توضیحات

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

اگر چه در گذشته جمود گرایی، بی مهری و تفریط گروهی در باره توانایی عقل، موجب شد. میان دانشوران مسلمان. مباحث مربوط به ارزش عقل و

تعیین جایگاه آن در منظومه معرفتی انسان پدید آید، ولی امروز دو امر، آنان را به اهمیت بحث در باره آن وا می‌دارد: از یک سو، افراط و پندار یگانه محوری عقل در منظومه معرفتی انسان موجب شده است تا با

نگرش امروزین به ارزش و جایگاه آن نظر شود ؛ زیرا انسان معاصر غربی بنیاد معرفت خود را بر پایه عقل نهاده است و هیچ چیز را بدون راهنمایی آن نمی

پذیرد و بر دیگر منابع معرفتی خط بطلان و خرافه کشیده است،این عقیده، باور مسلمانانی را که کتاب آسمانی خود و سنت پیامبرشان را دو منبع

معرفتی می‌دانند، به چالش کشیده و باعث شده با نگاه به

چالش‌های پدید آمده، میراث دینی خود را در باره ارزش و جایگاه عقل باز خوانی کنند و نسبت آن را با کتاب و سنت دریابند.

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

از دیگر سو، پدید آمدن پاره‌ای پرسش‌های نو پیدای فقهی که در منابع اصیل فقهی سابقه ندارند و پاسخ روشنی نمی یابند، موجب می‌گردد که به عقل

به عنوان یکی از منابع احکام مراجعه کنند، ولی از سویی میان اهل سنت و شیعه بر سر منابع استنباط اختلافی کهن

دیده می‌شود این در حالی است که در منابع سنیان در کنار کتاب و سنت به عنوان بنیادی ترین سر چشمه‌های راه یافتن به آموزه‌های دینی و گزاره‌ای

فقهی، از دلایل عقلی چون قیاس، استحسان، استدلال و غیره سخن به میان می‌آید و از سوی دیگر در جهان

اندیشه¬ی شیعی پس از کتاب و سنت، سخن از دلیلی به نام دلیل عقل در میان است. در درون هر یک از دو مکتب یاد شده البته نزاع¬هایی با همان

گستردگی و اهمیت که میان مکتب¬ها به چشم می¬خورد وجود دارد.

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

کلید واژه‌ها: عقل، حسن و قبح عقلی، قاعده ملازمه، قیاس، استحسان.

۱۴۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع  دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت را دانلود کنید

فهرست مطالب

عنوان صفحه
چکیده ۱
مقدمه ۲

فصل اول: کلیات و مفاهیم طرح تحقیق

۱-۱- بیان مسئله ۵

۱-۲- سؤالات تحقیق ۶

۱-۳- سابقه تحقیق ۶

۱-۴- فرضیه تحقیق ۷

۱-۵- ضرورت و اهداف تحقیق ۷

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

۱-۶- روش تحقیق ۸

فصل دوم: کلیاتی در باره عقل

۲-۱- ماهیت عقل ۱۰

۲-۱-۱- تعریف عقل ۱۰

۲-۱-۱-۱- عقل در لغت ۱۰

۲-۱-۱-۲- عقل در قرآن و سنت ۱۱

۲-۱-۱-۳- عقل در فقه ۱۱

۲-۱-۱-۴- عقل در علم کلام اسلامی ۱۳

۲-۱-۱-۵- عقل نزد اخباریان ۱۴

۲-۱-۱-۶- عقل در مکتب تفکیک ۱۵

۲-۱-۱-۷- عقل در علم اصول شیعه ۱۷

۲-۱-۱-۸- عقل در علم اصول اهل سنت ۲۰

۲-۱-۲- مقایسه عقل با برخی عناوین ۲۱
۲-۱-۲-۱- عقل و عرف ۲۱

۲-۱-۲-۲- عقل و علم ۲۳

۲-۱-۲-۳- عقل و علوم تجربی ۲۴

۲-۱-۲-۴- عقل و معرفت¬های فطری ۲۵

۲-۱-۲-۵- عقل و بنای عقلا ۲۶

۲-۲- تقسیمات عقل ۲۷

۲-۲-۱- عقل نظری و عملی ۲۷

۲-۲-۱-۱- کلام فلاسفه ۲۷

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

۲-۲-۱-۲- جمع بندی کلام فلاسفه و اصولیان ۲۸
۲-۲-۱-۳- نقد و بررسی سخنان قطب الدین رازی ۲۸
۲-۲-۲- دیگر تقسیمات عقل ۳۰

فصل سوم: دلیل عقل، قاعده ملازمه و کشف یقینی حکم شرع

۳-۱- مستقلات عقلی ۳۳

درآمد ۳۳

۳-۱-۱- مسأله در آمد حجیت مطلق قطع و یقین ۳۳

۳-۱-۲- قاعده ملازمه ۳۴

۳-۱-۲-۱- کُلمّا حَکَمَ بِه العقل حَکَمَ بِه الشَرع ۳۴

۳-۱-۲-۲- مراد از عقل و حکم در قاعده ملازمه ۳۴

۳-۱-۳- پیشینه قاعده ملازمه ۳۸

۳-۱-۴- ادله منکران و طرفداران قاعده ملازمه ۳۹

۳-۱-۴-۱- دلیل‌های منکران ۳۹

۳-۱-۴-۲- پاسخ به دلیل‌های منکران ۴۰

۳-۱-۵- ادّله¬ی اثبات تلازم میان حکم عقل و شرع ۴۲

۳-۱-۵-۱- دلیل عقلی ۴۲

۳-۱-۵-۲- دلیل بداهت ۴۳

۳-۱-۵-۳- دلیل نقلی ۴۳

۳-۱-۶- حسن و قبح عقلی ۴۳

۳-۱-۶-۱- منظور از حسن و قبح چیست؟ ۴۴

۳-۱-۶-۲- منظور از عقلی یودن حسن و قبح چیست؟ ۴۵

۳-۲- غیر مستقلات عقلی و کاربرد آن ۴۶

۳-۲-۱- کاربرد آلی ۴۶

۳-۲-۱-۱- معنا و موقعیت کار برد آلی ۴۶

۳-۲-۱-۲- موقعیت کار برد آلی عقل نزد فقها ۴۶

۳-۲-۲- مواردی از کاربرد آلی عقل در اجتهاد ۴۷

۳-۲-۲-۱- اثبات شرع و شارع توسط عقل ۴۷

۳-۲-۲-۲- استفاده از عقل در مفهوم گیری از ادله ۴۷

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

۳-۲-۲-۳- استفاده از عقل درتشکیل قیاس ۴۸
۳-۲-۲-۴- استفاده از عقل در اصول عملیه ۴۸
۳-۲-۳- کاربرد ترخیصی و تأمینی ۴۹
۳-۲-۴- کاربرد تسبیبی ۵۰

۳-۳- قلمرو و کارایی عقل در استنباط احکام ۵۰

۳-۳-۱- عقل و کشف ملاک‌ها ۵۰

۳-۳-۱-۱- امکان کشف ملاکات احکام ۵۲

۳-۳-۱-۲- قلمرو استنباط احکام شرعی ۵۳

۳-۳-۱-۳- قلمرو تشخیص مصلحت و بیان احکام حکومتی ۵۴

۳-۳-۱-۴-نمونه‌هایی از فتواهای امام خمینی (ره) ۵۵

۳-۳-۲- عقل و قواعد فقهی ۵۶

فصل چهارم: نگرش تاریخی به عقل گرایی

۴-۱- سیر به کار گیری عقل نزد اهل سنت ۵۹

۴-۱-۱- دوره صدر اسلام ۵۹

۴-۱-۲- دوران صحابه ۶۱

۴-۱-۳- دوران تابعین ۶۲

۴-۱-۴- دوران مذهب فقهی ۶۴

۴-۱-۵- دوره تقلید ۶۶

۴-۱-۶- دوره‌ی کنونی ۶۷

۴-۲- سیر به کار گیری عقل نزد شیعه ۶۹

۴-۲-۱- دوره¬ی صدر اسلام ۶۹

۴-۲-۲- دوره¬ی ائمه (ع) ۷۰

۴-۲-۳- دوره غیبت ۷۲

۴-۲-۳-۱- دوره نخست ۷۴

۴-۲-۳-۲- دوره میانی ۷۷

۴-۲-۳-۳-دوره پایانی ۷۸

فصل پنجم: عقل و قیاس

۵-۱- ماهیت قیاس ۸۳

درآمد ۸۳

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

۵-۱-۱-قیاس در لغت و اصطلاح ۸۳
۵-۱-۲- قیاس، رای و اجتهاد ۸۵

۵-۱-۳- قیاس و استدلال ۸۷

۵-۲- انوع قیاس ۸۸

۵-۲-۱- دسته بندی ابو اسحاق شیرازی ۸۸
۵-۲-۱-۱- قیاس علت ۸۹
۵-۲-۱-۲- قیاس دلالت ۸۹

۵-۲-۱-۳- قیاس شباهت ۹۰

۵-۲-۲- دسته بندی آمدی ۹۰

۵-۲-۳- قیاس عکس و طرد ۹۲
۵-۲-۳-۱- قیاس عکس ۹۲

۵-۲-۳-۲- قیاس طرد ۹۲

۵-۲-۴- قیاس تلازم ۹۲

۵-۳- قیاس و چگونگی سرایت دادن حکم ۹۳

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

۵-۳-۱- اثبات علت به ادله نقلی ۹۳

۵-۳-۲- اثبات علت به اجماع ۹۵

۵-۳-۳- اثبات علت به استنباط و طرق استدلال ۹۶

۵-۳-۳-۱- مسلک مناسبت ۹۶

۵-۳-۳-۲- مسلک استدلال به فعل پیامبر(ص) ۹۶

۵-۳-۳-۳- مسلک مشابهت ۹۷

۵-۳-۳-۴- مسلک تنفیح مناط ۹۷
۵-۴ – بررسی نظریات ۹۸

۵-۴-۱- اهل سنت و مسأله قیاس ۹۹

۵-۴-۲- ظاهریه و مسأله قیاس ۱۰۱

۵-۴-۳- شیعه و مسأله قیاس ۱۰۲

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

فصل ششم: عقل و استحسان

۶-۱- ماهیت استحسان ۱۰۷

درآمد ۱۰۷

۶-۱-۱- استحسان در لغت و اصطلاح ۱۰۷

۶-۱-۱-۱- استحسان در لغت ۱۰۷

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

۶-۱-۱-۲- استحسان در اصطلاح ۱۰۸
۶-۱-۲- استحسان و قیاس ۱۰۹

۶-۱-۳- استحسان و استصلاح ۱۱۰

۶-۲- انواع استحسان ۱۱۱

۶-۲-۱- انواع استحسان به اعتبار معدول ۱۱۱

۶-۲-۲- انواع استحسان به اعتبار مستند ۱۱۲
۶-۳ – بررسی نظریات ۱۱۳

۶-۳-۱- شافعی و نفی استحسان ۱۱۵

۶-۳-۲- شیعه و استحسان ۱۱۶
فصل هفتم: عقل و دیگر عرصه‌ها و منابع

۷-۱- عقل و فرمانبری ۱۲۰

۷-۱-۱- عقل پشتوانه احکام شرع ۱۲۰

۷-۱-۱-۱- شکر مُنعِم و حق الطاعه ۱۲۰

۷-۱-۱-۲- قاعده کلما حکم به الشرع حکم به العقل ۱۲۳

۷-۲- عقل و سنت ۱۲۴

۷-۲-۱- عقل و حجیت سنت ۱۲۴

۷-۲-۱-۱- عقل و حجیت سنت پیامبر(ص) ۱۲۵

۷-۲-۱-۲- عقل و حجیت سنت امامان(ع) ۱۲۷

نتیجه گیری و پیشنهاد ۱۲۹

فهرست منابع ۱۳۳

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

مقدمه

سالهاست که دل مشغولی بسیاری ازاهل فکر و قلم بشر معاصر اندیشه، کاوش، و گفتگو درباره نسبت میان آموزه‌های وحیانی با نیازهای انسانی و

دست آوردهای علمی و عقلی بشر است. بخش انبوهی از مقاله‌ها و کتاب‌هایی که در جامعه علمی امروز ما منتشر می‌شوند، به نسبت میان عقل و

دین و سازگاری و ناسازگاری آن می پردازند. نگاه به

نسبت یاد شده در زمینه‌های متفاوت فکری، عناوین گوناگونی دارد که هر یک زاویه‌ای از ابعاد و لایه‌های بحث یاد شده هستند. مسائلی چون آزادی در

اسلام، مردم سالاری دینی، اسلام و حقوق بشر، عقلانیت و دین داری، علم و دین و.. گوهر مشترک این دست مباحث پرداختن به تعامل و شرایط میان

دین و عقل است که هر کدام از چشم انداز ویژه

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

خود آن را بررسی می‌کنند. این بحث‌ها نشان حقیقی بودن ریشه دین ژرفای وجود آدمی است،

چرا که بشر معاصر به رغم دستاوردهای شگرف علمی، نتوانسته است خاطر خود را بابت دین آسوده کند و آن را به کناری نهد و تنها به بحث تاریخی در باره آن بسنده کند !

آیا امکان دارد چیزی حقیت نداشته باشد ولی از آغاز آفرینش آدمی، تا کنون همچنان زنده و جاری و کند و کاو در باره آن پیوسته داغ و تازه باشد؟ ! آن

افسانه است که زود به پایان می رسد و دل زدگی می آورد و آنچه حقیقت است، بی کران و با طراوت خواهد ماند.

با این همه، در میراث مکتوب پیشینیان و هم در آثار پیشینیان، دو نکته عمده خود نمایی می‌کند:

۱- می توان گفت: به همان اندازه که حقیقت عقل حقیقی ژرف و گسترده دامن است نزاع در باره میدان گشودن بر آن در عرضه باورها و برداشتها و به

ویژه در برخورد با متون دینی و آموزه‌های آسمانی نزاعی فرا گیر و آمیخته به پیچیدگیهاست. تنها در جهان اندیشه

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

اسلامی آن هم در قلمرو و دانش اصول و فقه، از سویی میان اهل سنت و شیعه بر سر منابع استنباط اختلافی کهن دیده می‌شود و در حالی¬که در

منابع سنیان در کنار کتاب و سنت به عنوان بنیادی ترین سر چشمه‌های ره یافتن به آموزه‌های دینی و گزاره‌های

فقهی، از دلایلی عقلی چون قیاس، استحسان، استصلاح،استدلال و… سخن به میان می‌آید و از سویی دیگر درجهان اندیشه‌ی شیعی پس از کتاب و

سنت، سخن از دلیلی به نام دلیلی عقلی در میان است.

در درون هر یک از دو مکتب یاد شده نیز البته نزاعهای با همان گستردگی و اهمیت که میان مکتب‌ها به چشم می¬خورد وجود دارد، در این میان مکتبی

که به تکیه زدن بر ادله عقلی نامور شده مذهبهای متفاوت نگرشی نا همانند به قلمرو و عقل و ادله عقلی دارند، چونان که برای نمونه در برخورد با قیاس

و اینکه قلمرو آن چیست به سختی با همدیگر

اختلاف می¬ورزند، یا در باره‌ی استحسان به فراوانی همدیگر را نقد می‌کنند و در مکتبی که «دلایلی چهارگانه» شعار آن شده است برخی در عمل تنها

از اعتبار دو منبع کتاب و سنت می‌گویند.

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

افزون بر این نزاع که در ورای کتاب و سنت است، در آن دو سر چشمه و حیانی نیز چگونگی نگریستن به کارکردهای عقلی، خاستگاه دیدگاهی متفاوت

شده و از این روی در دانستن برداشت‌ها از متون کتاب و سنت و دامنه‌ی حجیت و اعتبار هر یک از این دو مسلک‌هایی متفاوت در پیش گرفته شده است.

۲-شاید به همین سبب مسأله یاد شده و در کنار آن بر خورد احتیاط آمیز دین و برداشت‌های مستند به متون دینی، جایگاه عقل و حتی تفسیر واژه آن و

تبین قلمرو اعتبار آن با ابهامهایی فراوانی همزاد و همپای بوده است ؛ و چه بسا که در این میان وجود این ابهامها بر دامنه نزاع افزوده و گسترش دامنه

نزاع نیز در برابر، این ابهامها را دو چندان ساخته است..

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

به هر ترتیب باید تلاش کرد جایگاه راستین عقل باز شناخته شود و حلقه وسط این افراط و تفریط آشکار گردد؛ نه بریده از عقل و نه بریده با عقل. این

حلقه میانه است که یک سر آن توانایی و سر دیگر آن ناتوانی است که از ترکیب این توانایی و ناتوانی به نتیجه مطلوب خواهیم رسید.

این پژوهش تحت عنوان:«نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت» مشتمل بر چکیده، مقدمه و هفت فصل به ترتیب زیر به همراه یک

نتیجه¬گیری است.

– فصل اوّل به طرح مفاهیم و کلیات تحقیق می¬پردازد.

– فصل دوّم به طرح کلیاتی در مورد عقل به بحث و بررسی می¬پردازد.

– فصل سوّم تحت عنوان «دلیل عقل، قاعدۀ ملازمه و کشف یقینی حکم شرع» به تبین و توضیح دلیل عقل و قاعده ملازمه می¬پردازد.

– فصل چهارم به بررسی نگرش تاریخی عقل¬گرایی در فقه اهل سنت و شیعه

می¬پردازد.

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

– فصل پنجم به مسأله قیاس و در فصل ششم به مسئله استحسان در فقه

می¬پردازد و در فصل آخر به بررسی عقل و دیگر عرصه¬های می¬پردازد.

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

فصل اول
مفاهیم و کلیات طرح تحقیق

۱-۱- بیان مسأله

روشن بودن ابعاد عنوان پژوهش، مهمترین گام در تحقیق است و نقطه‌ی آغازین هر پژوهشی

با یک پرسش، چهره می‌نماید؛ از این رو شایسته است آن

پرسش، روشن و سوگیرانه باشد، اگر چه پاسخ آن مبهم باشد، آدمی‌دست کم باید بداند به دنبال چیست و گم شده اش کدام است؟ اگر چه نداند

کجاست! یکی از عواملی که می‌تواند به شفافیت

عنوان پژوهش، کمکی شایان کند، روشن بودن واژگان عنوان است که آشکار می‌کند در جست و جوی چه چیزهایی بوده و کجا می‌توان آنها را یافت و

پاسخ چیست؟

تبیین عنوان، پژوهشگر را از بی راهه و گاه از کج روی باز در داشته و راه را هموار می سازد. برای نمونه، جست و جوی ریشه‌ی لغوی واژه و پس از آن، بررسی روند

نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت

دگرگونی‌های احتمالی آن در قلمروهای متعدد و پیوند معنای لغوی با آن دگرگونی‌ها و از سوی دیگر، بررسی واژگانی که نزدیک به کلمه‌های به کار رفته

در موضوع پژوهش است، می‌تواند خواسته‌ی پژوهشگر را شفاف کرده، او را آسانتر و دقیق تر به مقصد برساند.

جست و جوهای علمی نشان داده، نگاه تاریخی به هر مسأله، امر شایسته و در برخی موارد گریز ناپذیر است. پاره‌ای پرسشهای علمی، بسان بیماری

روانی است که درمان و چارجویی آن، در گرو گزارش گذشته آن است، زیرا پاره‌ای از مسائل، پرورده نیازهای هستند که در گذر زمان سر بر آورده‌اند و

آگاهی از پیشینه آنها می‌تواند فروزنده روشنایی، فرا روی

اکنون قرار گیرد و راه گشای بن بست‌ها باشد.

مسئله نقش عقل در دست یابی به احکام، در شمار این گونه مسائل است، زیرا پناه آوردن به نیروی خرد و اندیشه بدست آوردن زمان است و بدین رو

نیز در پیشینه خود فراز و فرودهایی را به همراه داشته است. چنانکه……………………..