توضیحات

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

عدالت و اجرای آن همواره مورد توجه تمام مکتب ها، از گذشته تاکنون بوده است. تفاوت مکتب اسلام با دیگر مکاتب آن است که، اسلام دو مؤلفه حق و

تکلیف را ملازم یکدیگر قرارداده، آنجا که تکلیفی واجب شده، به دنبال آن حقی نیز بر آن مترتّب شده است و رعایت حقوق و تکالیف متقابل را شرط اجرای عدالت قرار داده است.

قرآن کریم فلسفه تشکیل حکومت ها و بعثت انبیاء(علیهم السّلام) را اقامه قسط و عدل و حل اختلافات گوناگون میان بشر دانسته و عدالت را میزان

تعادل بخشی زندگی بشری نامیده است؛ لذا در زمینه اجرای عدالت در جامعه فرامین بسیاری دارد.

از جمله این فرامین امر به تقوای فردی، وضع و اجرای قوانین عادلانه و رسیدگی به ضعفای جامعه است.

مولای متقیان حضرت علی(علیه السّلام) عدالت را نه تنها یک تکلیف، بلکه ناموس الهی می داند. در نهج البلاغه ایشان، عدالت به عنوان یک فلسفه و

نظریه اجتماعی سیاسی، مورد توجه قرار گرفته است. از اساسی ترین مظاهر عدالت در نظر امام علی (علیه السّلام) رعایت مساوات است. بیشترین اوامر ایشان به کارگزارانشان، درباره لزوم رعایت مساوات و اجرای عدالت بین اقشار مختلف مردم است.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

از جمله اساسی ترین عوامل اجرای عدالت می توان به حاکمیت قانون عادلانه در جامعه ، دینداری وتقوای افراد جامعه،رسیدگی به محرومان

ومستضعفان جامعه، حکومت حکمرانان عادل،نظارت همگانی و… اشاره نمود. موانع اجرای عدالت نیز مواردی از قبیل نبود قانون عادلانه، حکومت جور،

انسان محوری و سودگرایی، دنیا طلبی حکام و استثمار و انحصار گرایی و…. می باشند.
واژگان کلیدی: قرآن کریم، نهج البلاغه، عدل، عدالت اجتماعی، قسط، مساوات، ظلم.

۲۰۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد  

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل را دانلود کنید

انجام پروپوزال مقاله و پایان نامه الهیات در کوتاهترین زمان با موضوعات خاص شما. منتظر تماس شما هستیم

فهرست مطالب

عنوان صفحه
مقدمه ۱
فصل اوّل: کلّیات و مفاهیم ۳
۱-۱-کلیّات ۴
۱-۱-۱– بیان مسأله ۴
۱-۱-۲- علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن ۴
۱-۱-۳- سابقه پژوهش ۴
۱-۱-۴- سؤال اصلی پژوهش ۵
۱-۱-۵- سؤالات فرعی پژوهش ۵
۱-۱-۶- فرضیههای پژوهش ۶

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۱-۱-۷- پیشفرضهای پژوهش ۶
۱-۱-۸- اهداف پژوهش ۶
۱-۱-۹- روش پژوهش ۶
۱-۱-۱۰- روشگردآوری اطلاعات و دادهها ۶
۱-۱-۱۱- جنبه جدید بودن موضوع ۷
۱-۱-۱۲- نتایج علمی و عملی تحقیق ۷
۱-۲- مفهوم شناسی عدالت اجتماعی ۸
۱-۲-۱- معنای لغوی عدالت ۱۰
۱-۲-۲- واژه های همسو: قسط، مساوات و انصاف ۱۱
قسط ۱۱
تفاوت قسط و عدل ۱۲
مساوات ۱۳
فرق بین مساوات و عدالت ۱۴

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

انصاف ۱۵
۱-۲-۳- واژه های مقابل عدل ۱۵
ظلم ۱۵
تجاوز ۱۸
۱-۲-۴- مفهوم اصطلاحی عدالت و عدالت اجتماعی ۱۹
۱-۲-۴-۱- مفهوم اصطلاحی عدالت ۲۰
۱-۲-۴-۲- مفهوم اصطلاحی عدالت اجتماعی ۲۵
۱-۲-۵- دیدگاه اندیشمندان غیر مسلمان درباره عدالت ۲۷
فصل دوم: عدالت اجتماعی در قرآن کریم ونهج البلاغه…………………………………………………………..۳۳
۲-۱- عدالت اجتماعی و جایگاه آن ۳۴
۲-۱-۱- عدالت، اصل ثابت قرآنی ۳۵
۲-۱-۲- عدالت، فلسفه بعثت پیامبران ۳۷
۲-۱-۳- عدالت قرآن، عدالت همه جانبه ۳۹

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۲-۲- عدالت و انواع آن ۴۰
۲-۲-۱- عدل الهی ۴۰
آیات ناظر به عدل الهی ۴۲
۲-۲-۲- عدالت بشری ۴۶
آیات ناظر به عدالت بشری ۴۷
عدل فردی ۴۸
عدل در روابط خانوادگی ۴۸
۲-۲-۳- عدالت اجتماعی ۵۰
آیات ناظر به عدالت اجتماعی ۵۳
عدالت اقتصادی ۵۴
عدالت قضایی ۵۴
عدالت سیاسی ۵۵
۲-۳- عدالت از دیدگاه امام علی(علیه السّلام) ۵۸
فصل سّوم: عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم و نهج البلاغه……………………………….۶۲
۳-۱- عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم ۶۴

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۳ـ۱ـ۱ـ حاکمیت قانون عادلانه الهی در جامعه ۶۴
۳ـ۱ـ۲ـ اجرای دقیق حدود و قوانین الهی ۶۸
۳-۱-۳- دینداری و تقوای افراد جامعه ۷۴
۳ -۱-۴- رسیدگی به محرومان و مستضعفان ۷۷
۳-۱-۵- شایسته سالاری ۸۷
ویژگی های لازم برای انتخاب افراد شایسته ۸۷
۳-۱-۶- نظارت عمومی ۹۱
۳-۱-۷- تعهد متقابل ۹۵
۳ ـ۲ـ عوامل اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه ۹۸
۳-۲-۱- حکمران عادل ۱۰۱
۳ -۲-۲- نظارت همگانی ۱۰۴

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

پند و اندرز کارگزاران ۱۰۵
بی نیاز ساختن کارگزاران ۱۰۵
بازرسی مخفیانه از کارگزاران ۱۰۶
تقویت روحیه انتقاد پذیری ۱۰۷
۳ـ ۲ ـ ۳ ـ منش عادلانه حاکمان ۱۰۹
مردمداری ۱۱۱
سعی در کسب رضایت عموم مردم ۱۱۲
رعایت مساوات ۱۱۴
تساوی در برابر قانون و قضا ۱۲۰
۳ ـ ۲ ـ ۴ ـ حقوق متقابل مردم و حاکمان ۱۲۱
وظایف حکومت در قبال مردم ۱۲۵
فصل چهارم: موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم ونهج البلاغه…………………………….۱۳۰

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۴-۱- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم ۱۳۲
۴-۱-۱- نبود قانون عادلانه ۱۳۳
۴-۱-۲- حکومت جور ۱۳۶
۴-۱-۳- مادی گرایی و انسان محوری ۱۴۰
۴-۱-۴- سود گرایی و سرمایه داری نامطلوب ۱۴۲
کم فروشی ۱۴۶
اختلاس ۱۴۷
۴-۱-۵- تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی ۱۴۸
۴-۲- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه ۱۵۳

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۴-۲-۱- حکومت جور ۱۵۳
۴-۲-۲- دنیا طلبی حکام ۱۵۷
۴-۲-۳- استثمار و بهره کشی ۱۶۱
۴-۲-۴- سرمایه داری ۱۶۴
۴-۲-۵- انحصار گرایی (خود اختصاصی) ۱۶۶
نتیجه گیری ۱۷۵
پیشنهادات ۱۷۶
فهرست منابع و مآخذ: ۱۷۷

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

مقدمه
عدل و عدالت اجتماعی از جمله مفاهیم پر معنایی است که همواره مورد توجه ادیان و مکاتب مختلف بوده است .اما اجرای آن همچنان به عنوان آرزویی دست نیافتنی به نظر می رسد؛ آرزویی که تحقق آن، نیازمند بررسی لوازم اجرای عدالت و موانع پیش روی آن می باشد.

اندیشمندان بسیاری در این مورد قلم فرسایی نموده و آثار مفیدی در رابطه با عدالت و مفهوم آن، پدید آورده اند. آنچه در این پژوهش مورد نظر است؛ بررسی عوامل اجرای عدالت اجتماعی و موانع اجرای آن از دیدگاه قرآن کریم و نهج البلاغه می باشد که به نظر نگارنده تاکنون پژوهشی مستقل و جامع در این زمینه ارائه نشده است.

قرآن کریم، کتاب جاودانی مسلمانان، بهترین راهنما در مسیر اجرای عدالت در جامعه می باشد. از منظر این کتاب آسمانی عوامل اجرای عدالت اجتماعی مواردی از قبیل حاکمیت قانون عادلانه در جامعه، دینداری و تقوای افراد جامعه و رسیدگی به محرومان و مستضعفان می باشند.

نهج البلاغه میراث جاویدان امام علی (علیه السّلام)، در بردارنده اندیشه ها و رهنمودهای عدالت محور آن حضرت، در زمینه های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است. ارائه راهکارهای اجرای عدالت اجتماعی، از جمله مجاهدت های ایشان در جهت ایجاد جامعه ای عادل و فضیلت محور است. این راهکارها مواردی از قبیل لزوم زندگی عادلانه حاکمان، رعایت حقوق

متقابل مردم و حاکمان و نظارت همگانی می باشند. فقدان هر یک از مؤلفه های تشکیل جامعه عادل به عنوان مانعی در راه اجرای عدالت اجتماعی قرار می گیرد.

با کنار هم نهادن فرامین الهی در قرآن کریم و کلام دومین معصوم، امام علی (علیه السّلام) می توان تا حدودی به دیدگاه اسلام در رابطه با عوامل اجرای عدالت اجتماعی و موانع اجرای آن دست یافت.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

از آنجا که نسخه های نهج البلاغه متفاوت بوده و شمارگان خطبه های آنها یکسان نمی باشد، در این پژوهش از نسخه نهج البلاغه سید رضی با ترجمه محمد دشتی استفاده شده است.
قابل ذکر است با توجه به این که زبان پایان نامه، فارسی می باشد؛ سعی شده است در متن از ترجمه متون استفاده شود و در موارد لزوم، در پاورقی به متن عربی ارجاع داده شود.

فصل اوّل:

کلیّات و مفاهیم

۱-۱-کلیّات
۱-۱-۱- بیان مسأله
عدل و عدالت مفاهیمی هستند که در همه مکاتب بشری مورد توجه بوده اند. البته عدالت در جوامع مختلف با نگرش‌های گوناگونی تفسیر می‌شود. بعد بشری عدالت، سبب تکامل اخلاقی افراد می‌شود و بعد اجتماعی آن سبب بهبود روابط انسانی و ساماندهی عادلانه جوامع می گردد.

قرآن به عنوان منشور جامع بشریت در زمینه عدالت اجتماعی و فردی دارای آموزه‌های ارزنده‌ای است که با پیروی از آن مردم، به ویژه مسلمانان به سوی مدینه فاضله رهنمون خواهند شد.

پس از قرآن کریم، اهل بیت پیامبر (علیهم السّلام) به عنوان مفسران واقعی قرآن به تبیین دستورات الهی پرداختند. امام علی (علیه السّلام) امام عدالت و عصمت، در دستورات فراوان ضمن نامه‌ها و خطبه های خود، زمامداران و کارگزاران را به اجرای این اصل مهم اسلامی، امر نموده‌اند؛ دستوراتی که امروزه نیز همچون چهارده قرن پیش، حلاوت و تازگی خود را حفظ کرده‌اند.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

مهم‌ترین نکته در بحث عدالت اجتماعی، اجرای صحیح آن و بررسی عوامل و موانع اجرای آن می‌باشد؛ لذا پژوهش حاضر بر آن است که عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی را از منظر قرآن کریم و نهج ‌البلاغه بررسی نماید.

۱-۱-۲- علت انتخاب موضوع و اهمیت و فایده آن

از آنجا که در خصوص عوامل و موانع اجرای عدالت از نظر قرآن و نهج‌البلاغه تحقیق جامعی صورت نگرفته است و با توجه به اهمیت اجرای عدالت اجتماعی در میان جوامع، شناسایی عوامل ایجاد عدالت و همچنین موانع پیش روی آن در جامعه، ضرورت مضاعف پیدا می ‌کند. این پژوهش تا حد امکان، به بررسی این مسأله می پردازد.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۱-۱-۳- سابقه پژوهش
در زمینه عدالت اجتماعی و بررسی مفهوم، موانع تحقق و دیگر مسائل مربوط به آن پژوهش‌های پراکنده‌ای انجام گرفته است. از جمله در خلال بحث‌های استاد شهید مطهری به جنبه‌هایی از این بحث اشاره شده است، برخی از آثاری که در خصوص عدالت اجتماعی نگاشته شده اند، عبارتند از:

زهیرالاعرجی در کتاب فی العدل الاجتماعی و سید قطب در کتاب عدالت اجتماعی در اسلام هر کدام تا حدی بر گزاره‌های قرآنی در راستای اجرای عدالت اشاره کرده‌اند.
در کتاب عدالت اجتماعی در اسلام نوشته سید جمال‌الدین موسوی از راهکارهای اجرای عدالت و نمونه‌هایی از آن در سیره پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) و امام علی (علیه السّلام) بحث شده ‌است.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۴- در کتاب نظریه عدالت، نوشته محمد حسین جمشیدی، به جمع‌آوری نظرات اندیشمندان شرقی و غربی در مورد عدالت اجتماعی و بررسی آراء فارابی، امام خمینی (ره) و محمد باقر صدر در مورد عدالت اجتماعی و نحوه شکل گیری مدینه فاضله پرداخته شده است.
برخی از پایان نامه‌ها که در این موضوع نوشته شده‌اند عبارتند از:

بررسی عدالت فقهی، نوشته محمد جواد سعدی، نظریه عدالت از دیدگاه ابن مسکویه از محمد جواد قنبری و … بیش تر این آثار به بررسی جنبه‌هایی اختصاصی از عدالت همچون عدالت فردی یا نظریه‌های معروف عدالت از دیدگاه اندیشمندان پرداخته‌اند و در هیچ یک از آثار یاد شده تحقیقی جامع در خصوص عوامل و موانع اجرای عدالت از نظر قرآن کریم و

نهج‌البلاغه انجام نگرفته است. پژوهش پیش رو، به بررسی این موارد همت گمارده و بر آن است، تا نموداری کلی از عوامل و موانع اجرای عدالت در یک جامعه اسلامی ارائه دهد.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۱-۱-۴- سؤال اصلی پژوهش
عوامل و موانع اساسی اجرای عدالت اجتماعی از نظر قرآن کریم و نهج‌البلاغه کدامند؟
۱-۱-۵- سؤالات فرعی پژوهش
مفهوم عدل و عدالت اجتماعی چیست؟
عدالت اجتماعی در قرآن کریم و نهج البلاغه، از چه جایگاهی برخوردار است ؟
راهکارهای قرآن کریم در زمینه اجرای عدالت چه مواردی هستند؟

۱-۱-۶- فرضیه‌های پژوهش

از نظر قرآن کریم، اصلی ترین عوامل ایجاد عدالت اجتماعی عبارتند از: دینداری و تقوای افراد جامعه، قاطعیت در اجرای حدود الهی و حاکمیت قانون عادلانه و برخی از عوامل ایجاد عدالت از منظر نهج البلاغه عبارتند از: وجود حکمران عادل و لزوم نظارت همگانی و… .
موانع اصلی اجرای عدالت در جامعه از منظر قرآن کریم، بی دینی، ظلم و جور حاکمان،

مادی‌گرایی و تبعیض نژادی، و قانون گریزی است. از منظر نهج‌البلاغه نیز، ظلم و استثمار و دنیا‌طلبی حکام و زمامداران از مهم ترین موانع اجرای عدالت در جامعه می‌باشد.
۱-۱-۷- پیش‌فرض‌های پژوهش

قرآن کریم به عنوان آخرین و جامع‌ترین کتاب هدایت بشر، بهترین برنامه سعادت بخشی برای بشریت است.
۲- خداوند حکیم و عادل ‌بهترین آموزه‌های عدالت را در قرآن کریم بیان فرموده است.
۳ـ حکومت امام علی(علیه السّلام) پس از حکومت نبوی (صلی الله علیه وآله و سلّم) از جمله کامل‌ترین و عادل ترین حکومت ‌های تاریخ به شمار می رود. از این رو می توان مؤلفه های عدالت ورزی را از سیره این حاکم الهی استخراج نمود.
۱-۱-۸- اهداف پژوهش

هدف اصلی این پژوهش آشنایی با آموزه‌های ارزشمند قرآن کریم و نهج‌البلاغه در زمینه عدالت اجتماعی و گردآوری عوامل و موانع اجرای این مهم می‌باشد.
۱-۱-۹- روش پژوهش

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

روش پژوهش در این نوشتار، اغلب توصیفی و در مواردی توصیفی ـ تحلیلی است.
۱-۱-۱۰- روش‌گردآوری اطلاعات و داده‌ها
روش‌جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای می باشد .
۱-۱-۱۱- جنبه جدید بودن موضوع

در خصوص بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعیـ تا آنجا که نگارنده بررسی نموده ـ پژوهش مستقل و جامعی انجام نگرفته است. به لطف خداوند متعال این مسئله از منظر قرآن کریم و نهج‌البلاغه در این پژوهش دنبال خواهد شد.
۱-۱-۱۲- نتایج علمی و عملی تحقیق

نتیجه علمی این تحقیق، بهره¬گیری علمی توسط پژوهشگران قرآنی و اسلامی می‌باشد و نتیجه عملی تحقیق، قابلیت استفاده از راهکارهای قرآنی و علوی در راستای گسترش و اجرای عدالت در جوامع اسلامی، به ویژه حکومت اسلامی ایران می‌باشد.

۱-۲- مفهوم شناسی عدالت اجتماعی

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

شناسایی دقیق هر موضوع و آشنایی با معانی لغوی و اصطلاحی آن از پایه های اصلی تحقیق در علوم انسانی می باشد. تبیین معنا و مفهوم لغوی و اصطلاحی هر موضوع، گامی بلند در پژوهش محسوب می شود.

در پژوهش پیش رو، تحت عنوان عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن و نهج البلاغه، یکی از اولین اصول، تعریف و بیان اهمیت موضوع شناخت ریشه لغوی و معانی اصطلاحی عدل و تقسیم بندی های این مفهوم می باشد.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

عدالت به عنوان یکی از اساسی ترین آرزوهای بشر مطرح بوده است. اصولاً انسان از این که با دیگری در موارد یکسان تفاوت داشته باشد، هراسان است و تعادل را وسیله ای می داند که مانع تفاوت های بی جا می شود. عدل در حقیقت دریچه ای است برای رسیدن به دیگر فضایل همچون: آزادی، دموکراسی و مردم سالاری و…. بنابراین فریاد عدالت خواهی گاه از سوی مردم رنج کشیده و مستضعف و گاه از سوی حکوم……………………………

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

– مفهوم اصطلاحی عدالت و عدالت اجتماعی
معنای اصطلاحی عدل تقریباً با معنای لغوی آن یکسان است؛ عدالت در اصطلاح به معنای برابری و رعایت حد وسط بین افراط و تفریط است به گونه ای که درآن هیچ زیاده و کمبودی نباشد.
در اصطلاح برای عدالت معانی متفاوتی ذکر شده است که به ۱۶ مورد هم می رسد از جمله:

عدالت به معنای نظم حاکم بر نظام خلقت- قراردادن هر چیز در جای خود- رساندن حق به حق دار- رعایت استحقاق ها- نفی تبعیض و برابری مطلق- انصاف- ملازمت تقوا در ترک محرمات و انجام واجبات- تناسب جرم با مجازات و…
در این پژوهش، عدالت به معنای حق را به حق دار رساندن، هر چیز را در جای خود قراردادن و در تمامی میادین عملکرد مطابق با قانون داشتن، معنا می شود.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

۱-۲-۴-۱- مفهوم اصطلاحی عدالت
از زمان تشکیل اولین جوامع بشری و ایجاد قوانین مختلف، انسان ها به منظور برقراری ثبات و امنیت در جامعه، همواره در تلاش برای یافتن مفهومی صحیح از عدالت و اجرای آن در محیط زندگی خویش هستند. در این میان تکاپوی فراوانی در جهت جستجوی معنای حقیقی

عدالت و طریقه اجرای آن در جوامع انجام می گیرد. تعریف عدالت در میان اقوام مختلف با توجه به اعتقادات ، ادیان و دیدگاه های متفاوت و گاه معارض، یکسان نیست؛ عده ای، ضعف بشر را سبب طرح این مسأله دانسته اند و گروهی از عدالت به عنوان نوعی فضیلت و در رده بالاترین فضایل نام می برند.

از دیدگاه مسلمانان اعتدال و عدالت به عنوان فضیلتی در وجود افراد می باشد که نشانه سعادت فرد است و وجود این خصیصه در بین حاکمان، جامعه ای عادلانه و خوشبخت را تشکیل می دهد. محور رسیدن به سعادت بشری در جامعه اسلامی را اجرای قسط و عدل تشکیل می دهد. به همین علت در روایات اسلامی از عدل، به زندگی تعبیر شده است.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

از نظر دانشمندان مسلمان، سعادت افراد درون مدینه شکل می پذیرد. ایشان در بسیاری از آثار خود راه های وصول به مدینه فاضله را ذکر می کنند و مهم ترین این طرق را برپایی عدالت و هماهنگی با نظام طبیعت می دانند. در بیان تعریف اصطلاحی عدالت ناگزیر به ذکر آراء برگزیده اندیشمندان در این حوزه هستیم.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

خواجه نصیر الدین طوسی در تعریف عدالت دو مؤلفه را در نظر می گیرد؛ مؤلفه اول: عدالت فردی در معنای متداول رعایت تقوا و مؤلفه دوم: هماهنگی با نظام طبیعت و نظم الهی حاکم بر آن است: « عدالت به معنای تقوای فردی و اجتماعی و هم سازی با نظم الهی حاکم بر طبیعت ».

خواجه نظام الملک طوسی، چند تعریف از عدالت ارائه می دهد؛ که مهم ترین آنها چنین اند: عدالت به معنای راستی و راست کرداری، تناسب جرم با مجازات و عدالت به معنای اعتدال گرایی، میانه روی و رعایت ملکات متوسطه. اما مهم ترین تعریف وی از عدالت، ویژگی ماهوی حاکم بر نظام خلقت است. از نظر او عدل ترازوی نیکی هاست و سزاوارترین پادشاه آن است که دل وی جایگاه عدل است.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

گمان می رود عدالت از نظر او جنبه ابزاری داشته و معطوف به بقای ملک است، نه برپا داشتن عدالت. البته این نظر وی از آنجا ناشی می شود که وی برای اداره جامعه وجود پادشاه را امری حتمی و لازم می دانسته، بنابراین سعی بر این بوده که با رعایت عدل، علاوه بر حفظ امنیت درون جامعه، اسباب بقای حکمرانی پادشاه نیز فراهم آید.

ابن خلدون، گسترش عدالت را زمینه گسترش رفاه عمومی و آبادانی جامعه می داند: « عدالت به معنای تأمین مصلحت عمومی به بهترین وجه ممکن و اصلی ترین بنای تأمین عمران و امنیت است.»

از میان دانشمندان شیعه، فارابی، مبدع و پایه گذار فلسفه سیاسی اسلام است. او اعتقاد به برقراری مدینه فاضله بر اساس دین و وحی و در رابطه مستقیم با حکمت الهی داشت. ایشان برجسته ترین خصلت مدینه فاضله را عدالت گستری و دادگری و اولین قدم در این راه را آشنایی مردمان با عدل می دانست.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

از منظر فارابی، عدالت به معنای تناسب و تساوی حقیقی، رعایت شایستگی ها و تحقق استحقاق ها، به عنوان بزرگ ترین فضیلت و منشأ خیر در جامعه به شمار می آید. خداوند، به دلیل برخورداری از علم و حکمت و اراده مطلقش عادل محض است و فیلسوف، وظیفه

شناخت عدل حاکم بر موجودات و استنباط احکام را به واسطه تشبه به خداوند به عهده دارد و آن احکام را در قالب قانون (کتاب تدوینی) در می آورد. از نظر او برای برقراری نظام فاضله و عادله باید مردمان یا گروهی از آنها با عدل آشنا شوند و عدل در وجودشان تحقق یافته و عمل و اعتقادشان یکی شود.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

در نگرش صدرالمتألهین، عدالت، راه رسیدن به کمال است و فضیلتی است که در بردارنده تمام فضایل اخلاقی است. به تعبیر او عدالت، صرفاً یک فضیلت نیست بلکه راه مستقیم و بستر حرکت انسان برای رسیدن به کمال و سعادت راستین است.

شهید مرتضی مطهری از اندیشمندان معاصری است که در این رابطه دیدگاه های مهمی را مطرح نمودند و آراء ایشان عموماً دست مایه صاحبنظران بعد نیز قرار گرفته است؛ از این رو در این نوشته نیز مورد توجه قرار گرفته است. این دانشمند عدل را همدوش توحید و نبوت و هدف ارسال رسل و معیار کمال افراد می داند. در کلام ایشان مجموعاً چهار معنی در

استعمال کلمه عدل لحاظ شده است که تحت عناوین عدل الهی و عدالت اجتماعی قرار می گیرند و عبارتند از:
الف: موزون بودن: مجموعه ای که در آن اجزاء متفاوت به کار رفته است و هدف خاصی از ترکیب آن اجزاء منظور است

، باید شرایط معین در زمینه مقدار لازم و کیفیت ارتباط اجزاء با هم وجود داشته باشد به گونه ای که تعادل حاکم شود. این مسأله در میان اجزای یک

جامعه نیز باید منظورگردد، یعنی: تعامل افراد مناسب با احتیاجات، بودجه و نیرو در جهت رسیدن به مصالح جامعه باشد.

این تعریف از عدالت از شئون حکمت و علم الهی است. همان گونه که در آیات قرآن نیز بارها به آن اشاره شده است، « اِنّا کُلُّ شَیءٍ خَلَقناهُ بِقَدَرٍٍ ».

ب: تساوی و نفی هرگونه تبعیض: این تعریف، اگر به معنی نفی در نظر گرفتن استحقاق های متفاوت در زمینه اعطاء حقوق باشد، عین ظلم است.

بررسی عوامل و موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر قرآن کریم

ج: رعایت حقوق افراد و اعطا کردن به هر ذی حقی، حق او را: این تعریف بر دو اصل استوار است: حقوق و اولویت ها که افراد در تقابل با هم نوعی

حقوق متقابل پیدا می کنند و رعایت این حقوق عین عدالت است.
د: رعایت استحقاقها در افاضه وجود و امتناع نکردن از افاضه رحمت به آنچه امکان وجود یا کمال دارد. این تعریف نیز منطبق با عدل الهی و از صفات کمالیه الهی است. عدل خدا عین فضل………………………………………..