهمترین ویژگی های آن بودند، انجام می شد؛ پروسه ای که تا انتهای دوران صفویه تغییر و تداومش به وضوح قابل رویت است. اما از آنجا که این سنت به مرور تداوم خود را از دست داد، تغییرش نیز ناممکن شد. تداوم و تغییر شروط لازم و کافی یکدیگر در این پروسه تاریخی هستند. تداوم در معماری معاصر کلیسا و تاحدودی تداوم در معماری معاصر مساجد برخی از کشورهای مسلمان این دغدغه را که چگونه می توان مسجدی امروزی طراحی کرد، در ایران بارزتر می کند. دغدغه ای که با وجود سرمایه گذاری های مناسبی که بعد از انقلاب اسلامی در ساخت مساجد جدید انجام شد، به دلیل تکرار الگوی گذشته همچنان به قوت خود باقی است. اگر بپذیریم که تغییر در معنای عام آن برخاسته از دانش و آگاهی است، با توجه به سیر صعودی دانش بشری پذیرفتن تغییر برای جامعه امروزی به عنوان یک اصل غیرقابل تردید است. اصلی که غفلت از آن، تکرار خسته کننده فرم های آشنا در معماری مسجد را سبب شده است.
پاسخ این سوال که در طراحی مساجد این اعتقادات هستند که فرم ها را ایجاد کرده اند یا فرم ها در اثر گذر زمان به نوعی تقدس رسیده اند، می تواند در تبیین رویکرد مناسب برای طراحی مساجد تاثیر بسزایی داشته باشد. اسماعیل سراج الدین در مقاله خود با عنوان دسته بندی رویکردهای تاثیرگذار در معماری معاصر کشورهای اسلامی در کتاب «ساختن برای آینده» (از مجموعه کتاب های جایزه معماری آقاخان که به مناسبت برگزاری پنجمین دوره این جایزه در سال ۱۹۹۲ میلادی به چاپ رسید)، این رویکرد را به ۵ دسته تقسیم می کند. او در مقاله خود آورده است؛ «برطرف کردن دوگانگی بین تفکرات مدرن و سنتی در معماری، یکی از مهمترین رویکردهای جایزه معماری آقاخان در تمامی مباحثی که درباره معماری در دنیای اسلام مطرح می شود، بوده است؛ مباحثی که در کل معماری دنیا نیز مطرح است. بر اساس برندگان جایزه معماری آقاخان از بین تمامی رویکردهای موجود می توان معماری معاصر را به ۵ رویکرد تقسیم کرد؛ ۱- رویکرد عامه پسند، ۲- رویکرد سنتگرا، ۳- رویکرد مردمگرا، ۴- رویکرد نوگرایی قابل انطباق و ۵- رویکرد نوگرا.
رویکرد عامه پسند رویکردی است که بر اساس روش های مردم عامه به وجود آمده است و در واقع رویکردی است که معماری بومی را به وجود می آورد. پیام این مساجد واضح و روشن است و به راحتی توسط جامعه ای که از آن استفاده می کنند و حتی خارجی هایی که از آنها دیدن می کنند، قابل درک است. این مساجد استاد کارانی سنتی……………………….

فصل چهارم
جایگاه مسجد در اسلام و ایران

۴-۱مسجد سمبل شهر اسلامی
خانه ی پیامبر در مدینه با پلانی مربع شکل با ابعادی حدود ۵۶ در ۵۶ متر با پوشش تیر و ستون و ۹ اتاق در خارج سمت شرقی آن و حیاطی که ۷۵ درصد کل فضای خانه را شکل می داد، به عنوان نخستین الگوی مساجد مسلمانان محسوب می شوند. مساجد اولیه با سادگی و قداست خاصی ساخته می شدند تا نمادی از مفاهیم واقعی اسلامی و تعلق به تمام طبقات اجتماعی باشند.
مسجد در اسلام مانند کلیسا در مسیحیت، بنایی است که منعکس کننده ی بسیاری از سنت های معماری بومی است. انعطاف پذیری ذاتی ، بی تفاوتی نسبت به نمای خارجی و تاکیدی متقابل بر داخل از خصوصیات برجسته ی معماری مساجد به شمار میرود. معماران مسلمان به جای ایجاد فرم های جدید به بهسازی فرم های موجود پرداختند. طوری که برخی صاحبنظران تنها مقرن……………………..

فصل پنجم
ویژگی فضایی و مکانی مسجد

۵-۱اصول طراحی مسجد
معماری مساجد در دوره های مختلف تاریخ، بیانگر اعتقاد و بینش معماری هر عصر است. پایه و اصول طراحی مسجد، ضمن اشاره به مواردی نظیر ساختمان مسجد و معماری عملکردی آن و توضیح جهت قبله، اتصال صفوف، آستانه ورود به شبستان، کفش کن، وضو خانه، آستانه ورود به مسجد و صحن به بیان اساس سازه ای مساجد و ارتباط آن با مهندسی سازه می پردازد.
از آنجا که پژوهش حاضر تلاشی است رسمی در جهت تدوین ضوابط طراحی مسجد، تشخیص این که در این مرحله خاص چگونه ضوابط در عمل می تواند کاربردی موثر در بهبود کیفیت طراحی مسجد داشته باشد خود از اهداف اولیه پژوهش به حساب می آید.
خوشبختانه وزارت مسکن و شهرسازی در این زمینه تا به حال بیست آئین نامه ضوابط فنی تدوین کرده است، که این مباحث تحت عناوین ذیل است :
مبحث اول : تعاریف . مبحث دوم : نظامات اداری . مبحث سوم : حفاظت ساختمان ها در مقابل حریق . مبحث چهارم : الزامات عمومی ساختمان ها . مبحث پنجم : مصالح و فراورده های ساختمانی . مبحث ششم : بارهای وارده بر ساختمان . مبحث هفتم : پی و پی سازی . مبحث هشتم : طرح و اجرای ساختمان های با مصالح بنایی . مبحث نهم : طرح و اجرای ساختمان های با بتون آرمه . مبحث دهم : طرح و اجرای ساختمان های فولادی . مبحث یازدهم : اجرای صنعتی ساختمان ها . مبحث دوازدهم : ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا . مبحث سیزدهم : تاسیسات برقی . مبحث چهاردهم : تاسیسات گرمایی ، تعویض هوا و تهویه مطبوع . مبحث پانزدهم : آسانسور ها و پله های برقی . مبحث شانزدهم : تاسیسات بهداشتی . مبحث هفدهم : تاسیسات لوله کشی و تجهیزات گاز طبیعی ساختمان ها . مبحث هجدهم : عایق بندی و تنظیم صدا . مبحث نوزدهم : صرفه جویی در مصرف انرژی . مبحث بیستم : علائم و تابلوها .
نکته در خور اهمیت دیگر این که ، بخش عمده مقررات آئین نامه ملی ساختمان ناظر بر مسائل مریوط به استحکام و ایمنی بنا اعم از ایستایی سازه ، ایمنی در مقابل آتش سوزی و مسائل فنی دیگر است. این گونه مقررات جنبه عام دارند و در مورد انواع ابنیه لازم الاجرا هستند.
با در نظر گرفتن نکات مذکور ( و نیز نیت اصلی نهاد کارفرما در این طرح )، که همانا ارتقای کیفیت طراحی بنای مسجد است، در تنظیم این گزارش سعی بر این بوده است که نوع مطالب و شیوه ارائه به نحوی باشد که بتواند برای طراحان مسجد به عنوان راهنمای طراحی کاربرد داشته باشد.
مطالعات نظری روی مبانی طراحی نشان می دهد که در فرایند طراحی ، عمده ترین بخش و مهم ترین نکته که عامل تعیین کار است ، شکل گیری اطلاعات اولیه طرح است که ضرورت ها و معیارهای گوناگون ( و گاه متباین ) موجود در برنامه پروژه را در کلیت واحدی به تعادل می رساند. از این رو اطلاعات موجود در یک راهنمای طراحی و شیوه ارائه آن کم و بیش ، پیش از هر چیز باید طراح را در شکل گیری طرح متناسب با موضوع و بستر پروژه یاری رساند.
عمده ترین ویژگی های طرح وسازو کار آن به قرار زیر است :
اطلاعات حاصل جمع جبری اطلاعات پراکنده و تحلیلی درباره موضوع و بستر طرح نیست .
طرح مایه ی متکی به آگاهی ضمنی نسبت به ماهیت و کلیت موضوع طرح به عنوان پیکره ای واحد است ، نه شناخت علمی جزئیات آنها. به تعبیر دیگر ، در مرحله طراحی توجه و تمرکز طراح بر کل است نه اجزای پراکنده .
در روند تشکیل طرح که روندی خلاقانه است ، طراح از میان عوامل در خور توجه و تاثیر گذار در طرح ، شمار معدودی را به عنوان عوامل تعیین کننده بر می گزیند و مبنای ایده پردازی خود قرار می دهد .
انطباق دادن الگوی برگزیده با شرایط و ویژگی های بستر و موضوع طرح از ساز و کارهای حاکم بر فرایند طراحی است که آن را به فرایندی مبتنی بر قیاس بدل می سازد .
پس از ذکر ویژگی های مذکور ، می توان چنین نتیجه گرفت که :
اطلاعات موجود در راهنمای طراحی باید بیشتر ناظر به کلیت طرح و مهمترین عنصر یا المان تشکیل دهنده آن باشد .
ضوابط و معیارهای ارائه شده در راهنمای طراحی بهتر است همراه با مثال های نمونه های طراحی شده ارائه گردد تا طراح تحقق عینی آن ضوابط و معیارها را در کلیت نمونه ها بیابد .
هدف از توصیه های طراحی موجود در راهنما باید گسترش دامنه خلاقیت طراح و برآمده از خلوص نیت و تقوا باشد ، نه ایجاد موانع دست و پاگیر .
در تنظیم راهنمای طراحی ، استفاده هر چه کمتر از نوشتار و پرداختن یشتر به بیان تصویری و خلاصه کردن نمونه ها ارجحیت دارد .
در ادامه باید به موضوع خاص مسجد مورد نظر پرداخت . پژوهش حاضر هدف و نیت روشنی را دنبال می کند و آن این است که معماری مساجدی که ساخته می شود از هر جهت با شان و محتوای عملکردی آن که در درجه اول نماز جماعت مسلمانان است متناسب باشد . البته در مطلوبیت معماری مساجد عوامل گوناگونی دخیل هستند که از آن جمله اند ، رعایت احکام فقهی نماز جماعت که در مسائل طراحی مساجد تاثیر گذار است ، دقت در اجرای بنا ، کیفیت……………………………

-۲معماری و ساختمان مسجد
معماری مسجد را می توان از زوایای مختلفی نگاه کرد . در این بخش آن دسته از ویژگی های معماری مسجد که آن را به نوعی از سایر بناها متمایز می کند مد نظر است و ضوابط و معیارهای عام طراحی………………..

فصل ششم
نمونه های قدیمی و داخلی

۶-۱ مسجد گوهرشاد
بی تردید مهمترین اثر باقی مانده از دوره تیموری در ایران ، مسجد گوهرشاد در مشهد است که در جوار آرامگاه امام رضا (ع) واقع گردیده و ساختمان……………..

فصل هفتم
نمونه های خارجی

۷-۱ نگاهی به معماری مساجد جهان
درتمام کشور های دنیا، مسجد، محل برگزاری نماز، گردهمایی و آموزشی مسلمانان است و در کنار کارآبی وسیع عملی که دارد از ارزش عالی معماری و هنری نیز بر خوردار است به طوری که مروارید درخشان ساختمان های جوامع غربی بوده و مینیاتور از اقتباس اعراب وملیت ایران است.آقای «چی گای یون» معتقد است:
درآن زمان مسجد شامل یک حیاط روباز و دیوار حصار مانند ساخته شده از گل بود، از تنه خرما به عنوان ستون و از شاخه های درخت خرما و گل و…………………