توضیحات

بررسی روند شهر نشینی و آپارتمان نشینی در استان زاهدان

مقدمه

با توجه به روند سریع شهر نشینی، افزایش جمعیت، کمبود زمین و تحولات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی جوامع موجب دگرگونیهای کالبدی در شهرها شده است.پس از انقلاب صنعتی آپارتمان نشینی شکل نوینی به خود گرفت و جنبه های گوناگون زندگی بشری  از جمله نظام های سکونت گاهی را تحت تاثیر قرا رداد موج این تاثیر گذاری از کشورهای صنعتی آغاز گشت و به کشورهای در حال توسعه از جمله ایران رسید.

توسعه آپارتمان نشینی نه تنها در شکل گیری و روند شهر نشینی تاثیر داشته است بلکه رشد کالبدی و فیزیکی شهرها را دگرگون ساخته است .رشد فزاینده و شتابان جمعیتی و فیزیکی شهر زاهدان و به دنبال آن توسعه آپارتمان نشیی از این منظر قابل توجه است به طوری که جمعیت این شهر در طی هشتاد سال از کمتر از ۵۰۰۰ نفر در هسته اولیه (حدود سال ۱۳۰۰) به ۱۷۴۹۵ نفر در ۱۳۳۵ و به ۴۱۹۵۱۸ نفر در ۱۳۷۵ رسیده است و پیش بینی می شود که در ۱۳۸۰ به ۵۴۸۸۸۶ نفر رسیده باشد و این افزایش که رشد جمعیت متوسط ۲۷/۸ درصد در این سالها را داشته است گسترش فیزیکی فزاینده شهر را نیز توجه می کند این رشد همراه با پدیدآمدن شرایط خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پدیده آپارتمان نشینی را در زاهدان تقویت خواهد نمود . در این راستا با بهره گیری از نظریات کلاسیک و مدرن در زمینه تکوین و تکامل شهرها و نظریات ساخت شهرها، شهرنشینی را از دو بعد عوامل درونزا و برونزا بررسی کرده و در انتها به طریق مطالعه میدانی تاثیر برآیند این دو دسته عوامل را بر توسعه آپارتمان نشینی مورد آزمون قرار داده ایم نتایج حاصله از آن بدین گونه است که رشد شتابان شهر زاهدان عمدتا ناشی از عوامل برونزا شامل عوامل سیاسی و اداری دولت می باشد.

این پژوهش شامل شش فصل است که از میان آنها بعد از فصل اول که بیان مسئله است سه فصل بر مبنای مطالعات کتابخانه ای ویک فصل بر مبنای مطالعات میدانی شکل گرفته است و در فصل ششم نیز نتیجه گیری و آزمون فرضیات را آورده ایم.

۲۰۰ صفحه  فایل ورد فونت ۱۴ منابع و پاورقی دارد

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان

فصل اول : چهار چوب کلی تحقیق

۱-۱ -طرح مساله…………………………………………………………………………………………………………….. ۱

۲-۱ -ضرورت تحقیق …………………………………………………………………………………………………….  ۱

۳-۱- قلمروتحقق …………………………………………………………………………………………………………… ۲

۴-۱- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………… ۲

۵-۱- سئوالات اساسی……………………………………………………………………………………………………… ۲

۶-۱- فرضیات پژوهش……………………………………………………………………………………………………. ۳

۷-۱- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………. ۳

۸-۱- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..۵

۹-۱- محدودیت تحقیق …………………………………………………………………………………………………..۶

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

۱-۲- شهر چیست……………………………………………………………………………………………………………..۷

۲-۲- تعاریف مختلف شهر…………………………………………………………………………………………………۸

۳-۲- عوامل مؤثر در تکوین و تکامل شهر نشینی…………………………………………………………………..۹

۱-۳-۲- دیدگاههای کلاسیک(درونزا) در شکل گیری شهرها ……………………………………………..۱۰

۱-۱-۳-۲-نظریه هیدرولیک یا مبنای محیط گرایی……………………………………………………………..۱۰

۲-۱-۳-۲- نظریه اقتصادی : شهر به عنوان یک بازار …………………………………………………………….۱۳

۳-۱-۳-۲- نظریه شهر به عنوان یک پایگاه نظامی و دفاعی…………………………………………………….۱۵

۴-۱-۳-۲- نظریه مذهبی، گسترش معابد و عبادتگاهها………………………………………………………….۱۶

۵-۱-۳-۲- موقعیت چهاراهی در ایجاد شهرها……………………………………………………………………..۱۷

۲-۳-۲ دیدگاههای مدرن (برونزوا) در شکل گیری شهرها …………………………………………………..۱۷

۱-۲-۳-۲ سیاستهای استعماری کشورهای توسعه یافته …………………………………………………………۱۹

۲-۲-۳-۲- سیاستهای دولتها در مسائل مرزی و استراتژیک………………………………………………….۲۲

۳-۲-۳-۲- اهداف سیاسی – اداری دولتها …………………………………………………………………………۲۳

۴-۲-۳-۲- وجود قطب های صنعتی ………………………………………………………………………………….۲۴

۵-۲-۳-۲- وجود راهها …………………………………………………………………………………………………..۲۶

۴-۲- نظریه های ساخت شهر …………………………………………………………………………………………..۲۹

۱-۴-۲- ساخت دوایر متحدالمرکز………………………………………………………………………………….. ۲۹

۲-۴-۲- ساخت قطاعی شهر…………………………………………………………………………………………….۳۰

۳-۴-۲- ساخت ستاره ای شکل……………………………………………………………………………………….۳۱

۴-۴-۲- ساخت چند هسته ای…………………………………………………………………………………………۳۳

۵-۴-۲- ساخت عمومی شهرها………………………………………………………………………………………..۳۵

۶-۴-۲- ساخت طبیعی شهرها ………………………………………………………………………………………..۳۵

۷-۴-۲- ساخت خطی یا کریدوری………………………………………………………………………………….۳۶

فصل سوم : بررسی ساختار جغرافیای طبیعی و انسانی شهر زاهدان

۱-۳- ویژگیهای جغرافیای طبیعی شهر زاهدان…………………………………………………………………..۳۸

۱-۱-۳- موقعیت جغرافیایی ……………………………………………………………………………………………۳۸

۲-۱-۳- موقعیت ریاضی و نسبی شهر زاهدان……………………………………………………………………۳۸

۳-۱-۳- ویژگیهای زمین شناسی منطقه زاهدان……………………………………………………………………..۴۱

۴-۱-۳- ویژگیهای زمین شناختی حوضه آبریز زاهدان………………………………………………………….۴۲

۵-۱-۳- ژئومورفولوژی حوضه زاهدان……………………………………………………………………………….۴۴

۱-۵-۱-۳- ژئومورفولوژی ساختمانی حوضه زاهدان……………………………………………………………..۴۷

۲-۵-۱-۳- ژئومورفولوژی اقلیمی حوضه زاهدان…………………………………………………………………۴۸

۶-۱-۳- شرایط اقلیمی محدوه زاهدان……………………………………………………………………………….۵۱

۱-۶-۱-۳- عوامل ماکروکلیمایی………………………………………………………………………………………۵۱

۲-۶-۱-۳-عوامل میکرو کلیمایی………………………………………………………………………………………۵۱

۷-۱-۳- بادهای منطقه …………………………………………………………………………………………………….۵۲

۸-۱-۳- میزان دما و طوبت در منطقه …………………………………………………………………………………۵۴

۹-۱-۳- بارندگی و ریزش جوی درمنطقه………………………………………………………………………….۵۶

۱۰-۱-۳- منابع آب منطقه………………………………………………………………………………………………..۵۷

۱-۱۰-۱-۳-آبهای سطح الارضی………………………………………………………………………………………۵۸

۲-۱۰-۱-۳- آبهای زیر زمینی حوضه زاهدان……………………………………………………………………..۶۰

۲-۳- ساختار دموگرافی و ویژگیهای انسانی شهر زاهدان……………………………………………………..۶۱

۱-۲-۳-تعداد جمعیت و تحولات آن طی سالهای(۱۳۳۵ تا۱۳۷۵)………………………………………….۶۱

۲-۲-۳- تراکم نسبی جمعیت در سطح شهر ……………………………………………………………………….۶۴

۳-۲-۳- ساختمان جمعیت ……………………………………………………………………………………………….۷۳

۱-۳-۲-۳- ساخت سنی…………………………………………………………………………………………………..۷۳

۲-۳-۲-۳- نسبت جنسی………………………………………………………………………………………………….۷۷

۴-۲-۳- بعد خانوار ………………………………………………………………………………………………………..۸۰

۵-۲-۳- حرکات جمعیت ……………………………………………………………………………………………….۸۱

۱-۵-۲-۳- حرکات زمانی جمعیت ………………………………………………………………………………….۸۲

۲-۵-۲-۳- حرکات مکانی جمعیت ………………………………………………………………………………….۸۲

۶-۲-۳- عوامل مهاجرت به زاهدان ………………………………………………………………………………….۸۴

۱-۶-۲-۳- عامل جغرافیایی…………………………………………………………………………………………….۸۴

۲-۶-۲-۳- عوامل اجتماعی و فرهنگی و اداری…………………………………………………………………۸۵

۳-۶-۲-۳- عوامل اقتصادی…………………………………………………………………………………………….۸۵

۷-۲-۳- فعالیت و اشتغال…………………………………………………………………………………………………۸۶

۸-۲-۳- وضعیت اشتغال در بخشهای مختلف …………………………………………………………………….۸۷

۱-۸-۲-۳- شاغلین بخش کشاورزی…………………………………………………………………………………۸۹

۲-۸-۲-۳- شاغلین بخش صنعت ……………………………………………………………………………………..۹۱

۳-۸-۲-۳- شاغلین بخش خدمات ……………………………………………………………………………………۹۲

۹-۲-۳- وضعیت کلی سواد در زاهدان………………………………………………………………………………۹۴

فصل چهارم : بررسی روند شهر نشینی و تغییرات کارکردی شهر زاهدان

۱-۴- روند شکل گیری شهر زاهدان…………………………………………………………………………………۹۶

۱-۱-۴- تحولات جهانی و اهمیت یافتن منطقه به لحاظ ژئوپولتیک……………………………………….۹۶

۱-۱-۱-۴- منطقه بلوچستان و سرحد ………………………………………………………………………………..۹۶

۲-۱-۱-۴- منطقه دزداب……………………………………………………………………………………………….۱۰۰

۲-۱-۴- تغییر قدرت از قاجار به پهلوی و استراتژی شهر زاهدان ………………………………………….۱۰۲

۲-۴- سیاستهای دولت در توسعه شهر نشینی زاهدان……………………………………………………………۱۰۳

۳-۴- تغییرات کارکردی در شهر زاهدان …………………………………………………………………………۱۲۴

۱-۳-۴- کارکرد نظامی سیاسی……………………………………………………………………………………….۱۲۴

۲-۳-۴- کارکرد اداری………………………………………………………………………………………………….۱۲۵

۳-۳-۴- کارکرد خدماتی ……………………………………………………………………………………………..۱۲۶

۴-۴- موانع عمده توسعه و جهت توسعه شهر زاهدان …………………………………………………………۱۲۸

۱-۴-۴- موانع درجه یک توسعه (موانع طبیعی)…………………………………………………………………۱۲۸

۲-۴-۴- موانع درجه دو توسعه (موانع مصنوعی)……………………………………………………………….۱۲۸

۳-۴-۴-موانع درجه سوم توسعه (موانع اقتصادی)……………………………………………………………..۱۲۹

۴-۴-۴- توسعه اراضی شهر در ادوار مختلف و جهت توسعه شهر …………………………………….۱۲۹

فصل پنجم :بررسی توسعه آپارتمان نشینی در زاهدان

۱-۵ آپارتمان چیست ……………………………………………………………………………………………..۱۳۲

۲-۵- سابقه آپارتمان نشینی در جهان ………………………………………………………………………..۱۳۲

۳-۵- سابقه آپارتمان نشینی در تهران ………………………………………………………………………..۱۳۴

۴-۵- سابقه آپارتمان نشینی در زاهدان ………………………………………………………………………۱۳۵

۵-۵ مکان یابی مجتمع های آپارتمانی در شهر زاهدان ………………………………………………….۱۳۶

۶-۵- ضرورت ایجاد آپارتمان سازی در زاهدان …………………………………………………………۱۳۷

۷-۵- بررسی وضعیت آپارتمان نشینی در زاهدان …………………………………………………………۱۳۸

۱-۷-۵- بررسی رابطه شغل ساکنین در مجتمع های آپارتمانی ……………………………………….۱۴۲

۲-۷-۵- بررسی رابطه میزان تحصیلات در مجتمع های آپارتمانی …………………………………..۱۴۳

۳-۷-۵- بررسی رابطه میزان درآمد در مجتمع های آپارتمانی………………………………………….۱۴۵

۴-۷-۵- بررسی رابطه بعد خانوار در مجتمع های آپارتمانی……………………………………………۱۴۶

۵-۷-۵- بررسی رابطه قومیتهای ساکن در مجتمع های آپارتمانی……………………………………..۱۴۸

۶-۷-۵- بررسی رابطه انتخاب مجتمع های آپارتمانی برای سکونت …………………………………۱۴۹

۸-۵- بررسی فرهنگ آپارتمان نشینی در مجتمع های آپارتمانی ……………………………………..۱۵۱

۹-۵- بررسی روابط اجتماعی در مجتمع های آپارتمانی ………………………………………………..۱۵۲

۱۰-۵- بررسی ویژگیهای کالبدی مجتمع های آپارتمانی……………………………………………….۱۵۳

۱-۱۰-۵- بررسی تعداد طبقات در مجتمع های آپارتمانی………………………………………………۱۵۳

۲-۱۰-۵- بررسی تعداد اطاق در مجتمع های آپارتمانی ………………………………………………..۱۵۴

۳-۱۰-۵- بررسی نوع مصالح ساختمانی در مجتمع های آپارتمانی ………………………………….۱۵۵

۴-۱۰-۵- بررسی عمر بنا مجتمع های آپارتمانی ………………………………………………………….۱۵۵

۵-۱۰-۵- بررسی امکانات و خدمات محله ای در مجتمع های آپارتمانی ………………………….۱۵۵

۶-۱۰-۵- بررسی وضعیت بهداشت در مجتمع های آپارتمانی ………………………………………..۱۵۶

۱۱-۵- بررسی نقاط قوت و ضعف در مجتمع های آپارتمانی شهر زاهدان ………………………..۱۵۸

۱-۱۱-۵- نقاط قوت ………………………………………………………………………………………………۱۵۸

۱-۱-۱۱-۵- دسترسی به منابع مالی ……………………………………………………………………………۱۵۸

۲-۱-۱۱-۵-صرفه جویی در مصرف مصالح………………………………………………………………..۱۵۹

۳-۱-۱۱-۵- سرعت در فرآیند ساخت ………………………………………………………………………۱۶۰

۴-۱-۱۱-۵- ارتقای تکنولوژی و ارتقای کیفیت …………………………………………………………۱۶۱

۵-۱-۱۱-۵- دسترسی به تسهیلات عمومی …………………………………………………………………۱۶۱

۲-۱۱-۵- نقاط ضعف ……………………………………………………………………………………………۱۶۱

۱-۲-۱۱-۵- کمبود امکانات، خدماتی و رفاهی ………………………………………………………….۱۶۲

۲-۲-۱۱-۵- مشکلات سیستم جمع آوری زباله…………………………………………………………..۱۶۳

۳-۲-۱۱-۵- کبمود پارکینگ …………………………………………………………………………………۱۶۴

۴-۲-۱۱-۵- کمبود فضای بازی مناسب برای کودکان ………………………………………………..۱۶۵

۱۲-۵- عوارض زیست محیطی در مجتمع های آپارتمانی ……………………………………………..۱۶۶

۱-۱۲-۵- موقعیت و قطه بندی زمین …………………………………………………………………………۱۶۶

۱-۱-۱۲-۵- موقعیت ساختمانها ……………………………………………………………………………….۱۶۶

۲-۱-۱۲-۵- قطعه بندی زمین ………………………………………………………………………………….۱۶۷

۲-۱۲-۵- عوارض طبیعی ……………………………………………………………………………………….۱۶۸

۱-۲-۱۲-۵- عوارض مربوط به خاک و زمین …………………………………………………………….۱۶۸

۲-۲-۱۲-۵- هوا …………………………………………………………………………………………………..۱۶۸

۳-۲-۱۲-۵- صدا …………………………………………………………………………………………………۱۶۹

۴-۲-۱۲-۵- نور……………………………………………………………………………………………………۱۶۹

۵-۲-۱۲-۵- حرارت و برودت ……………………………………………………………………………….۱۶۹

۳-۱۲-۵- عوارض انسانی ……………………………………………………………………………………..۱۷۰

۱-۳-۱۲-۵- خصوصیات خانوار …………………………………………………………………………….۱۷۰

۲-۳-۱۲-۵- سنت ها و فرهنگ ها ………………………………………………………………………….۱۷۰

۳-۳-۱۲-۵- مسائل جنبی اجتماعی …………………………………………………………………………۱۷۱

۴-۳-۱۲-۵- ایمنی در برابر حوادث …………………………………………………………………………۱۷۲

۵-۳-۱۲-۵- بهداشت محیط …………………………………………………………………………………..۱۷۲

۶-۳-۱۲-۵- تاسیسات وتجهیزات عمومی و زیر بنایی ………………………………………………….۱۷۳

۷-۳-۱۲-۵- عوارض زیبا شناسانه ……………………………………………………………………………۱۷۴

فصل ششم:نتیجه گیری وآزمون فرضیات و ارائه پیشنهادات

۱-۶-نتیجه گیری کلی……………………………………………………………………………………………۱۷۵

۲-۶-آزمون فرضیات…………………………………………………………………………………………….۱۷۹

۳-۶-ارائه راهبردهای مناسب در فرایند توسعه آپارتمان نشینی……………………………………….۱۸۱

منابع و مآخذ

ضمائم

فهرست نقشه ها

عنوان                                                                                                                            صفحه

نقشه ۱-۳- موقعیت جغرافیایی و مرزهای سیاسی استان سیستان و بلوچستان و شهرستان زاهدان……………..۴۰

نقشه ۲-۳- ژئومورفولوژ ی منطقه زاهدان ………………………………………………………………………………………..۴۳

نقشه ۳-۳- دسته بندی شیبهادر حوضه زاهدان………………………………………………………………………………….۴۵

نقشه ۴-۳- دسته بندی ارتفاعات حوضه زاهدان………………………………………………………………………………..۴۶

نقشه ۵-۳- حرکت آبهای سطحی و مسیلهای عمده در پیرامون شهر زاهدان……………………………………….۴۹

نقشه ۶-۳- موقعیت سیل بند و مسیلهای عمده هدایت آبهای سطحی در حوضه زاهدان………………………۵۰

نقشه ۷-۳- محدوده دشت زاهدان و آبخوان جنوب غربی……………………………………………………………….۵۹

نقشه ۱-۴- هسته اولیه شهر زاهدان ۱۳۰۳……………………………………………………………………………………..۱۰۵

نقشه ۲-۴- مراحل توسعه شهر زاهدان………………………………………………………………………………………..۱۰۸

نقشه ۳-۴- موانع توسعه وجهات توسعه شهر زاهدان…………………………………………………………………….۱۳۱

نقشه ۱-۵- مناطق بیستگانه شهر زاهدان……………………………………………………………………………………..۱۳۹

نقشه ۲-۵- بلوکهای انتخاب شده در مناطق بیستگانه شهر زاهدان …………………………………………………۱۴۱

فهرست عکسها

عکس ۱-۵-سرعت در فرایند ساخت مجتمع های آپارتمانی شهر زاهدان…………………………………………۱۶۰

عکس ۲-۵-کمبود امکانات خدماتی و رفاهی در مجتمع های آپارتمانی شهر زاهدان…………………………۱۶۲

عکس ۳-۵-مشکلاتسیستم جمع آوری زباله در مجتمع های آپارتمانی شهر زاهدان……………………………۱۶۳

عکس۴-۵-محل نامناسب پارکینگ در مجتمع های آپرتمانی شهر زاهدان ………………………………………۱۶۴

عکس ۵-۵-کمبود فضای مناسب برای بازی کودکان در مجتمع های آپارتمانی شهر زاهدان………………۱۶۵

چکیده :

پس از انقلاب صنعتی آپارتمان نشینی شکل نوینی به خود گرفت و جنبه های گوناگون زندگی بشری از جمله نظام های سکونتگاهی را تحت تاثیر قرار داد موج این تاثیر گذاری از کشورهای صنعتی آغاز گشت و به کشورهای در حال توسعه از جمله ایران رسید .

توسعه آپارتمان نشینی نه تنها در شکل گیری و روند شهر نشینی تاثیر داشته بلکه رشد کالبدی و فیزیکی شهرها را تحت تاثیر خود قرار داده است .

رشد فزاینده و شتابان جمعیتی و فیزیکی شهر زاهدان و به دنبال آن توسعه آپارتمان نشینی از این منظر قابل توجه است، به طوری که جمعیت این شهر در طی هشتاد سال کمتر از ۵۰۰۰ نفر در هسته اولیه (حدود ۱۳۰۰) و به ۱۷۹۵۴ نفر در ۱۳۳۵ و به ۴۱۹۵۱۸ نفر در ۱۳۷۵ رسیده است و پیش بینی می شود که در سال ۱۳۸۰ به ۵۴۸۸۸۶ نفر رسیده باشد این افزایش که رشد جمعیت متوسط ۲۷/۸ درصد این سالها را داشته است گسترش فیزیکی فزاینده شهر را نیز توجیه می کند این رشد همراه با پدید آمدن شرایط خاص سیاسی، اجتماعی و اقتصادی توسعه آپارتمان نشینی را در شهر زاهدان تقویت خواهد نمود .

در این راستا با بهره گیری از نظریات کلاسیک ومدرن در زمینه تکوین و تکامل شهرها و نظریات ساخت شهرها، شهرنشینی را از دوبعد درونزوا و برونزا بررسی کرده و در انتها به طریق مطالعه میدانی تاثیر بر آیند این دودسته عوامل را بر توسعه آپارتمان نشینی مورد آزمون قرار داده ایم نتایج حاصله از این بدین گونه است که رشد شتابان شهر عمدتا ناشی از عوامل برونزا شامل اهداف سیاسی و اداری دولت می باشد .

-۳- ویژگیهای جغرافیای طبیعی شهر زاهدان

در این فصل به ویژگیهای اساسی محیط طبیعی  شهر زاهدان که شامل موقعیت جغرافیایی، زمین شناسی منطقه، ژئومورفولوژی آن، آب و هوا و منابع آب و همچنین به ویژگیهای انسانی و جمعیتی شهر زاهدان خواهیم پرداخت.

از آنجاییکه این ویژگیهامی توانند در جذب ویا دفع جمعیت انسانی در یک محیط موثر باشند ،در مطالعه ما اهمیت ویژه ای برخوردارند .

۱-۱-۳-موقعیت جغرافیایی

شناخت جغرافیایی شهر عبارت است از ارزیابی موقعیتی که شهر در آن محدوده جغرافیایی محلی وناحیه ای قرار دارد(فرید؛۱۳۷۳،ص۵۰)این ویژگی می تواند در شکل ونوع سکونتگاههای انسانی تاثیر گذار باشد ودر ارتباط با آن حتی می تواند پیشرفتهای اقتصادی ووسایل دفاعی جامعه را متناسب با خود دچار تغییر نماید .

اگر چه در عصر ما موقع جغرافیایی در سیاست جهانی وناحیه ای ،توسعه تجاری ملتها ،برخورد فرهنگها ،دفاع ملی وایجاد پایگاههای نظامی ،تجهیزات جنگی وصلح جهانی موثر می باشد ،ولی تاثیرات وارزشهای آن همیشگی ،ثابت وپایدار نیست،به موازات تکامل وگسترش تکنولوژی،ظهور تشنجات جهانی وتغییرات وعوامل حکومتی دگرگونی هایی درنقش ها وارزشهای این عوامل بوجود آورده است(شکویی؛۱۳۷۳،ص۲۴۴).

از این رو زاهدان نیز شاهد همین دگرگونی ها در نقش وعملکرد موقعیت جغرافیایی می باشیم.

۲-۱-۳-موقعیت ریاضی ونسبی شهر زاهدان

زاهدان در طول جغرافیایی ˚۶۰ ،́۵۲،شرقی وعرض ˚۲۹و΄۳۰شمالی قرار گرفته است ومرکز استان سیستان وبلوچستان می باشد .این استان پس از خراسان بزرگترین استان شرقی ایران است .استان سیستان وبلوچستان از شمال با خراسان ،از غرب با کرمان وهرمزگان مجاور بوده ودر شرق با دو کشور افغانستان وپاکستان هم مرز است ودریای عمان در جنوب استان قرار دارد. اما شهرستان زاهدان از شمال به سیستان (حرمک)،از غرب به نصرت آباد ،از شرق به میرجاوه واز جنوب به منطقه خاش وتفتان محدود می شود.(نقشه شماره ۱-۳).

راههای فراوان نقاط مختلف استان را به زاهدان ارتباط داده است .از آنجمله راه نصرت آباد-بم،راه زابل –حرمک-مشهد،راه خاش-ایرانشهر،راه میر جاوه وراههای فرعی دیگر وهمچنین راه آهن که این شهر را به میرجاوه واز آنجا به پاکستان متصل می سازد .

موقعیت چهار راهی زاهدان به لحاظ خطوط هوایی،،جاده های زمینی ودر آینده خطوط آهن دلیل موقعیت مهم جغرافیایی آن است . زاهدان می تواند به عنوان پل ارتباطی بین تهران، چابهار، مشهد و نیز کشورهای آسیایی مرکزی عمل نماید. این اهمیت در دو دهه اخیر به دلیل تحولات سیاسی در اتحاد جماهیر شوروی (سابق) و تحولات جدید افغانستان و پاکستان نسبت به گذشته افزایش بیشتری پیدا کرده است و در صورت برنامه ریزی و بهره گیری از این پیش آمدها می توان در توسعه و گسترش موقعیت شهری زاهدان بسیار موثر واقع گردد.

۳-۱-۳- ویژگیهای زمین شناسی منطقه زاهدان

در شرق ایران سه زون ساختمانی و رسوبی وجود دارد که عبارتند از: زون مکران ،بلوک لوت و زون فلیش یا زون نهبندان – خاش که شهر زاهدان در زون سوم قرار دارد. گسترش زون مزبور شمالی – جنوبی به درازای ۸۰۰کیلومتر بوده و به آن زون جوش خورده بین بلوک لوت و افغان یا زون جوش خورده سیستان هم می گویند.(درویش زاده؛ ۱۳۷۰،ص ۲۱۹).

سن رسوبات زون فلیش که بین گسل نهبندان و مرز ایران با افغانستان و پاکستان قرار دارد به نام کالرد ملانژ به دوران کرتاسه (اشتوکلین و دیگران؛ ۱۳۵۲ص ۷۳) برمی گردد که از نوع سنگهای آتشفشانی بازیک و اولترا بازیک مخلوط است و دو هزار متر ضخامت دارد(اشتوکلین و دیگران؛ ص۵۴) و «به علت وجود آهک هیپدریت دار به سن ماستریشتین (اواخر کرتاسه )بر روی مجموعه رتوک نشانه ای از عمق کم آب یعنی به هم آمدن دو قطعه قاره ای در این منطقه است» (درویش زاده؛ به نقل از افتخار نژاد؛ ۱۳۵۲،ص ۱۷- ۶۱۶) همچنین توده های نفوذی مهمی مانند گرانیتو ئیده های زاهدان احتمالا” مربوط به ذوب بخشی رسوباتی است که در حد بین بلوک ها ته نشین شده اند .(درویش زاده؛ص۶۸۳).

سن گرانیت های نفوذی فلیش در جنوب زاهدان به دوران پالئوژن می رسد(درویش زاده؛ص ۶۸۷)* .

از نظر ساختمانی منطقه به وسیله گسل ها و محورهای چین خوردگی از شمال به شمال غرب واز جنوب به جنوب شرق گسترش یافته است . ساختار ظاهری و شکل توده پلوتونیت زاهدان نشان می دهد که در دوره الیگوسن حرکت هایی را آغاز و در دوره ائوسن رسوب زدایی فعالی داشته است.(خسروی؛ ۱۳۶۹ص ۲۱).

۴-۱-۳- ویزگیهای زمین شناختی حوضه آبریز زاهدان

حوزه آبریز شهر زاهدان  متاثر از شکل چین خوردگی و گسل هایی است که در این منطقه وجود دارد(نقشه شماره۲-۳). شکل صوری این حوضه بیضوی و امتداد آن تقریبا” شمالی – جنوبی است این حوضه دارای وسعتی معادل ۱۵۴۵ کیلومتر مربع بین عرض های شمالی ۲۹درجه و۸ دقیقه و ۲۴ ثانیه و ۲۹ درجه و ۴۰ دقیقه و طول های شرقی ۶۰ درجه و ۳۵ دقیقه و ۶۱ درجه و ۲ دقیقه گسترده شده است(محمودی؛ ۱۳۷۱، ص ۵). دشت آبرفتی شمال شرق زاهدان به وسیله تپه های بادی – ماسه ای پوشیده شده است که در شرق شهر ارتفاع این تپه ها به ۳۰ متر می رسد( خسروی؛ ۱۳۶۹،ص ۲۶).

ایجاد گسل های متعدد در جهات متفاوت در شمال شرق (کوه پدکی ) و جنوب غربی (کوه قطار خنجک) محصول رواندگیهای دوران پلیو- حواترنر بوده که دشت های آبرفتی کنونی منطقه را تشکیل داده اند(محمودی؛ص ۱۳).

حوضه آبریز زاهدان نیز جزئی از قلمرو فلیشهای جنوب شرقی ایران بوده که از نظر تقسیمات کلی زیر زون زاهدان محسوب می شود. این ناحیه از لحاظ تنوع سنگ شناسی یکی از ساده ترین نواحی زمین شناسی ایران است .مجموعه سنگ های تشکیل دهنده حوضه آبریز زاهدان مربوط به سنوزوئیک  می باشد و قدیمی ترین آنها همان گونه که اشاره شد منتسب به دوره ائوسن است .

۵-۱-۳- ژئومورفولوژی حوضه زاهدان:

منطقه زاهدان دشتی صاف و هموار با شیبی ملایم (نقشه شماره۳-۳) در حدود ۲۵ درجه است که کوههای کم و بیش مرتفع و خشن آن را محصور کرده اند و به وسیله معابری در قالب دره های تکتونیکی به سوی شمال ،شمال غرب ،جنوب غرب و جنوب شرق به خارج راه می یابند

– ارتفاعات بلند و قلل مرتفع اطراف زاهدان (بخش شمال غرب،غرب و جنوب غرب) که بلندترین قله آن به ۲۵۵۵ متر (کوه لوچان در جنوب غرب) می رسد .

– کوههای کم ارتفاع  که با حداکثر ۱۵۴۹ متر در بخش شمال شرقی زاهدان واقعند .

– مناطق کاملا” پست و کم ارتفاع که در بخش جنوب و جنوب شرقی منطقه دیده می شوند و به صورت تپه های گنبدی شکل و صاف و هموار درآمده است .

این کوهها به صورت حصاری دشت را دربر گرفته و شرایط تشکیل سفره آبی زاهدان را فراهم آورده اند .(نقشه شماره۴-۳)

۱-۵-۱-۳- ژئومورفولوژی ساختمانی حوضه زاهدان

سازندهای ناحیه زاهدان تحت تاثیر نیروههای تکتونیکی نسبتا” شدیدی قرار گرفته است.(پورکرمانی و زمردیان؛۱۳۶۷،ص۱۶۴). ویژگی عمده این منطقه ، فعالیت های ساختمانی گسترده ای است که همراه با ایجاد گسل های عظیم و فعالیت آذرین به صورت درونی و بیرونی است که فعالیتهای تخریبی آن را توجیه و شکل رسوبی و شکل جریانی گسترده منطقه را تحت الشعاع خود قرار داده است.

اختلافات شدید درجه حرارت تخریب فیزیکی منطقه را به دنبال داشته و وجود قطعات سنگریزه و تپه های ماسه ای نشانگر این امر است.(خسروی؛ص۴۰).

منطقه زاهدان با فرورفتگی در امتداد گسل بزرگ شمال غربی –جنوب شرقی و شکستگی هایی با جهات مختلف بزرگ و کوچک دیگر به صورت حوضه پذیرای آب های جاری درآمده و شهر زاهدان به عنوان حوضه انتهایی این جریان ها ظاهر شده است ؛امتدادی که اثر گسلهای شمالی – جنوبی دره لار ایجاد کرده است بخشی از جریان های وارده را به شمال زاهدان یعنی حوضه لار هدایت می کند(خسروی،ص ۴۳).همین امر مکان یابی اولیه شهر زاهدان را تا حدودی توجیه می نماید.

طولانی ترین گسل منطقه زاهدان از حرمک تا جنوب شرق(کوههای پداغی) می باشد که سمت فرودگاه ،شرق همت آباد و شیرآباد را در بر می گیرد. گسل هایی دیگر منطقه در شمال غرب زاهدان در منطقه تل سیاه و دریاچه گرجی و گسل ناوار و گسل شمال شرقی – جنوبی غربی کوههای جنوب کلاته رزاق زاده و ارتفاعات قطارخنجک می باشند . *

۲-۵-۱-۳-ژئومورفولوژی اقلیمی حوضه زاهدان:

ویژگیهای آب و هوایی در ژئومورفولوژی منطقه نقش مهمی ایفا می کند .این نقش عمدتا” خود را در تخریب و فرسایش خاک جلوه گر می نماید. همانگونه که اشتوکلین خاطر نشان می کند زاهدان نیز همانند سرتاسر منطقه خاوری ایران با منطقه قطعه لوت از اواخر کرتاسه به صورت سرزمین خشک و در معرض فرسایش قرار گرفت.(اشتوکلین؛۱۳۶۸، ص ۹۱).

در منطقه زاهدان به علت کمی رطوبت و اختلاف شدید درجه حرارت تخریب فیزیکی به صورت فرضیه و خردشدگی سنگ ها، تخریب دانه ای و تشکیل آرن و تخریب پوست پیازی در گرانیت انجام می گیرد. اختلاف درجه حرارت که موجب پدید آمدن بادها شده همراه آب وباران در منطقه آثار تخریبی گسترده ای به جا گذاشته و دشت های ریگی و حفره های پوشیده از ماسه های بادی جابه جا شده در اطراف زاهدان پدید آورده است.

آب های سطح الارضی و زیرزمینی نیز تاثیرات مورفولوژیکی از خود به جای گذاشته اند. فرسایش سیلابی مخروط افکنه ها مسیل های نسبتا” وسیع همراه با سنگ های دانه درشت موجبات تخریب خاک را فراهم آورده(زمردیان و دیگران؛ص۱۷-۱۶۸) و با توجه به نبودن پوشش گیاهی مناسب ،کمی آب ،شوری و اسیدی بودن آب های زیرزمینی، شیب تند ارتفاعات و نفوذناپذیری دامنه های کوههای مجاور زاهدان برشدت تخریب افزوده است ؛از این رو جریان های تند آب و بادهای تند اشکال مختلف خشکی و بیابانی و شوری را در منطقه پدید آورده اند(معتمد؛۱۳۷۵، ص ۱۴-۱۳). و بعضا” با توجه  به جنس سنگ های غیر قابل نفوذ موجب وقوع سیل های نسبتا” عظیمی می گردد .که نقشه ۵-۳ جهت حرکت آب های سطحی و مسیل های عمده و نقشه۶-۳ ، اقدامات انجام شده در جهت مهار سیل و هدایت سیلاب ها را نشان می دهد .