توضیحات

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

روش تحقیق در این پایان نامه روشی کتابخانهای و تحلیلی، مقایسهای است. ابتدا تمامی

منابع حاوی اطلاعات مرتبط با شرایط صحت اقرار درحقوق ایران و مصر از جمله کتب حقوق ایران،

کتب فقه امامیه، کتب حقوق مصر، کتب فقه عامه، مقالات و فرهنگهای لغت مورد جستجو قرار

گرفت، در ادامه با طراحی پلان به فیش برداری از مطالب مرتبط با هر بخش پرداخته شد و در مرحله
انتهایی نیز با استفاده از فیشهای موجود، نگارش پایان نامه انجام پذیرفت.

در طرح مطالب همواره سعی شده است که سابقه مسائل مورد بحث، در کتب فقه امامیه و
فقه عامه که از مهمترین منابع حقوق دو کشور ایران و مصر میباشند مورد توجه قرار گیرد. این امر

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

علاوه بر تسهیل دستیابی به راه حل مناسب در موارد سکوت قانون، زمینه انجام تطبیق کامل بین
حقوق دو کشور را نیز فراهم میآورد. از دیگر مواردی که در نگارش مورد توجه قرار گرفت، سعی
در جمع آوری تمام آراء مطرح شده در مسائل و توجه به نقاط ضعف و قوت هر یک و استدلال
کافی جهت برگزیدن نظر صحیح است.

۲۲۰صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع و پاورقی دارد 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید

فصل اول ـ تعریف اقرار
اقرار در لغت به معنای قرار دادن، ساکن کردن و تثبیت نمودن چیزی در محلش می باشد.

در
لغت عرب گفته میشود أقرَّه فی المکان: ثَبتَه و سکّنَه۱. معنای اصطلاحی این واژه نیز با معنای لغویش

متناسب است زیرا بوسیله اقرار ادعاء طرف اثبات می گردد.۲

توجه به تعاریف متنوع و متعددی که از اقرار در کتابهای فقهی و حقوقی ارائه شده به
وضوح نمایان میسازد که نویسندگان همواره سعی در تکمیل نمودن تعریف های سابق و ارائه
مختصاتی دقیقتر از مفهوم اقرار داشتهاند.

برای نمونه دو مورد از تعاریف ارائه شده توسط فقهای متقدم و بررسی های انجام شده
توسط شراح و متأخرین جهت اصلاح این تعاریف را ذکر می کنیم:
۱ـ محقق حلی صیغه اقرار را اینگونه تعریف نموده است: »و هی اللفظ المتضمن للاخبار عن

حقّ واجب«۳. و آن کلامی است که در بردارنده اخبار از حق واجب است.

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

شهید ثانی در شرح این تعریف اشاره می کند که فاقد وصف مانعیت است زیرا علاوه بر اقرار
شامل شهادت نیز می شود و برای اصلاح آن قید لازم للمخبر را ضروری می داند.۴
۲ـ علامه حلی اقرار را اینگونه تعریف نموده است: »الاقرار اخبار عن حق سابق لا یقتضی
تملیکاً بنفسه بل یکشف عن سبقه«.۵

۱ـ الحوزی الشرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، ج ۴، ص ۳۰۶، دار الاسوه، چاپ دوم ،۱۳۸۵؛ الازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، ج ۸، ص ۲۸۰، مؤسسه الصادق، چاپ اول ،۱۳۸۲؛ ابن منظور، لسان العرب ،ج ۱۱، ص ۹۹، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱.
۲ـ امامی، دکتر سید حسن، حقوق مدنی، ج ۶، ص ۳۱، انتشارات اسلامیه، چاپ ۱۱، سال ۱۳۹۹

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

۳ـ محقق حلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج ۲، ص ۱۲۶، انتشارات عترت، چاپ هفتم، سال ۱۳۹۹٫
۴ـ شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج ۱۱، ص ۸، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ سوم، سال
.۱۴۲۵
۵ـ علامه حلی، قواعد الاحکام، ج ۲، ص ۴۱۱، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول ،۱۴۲۹.
۵
اقرار اخبار از حقی سابق است که خودش موجب تملیک نیست بلکه کاشف از اتفاق افتادن
آن در گذشته است. متأخرین به بررسی قید سابق موجود در تعریف پرداخته اند. بعضی تعریف را با
وجود این قید شامل حق مؤجل دانسته اند و اینگونه استدلال کرده اند که حق مؤجل نیز دارای وجود
سابق است و آنچه در آینده بوجود میآید امکان مطالبه است.۱

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

بعضی دیگر قید واجب (به معنای ثابت) را جهت اشتمال تعریف بر حق مؤجل مناسب تر
دانسته اند۲. با این وجود نمی توان کتمان کرد که تعریف علامه، شامل اقرار به حق معلّق نیست زیرا
آنچه قبل از این اقرار اتفاق می افتد تنها سبب ایجاد حق است و وجود حق در صورت تحقق معلق
علیه در آینده رخ می دهد.

ماده ۱۲۵۹ قانون مدنی اقرار را اینگونه تعریف می کند: »اقرار عبارت از اخبار به حقی است
برای غیر بر ضرر خود«. اجزاء چهارگانه تعریفی که در این ماده آمده عبارتند از: اخبار، حق، برای غیر
و بر ضرر خود.

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

اخبار ـ یکی از اساتید حقوق در مقام مقایسه بین اخبار و انشاء گفته اند: »اخبار لفظ یا الفاظی
است که حکایت از یک نوع اعمال خاص عصبی دماغی در انسان می نماید و وجود امری را در زمان

حال یا گذشته بیان می نماید. همچنانی که انشاء لفظ یا الفاظی است که حکایت از یک نوع اعمال
خاص عصبی دماغی می نماید که امری را ایجاد می کند«.۳

یکی دیگر از نویسندگان با تقسیم سخن به دو گونه انشاء و اخبار، مواردی را که امر یا نهی
یا تمنی و امید ابراز شود انشاء، و سایر موارد را که از گذشته یا حال یا آینده بازگویی شود اخبار

دانسته اند و نتیجه گرفته اند در عقود و ایقاعات قصد انشاء و در اقرار قصد اخبار وجود دارد.۴

۱ـ الکرکی، علی بن الحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج ۹، ص ۱۸۶، مؤسسه آل البیت، چاپ اول ،۱۴۱۱.

۲ـ شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج ۱۱، ص ۸ و ۷، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ سوم ،
.۱۴۲۵
۳ـ امامی، دکتر سید حسن، حقوق مدنی، ج ۶، ص ۳۱، انتشارات اسلامیه، چاپ ۱۱، سال ۱۳۹۸٫
۴ـ جعفری لنگرودی، دکتر محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، ج ۱، ص ۵۳۹، انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم ،۱۱۳۹۸۶
با در نظر گرفتن اینکه اقرار از جنس اخبار معرفی شده سه نتیجه مهم به شرح زیر در مورد
آن به دست می آید:
۱ـ اقرار بر خلاف انشاء ممکن است صحیح باشد یا نادرست. در این مورد ماده ۱۲۷۶ قانون
مدنی مقرّر می کند: »اگر کذب اقرار نزد حاکم ثابت شود آن اقرار اثری نخواهد داشت«.

۲ـ اقرار بر خلاف انشاء حق را ایجاد نمی کند بلکه کشف از وجود آن می نماید. بنابراین
تاریخ ایجاد حقی که مورد اقرار قرار گرفته و تاریخ اقرار متفاوت است.۱

بررسی شرایط  اقرار در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی در حقوق مصر

۳ـ اقرار تنها با بیان و اظهار قصد درونی توسط مقر ایجاد می شود در حالیکه در انشائات آثار
حقوقی توسط اراده باطنی ساخته می شود و اعلام، نقش کاشف از واقع را دارد.۲

یکی از مسائلی که در ارتباط با عنصر اخبار مطرح شده اینست که آیا اخبار و بیان قصد و

اراده درونی تنها توسط لفظ ممکن است و یا وسائل دیگر مانند فعل، نوشته، اشاره و سکوت نیز
می تواند از ابزارهای آن باشند؟ به عبارت دیگر آیا بکارگیری لفظ در تحقق اخبار موضوعیت دارد و
یا لفظ نیز در کنار سایر وسایل تعبیر از قصد درونی یکی از ابزارهای اخبار است؟

به دو دلیل می توان گفت اقرار منحصر در اظهار شفاهی و استفاده از لفظ نیست بلکه در این
زمینه باید از فهم عرف پیروی کرد و ملاکهای عرفی را معیار قرار داد:

۱ـ عدم وجود حقیقت شرعیه و متشرعه: علمای اصول معتقدند شارع معنای لغوی الفاظ
(غیر عبادات) را تغییر نداده است. بنابراین شارع در هنگام وضع حکم برای اقرار، همان معنایی را که

عرف در باره اقرار می فهمد در نظر گرفته است۳. یکی از فقهاء در این زمینه می نویسد: »اقرار از نظر
لغوی و عرفی عبارت از ثابت نمودن شیئی است و این معنا گاهی مدلول مطابقی لفظ است و گاهی

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

مدلول التزامی آن، گاهی نیز بوسیله ای غیرلفظ اتفاق می افتد مانند اینکه شخص بر دینی که بر

۱ـ امیری دولتشاهی، دکتر فتح اﷲ، اقرار در حقوق مدنی ایران، ص ۱۸ ـ ۱۶، چاپ تابان، بی تا.
۲ـ کاتوزیان، دکتر ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج ۱، ص ۱۹۵، نشر میزان، چاپ چهارم ،۱۳۸۵؛ دکتر کاتوزیان، ناصر ،قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، شماره ۳ ذیل ماده ۱۲۵۹، نشر میزان، چاپ نهم ،۱۳۸۳.
۳ـ جمعی از نویسندگان، ادله اثبات دعاوی کیفری، ص ۱۰۲ و ۱۰۱، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، چاپ اول ،۱۳۹۹
عهده اش وجود دارد با اشاره اقرار کند. حجیت ظواهر الفاظ معلوم است و بناء عقلا بر آن وجود دارد
اما این مسأله در مورد افعال صادق نیست؛ بنابراین فعل باید به گونه ای باشد که بوسیله آن اقرار
صریح محقق شود«.۱

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

یکی دیگر از فقها نیز عدم اختصاص حجیت اقرار به استفاده از لفظ معین و امکان بکارگیری
اشاره و کنایه و دلالت التزامی را به دلیل اطلاق سیره عقلا در این مسأله می داند.۲

۲ـ عده ای از فقهاء دلیل صحت اقرار به زبانی غیر از عربی را تعبیر کردن سایر زبانها از قصد
و ضمیر انسان دانسته اند. شهید ثانی این مطلب را اینگونه بیان می کند: »ویصح الاقرار بغیر العربیه

اضطراراً و اختیاراً لما کان الغرض من الاقرار الاخبار عما فی الذمّه او فی العهده«.۳

اقرار به زبانی غیر از زبان عربی چه در حال اضطرار و چه در حال اختیار صحیح است. به
دلیل اینکه غرض از اقرار اخبار از مانی الذمه انسان است.

بدیهی است که این ملاک در مورد سایر ابزارها جز لفظ نیز وجود دارد. صاحب ریاض در
مورد امکان استفاده از اشاره در مقام اقرار می نویسد: »و تقوم الاشاره المفهمه مقامه فیکتفی بها عنه

مطلقاً قیل لان المقصود التعبیر عما فی الضمیر و یحصل بها«.۴

اشاره در تمام حالات قائم مقام لفظ می شود و در توجیه این مطلب گفته شده مقصود از اقرار
تعبیر از ضمیر است که با اشاره حاصل می شود.

بر این مبنا جمعی از فقها و حقوقدانان امکان اقرار با غیر لفظ را مورد تأیید قرار داده اند از
جمله آیت اﷲ خویی در این باره معتقدند: »اقرار مختص به لفظ خاصی نیست بلکه هر لفظی که عرفاً

دلالت بر آن کند کفایت می کند هر چند صریح نباشد و همچنین اشاره نیز کفایت می کند«۵. بعضی از

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

۱ـ بجنوردی، محمد حسن، القواعد الفقهیه، ج ۳، ص ۵۸ و ۵۷، انتشارات دلیل ما، چاپ اول ،۱۴۲۴.
۲ـ ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی، ج ۳، ص ۱۱۲، دار الفقه للطباعه و النشر، چاپ دوم ،۱۴۲۷.
۳ـ شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج ۱۱، ص ۹، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ سوم ،۱۴۲۵.
۴ـ طباطبائی، سیدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج ۸، ص ۹، دار الهادی، چاپ اول ،۱۴۱۲.

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

۵ـ خویی، سید ابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج ۲، ص ۱۹۶، دار البلاغه، چاپ اول ،۱۴۱۲.
۸
اساتید حقوق نیز لفظ را وسیله عادی بیان اقرار می شمارند که در کنار آن اشاره و عمل نیز می توانند
دلالت بر اقرار کنند.۱
در مقابل این دیدگاه جمع کثیری از فقها صیغه و لفظ را از ارکان اقرار می شمارند۲. قانون
مدنی نیز در مواد ۱۲۶۰ و ۱۲۶۱ از نظر این دسته پیروی کرده است. ماده ۱۲۶۰ وقوع اقرار را منوط
به استفاده از لفظ می داند و ماده ۱۲۶۱ صحت اشاره در مقام اقرار را مختص افراد لال می شمارد. حقوقدانان این دو ماده را »میراث کهن دوران تکیه بر تشریفات و صورتها« می دانند که اکنون باید در
پرتو اصل حاکمیت اراده (ماده ۱۰ قانون مدنی) تفسیر شوند.۳

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

نکته قابل توجه آن است که قانون مدنی علیرغم وجود این دو ماده که موهم انحصار اقرار در
لفظ هستند در مواد ۱۲۸۰ و ۱۲۸۱ اقرار کتبی و قید دین در دفتر تجار را پذیرفته و محکوم به صحت
دانسته است. بر مبنای آنچه گفته شد سکوت نیز هرگاه به همراه قرائن قطعی باشد به نحوی که عرفاً

از ضمیر شخص اخبار کند، از ابزارهای اقرار محسوب می شود۴؛ بطور مثال سکوت در برابر آبستنی و
زایمان زن را می توان نوعی اقرار ضمنی به ابوت محسوب کرد. یکی از اساتید حقوق با اشاره به این

مطلب می نویسد: »مگر حکم به اقرار ضمنی جز به دلیل این است که عرف رفتار شوهر را حاکی از
اعتراف به پدر و فرزندی می بیند. پس چرا داوری عرف را در مورد سکوت نباید پذیرفت«.۵
حق ـ حق در تعریف اقرار اعم از حقوق خصوصی (مدنی) و حقوق عمومی (مسایل
کیفری) است۶؛ بنابراین تعریف اقرار شامل هر دو قسم اقرار مدنی و کیفری می باشد. مقربه در اقرار

۱ـ کاتوزیان، دکتر ناصر، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، شماره ۳ ذیل ماده ۱۲۶۰، نشر میزان، چاپ نهم ،۱۳۹۹

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

۲ـ حسینی عاملی، محمد جواد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، ج ۹، ص ۲۱۱، دار احیاء التراث العربی، بی تا؛ شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج ۱۱، ص ۷، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ سوم ،۱۴۲۵.

۳ـ کاتوزیان، دکتر ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج ۱، ص ۲۰۰، نشر میزان، چاپ چهارم ،۱۳۹۹

۴ـ جعفری لنگرودی، دکتر محمدجعفر، الفارق، ج ۱، ص ۳۳۸، انتشارات گنج دانش، چاپ اول ،۱۳۸۶.

۵ـ کاتوزیان، دکتر ناصر، اثبات و دلیل اثبات، ج ۱، ص ۲۲۲، نشر میزان، چاپ چهارم ،۱۱۳۹۹

۶ـ جعفری لنگرودی، دکتر محمدجعفر، دانشنامه حقوقی، ج ۱، ص ۵۴۰، انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم ،۱۳۷۶؛ جعفری لنگرودی، دکتر محمدجعفر، الفارق ،ص ۳۳۶، انتشارات گنج دانش، چاپ بیستم ،۱۴۰۰

پایان نامه شرایط اقرار در حقوق ایران مصر

۹
مدنی ممکن است مال منقول، غیرمنقول، دین، منفعت، خسارت ناشی از ضمان قهری، خویشاوندی ،
حقوق ارتفاقی و انتفاعی، تصرف عدوانی و ممانعت و مزاحمت از حق، تعهدات و خیارات، شروط و
چیزهایی که ارزش معین ندارد، افراز و مانند آن باشد.۱
اقرار کیفری نیز نسبت به یکی از عناوین مجرمانه که در قانون برای آنها مجازات در نظر
گرفته شده واقع می شود. عده ای از حقوقدانان اقرار به وجود حق برای غیر را به دو صورت مستقیم و
غیرمستقیم تقسیم کرده اند۲. در اقرار مستقیم، فرد مستقیماً دعوی طرف را می پذیرد؛ مثلاً در دعوای

بررسی شرایط  اقرار در حقوق ایران و مطالعه تطبیقی در حقوق مصر

طلب کسی بر دیگری، خوانده مستقیماً و بدون اشاره به منشاء دین خود اقرار به طلب او می نماید. اما
در اقرار غیرمستقیم فرد امری را که سبب و منشاء حق طرف است تصدیق می نماید؛ مثلاً در دعوی
جبران خسارت، خوانده اقرار به اتلاف مال خواهان می کند.

در مقابل این نظر، عده ای دیگر از نویسندگان اقرار را تنها اخبار به سبب حق و به شکل
غیرمستقیم دانسته اند. استدلال این اساتید به این ترتیب است که یک اخبار در صورتی اقرار شمرده
می شود که نسبت به مسائل موضوعی باشد و نه حکمی. زیرا »ترتب آثار حقوقی هر امری به لحاظ
مقررات با دادگاه است«. بر این اساس گرچه اخبار به امری که می تواند …………