توضیحات

گاه نگاری مقایسه ای سفال های پیش از تاریخ تپه پردیس و  دیگر مناطق باستانی دشت تهران

چکیده 

دشت تهران که از منظر  جغرافیای باستان شناختی جز شمال فلات مرکزی ایران محسوب می گردد یکی از متسعد ترین مناطقی است که قدیمی ترین جوامع روستایی خاورمیانه را در خود جای داده است . از توزیع جمعیت جوامع انسانی دوره پارینه سنگی جدید ، میان سنگی و نو سنگی اولیه ( به عبارتی نوسنگی قبل از سفال )  ساکنان شمال فلات مرکزی اطلاع چندانی در دست نیست ولی در حدود ۸۰۰۰ سال قبل شاهد رشد و افزایش بی سابقه جمعیت در پایکوه های سلسله جبال البرز جنوبی می باشیم که تا حدود ۵۰۰۰ سال قبل تداوم داشت . این جوامع که از رشد بالایی برخوردار بودند به ناگاه در آغاز دوره شهر نشینی متوقف شده اند و اثری از آنها نیست . یک چنین گسستی و تفاوت در ظهور ساختار سیاسی و اجتماعی جوامع شمال فلات مرکزی بنگریم . همچنین چون متاسفانه در سالهای اخیر در دشت تهران کاوشهای علمی و هدفمندی صورت نگرفته بود . با توجه به کاوشهای اخیر تپه پردیس و تپه چشمه علی و ارایه گاهنگاری مطلق با استفاده از کربن ۱۴ و همچنین مطالعات میان رشته ای مانند استخوان جانورشناسی و گیاه شناسی و همچنین مطالعت زمین باستان شناسی ، دریچه ای نو به مطالعات باستان شناسی در این حوزه باز نمود و با ارائه سوالات و فرضیات جدید سعی در هرچه علمی تر کردن این مطالعات در این بخش از ایران نمود. 

۱۵۵صفحه فایل ورد (Word) فونت ۱۴ منابع دارد قیمت ۱۵۵۰۰ تومان 

پس از پرداخت آنلاین میتوانید فایل کامل این پروژه را دانلود کنید 

انجام کلیه کارهای تحقیقاتی و پایان نامه در کوتاهترین زمان با موضوعات خاص شما. منتظر تماس شما هستیم

فهرست مطالب

عنوان                                                                                           صفحه

فصل اول : ویژگی های جغرافیایی دشت تهران

۱-۱ مقدمه ………………………………………………………………….. ۲

۱-۲ ویژگی های جغرافیایی دشت تهران ………………………………….. ۴

فصل دوم : مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

۲-۱ نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران …………….. ۹

فصل سوم : معرفی استقرارهای دشت تهران

۳-۱ تپه صادق آبادی ………………………………………………………. ۱۶

۳-۱-۱ توصیف سفال ……………………………………………………… ۱۷

۳-۱-۱-۱ نقوش هندسی …………………………………………………… ۱۸

۳-۱-۱-۲ نقوش حیوانی …………………………………………………… ۱۸

۳-۲ تپه فخر آباد …………………………………………………………… ۱۹

۳-۳ تپه معین آباد …………………………………………………………. ۲۰

۳-۴ تپه  نوده ……………………………………………………………… ۲۱

۳-۵ تپه ده ماسین ………………………………………………………….. ۲۲

۳-۶ تپه احمد آباد ………………………………………………………….. ۲۳

۳-۷ تپه ارسطو ……………………………………………………………. ۲۵

۳-۷-۱ تپه پیش از تاریخی ارسطو ……………………………………….. ۲۵

۳-۷-۲ سفال ……………………………………………………………….. ۲۷

۳-۸ تپه پویینگ……………………………………………………………. ۳۰

۳-۸-۱ تپه پویینگ ………………………………………………………… ۳۰

۳-۸-۲ تاریخچه مطالعات تپه پویینگ ……………………………………. ۳۱

۳-۹ تپه مافین آباد …………………………………………………………. ۳۴

۳-۱۰ تپه شغالی پیشوا ……………………………………………………. ۳۵

۳-۱۰-۱ سفال ……………………………………………………………… ۳۶

۳-۱۱ تپه سفالین پیشوا…………………………………………………….. ۳۷

۳-۱۱-۱ محوطه باستانی سفالین ………………………………………….. ۳۷

۳-۱۲ تپه چشمه علی ……………………………………………………… ۳۸

۳-۱۲-۱ تاریخچه و نتایج حفاری چشمه علی …………………………….. ۳۸

۳-۱۲-۲ نقش سفال ……………………………………………………….. ۴۷

۳-۱۲-۲-۱ نوسنگی جدید …………………………………………………. ۴۷

۳-۱۲-۲-۲ کالکولتیک انتقالی ……………………………………………… ۴۸

۳-۱۲-۲-۳  کالکولتیک جدید  ……………………………………………… 55

۳-۱۳ تپه پردیس ………………………………………………………….. ۵۹

۳-۱۳-۱ لایه نگاری تپه پردیس ………………………………………….. ۶۰

۳-۱۳-۲ گاه نگاری نسبی تپه پردیس بر اساس ترکیب سفالها …………… ۶۴

۳-۱۳-۳ گاه نگاری مطلق تپه پردیس …………………………………….. ۶۶

۳-۱۳-۴ توصیف سفال ……………………………………………………. ۶۷

۳-۱۳-۴-۱ دوره پارت ……………………………………………………. ۶۸

۳-۱۳-۴-۲ دوره کالکولتیک قدیم …………………………………………… ۶۹

۳-۱۳-۴-۳ دوره انتقالی کالکولتیک ………………………………………… ۷۰

۳-۱۳-۴-۴ دوره نو سنگی جدید ………………………………………….. ۷۹

فصل چهارم : گاه نگاری مقایسه ای سفالها تپه پردیس و

 مقایسه آن با استقرارهای پیش از تاریخ دشت تهران

۴-۱ نتیجه گیری ………………………………………………………….. ۸۵

۴-۲ دوره نوسنگی جدید …………………………………………………… ۸۶

۴-۳ دوره انتقالی کالکولتیک ……………………………………………….. ۸۷

۴-۴ دوره کالکولتیک قدیم ………………………………………………….. ۸۸

منابع……………………………………………………………………….. ۱۶۰

فهرست تصاویر

۱ – نمایی از تپه صادق آبادی…………………………………………….. …۱۶

۲- نمونه سفالهای تپه صادق آبادی…………………………………………. ۱۹

۳- نمونه سفالهای تپه معین آباد……………………………………………. ۲۱

۴- نمایی از تپه احمد آباد…………………………………………………… ۲۳

۵- نمونه سفالهای تپه احمد آباد…………………………………………….. ۲۴

۶- نمونه سفالهای تپه ارسطو دوره نوسنگی جدید…………………………. ۲۸

۷- نمونه سفالهای تپه ارسطو کالکولتیک انتقالی………………………….. ۲۹

۸- نمایی از تپه پویینگ……………………………………………………. ۳۰

۹- برش لایه نگاری ترانشه H7 و دوره های فرهنگی تپه چشمه علی…… ۴۴

۱۰- برش لایه نگاری ترانشه E4-5 و دوره های فرهنگی تپه چشمه علی. ۴۵

۱۱–  نمونه هایی از سفال پارتی با نقوش طنابی شکل به دست آمده از کاوش های

 تپه پردیس( گزارش نهایی تپه پردیس،۱۳۸۵،۱۷۷)…………………….. ۶۸

۱۲- نمونه هایی از سفال های کالکولیتیک قدیم به دست آمده از کاوش های تپه

پردیس(گزارش نهایی تپه پردیس ،۱۳۸۵،۱۷۸)…………………………. ۶۹

۱۳- دو نمونه از خمره های ذخیره با نقوش هندسی ساده، به دست آمده از ترانشه

 III (گزارش نهایی تپه پردیس،۱۳۸۵،۱۷۹)…………………………… ….۷۱

۱۴- تصویر۱۲- نمونه هایی از نقوش لوزی و ترکیب آن با نقوش مورب و دایره به

کار رفته بر روی سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک تپه پردیس.

(گزارش نهایی تپه پردیس،۱۳۸۵،۱۸۰)………………………………… …۷۳

۱۵–  نمونه هایی از موارد استفاده از نقوش دایره و ترکیب آن با دیگر نقوش بر

روی سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک تپه پردیس

(گزارش نهایی تپه پردیس،۱۳۸۵،۱۸۰)…………………………………. ۷۴

۱۶- نمونه هایی از ترکیب نقش دایره و بیضی به کار رفته شده بر روی سفال های

دوره انتقالی کالکولیتیک تپه پردیس(گزارش نهایی تپه پردیس ،۱۳۸۵،۱۸۱)………        74

۱۷- نمونه ای از نقش زیگزاگی ترسیم شده بر روی سفال های دوره انتقالی کالکولیتیک

 تپه پردیس (گزارش نهایی تپه پردیس ،۱۳۸۵،۱۸۲)……………………. ۷۵

۱۸- نمونه ای از نقوش مورب و متقاطع استفاده شده بر روی سفال های دوره انتقالی

کالکولیتیک تپه پردیس(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۲)…………. ۷۵

۱۹-نقش گاو قرار گرفته در کادر مثلث های چسبیده به هم به دست آمده از کاوش های

 تپه پردیس (گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۳)…………………….. ۷۶

۲۰- نقش بز بسیار کوچک به دست آمده از ترانشه III

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۳)………………………………….. ۷۷

۲۱- نقش بز به دست آمده از ترانشه IV (گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۴) ۷۷

۲۲- نقش گله های پرندگان گردن دراز طراحی شده بر روی سفال های دوره انتقالی

 کالکولیتیک تپه پردیس(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۴)………… ۷۸

۲۳- نقش احتمالا انسانی که بر روی قطعه سفال کوچکی اجرا شده است

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۴)………………………………….. ۷۹

۲۴- نمونه سفال خشن و ساده نوسنگی به دست آمده از ترانشه VII تپه پردیس

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۶)………………………………… ….۸۰

۲۵- نمونه ای از سفال دو طرف منقوش دوره نوسنگی جدید به دست آمده از تپه پردیس

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۶)……………………………………. …… ۸۱

۲۶-نمونه هایی از نقوش مواج و مثلثی که بر روی سفال های نوسنگی پردیس دیده
می شود. (گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۷)…………………………… ….۸۱

۲۷- نمونه ای از نقوش اجرا شده در بیرون و داخل سفال های نوسنگی پردیس

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۷)……………………………….. …..۸۲

۲۸-نمونه ای دیگر از نقوش اجرا شده در بیرون و داخل سفال های نوسنگی پردیس

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۷)………………………………….. ۸۸

۲۹- خطوط افقی موازی که در دو طرف سفال های دوره نوسنگی پردیس دیده می شود.

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۸)……………………………….. ……۸۲

۳۰- نمونه هایی از سفال های با نقش نوسنگی با ویژگی های دوره انتقالی کالکولیتیک

(گزارش نهایی تپه پردیس ۱۳۸۵،۱۸۸)………………………………………….. ۸۳

فهرست طرحها

۱- تپه صادق آبادی کالکولتیک انتقالی…………………………………….. ۹۳

۲- تپه صادق آبادی کالکولتیک انتقالی………………………………….. ….. ۹۴

۳- تپه صادق آبادی کالکولتیک انتقالی………………………………….. ۹۶-۹۵

۴- تپه صادق آبادی کالکولتیک میانی و…………………………………… ۹۷

۵- سفالهای تپه نوده………………………………………………………… ۹۸

۶- سفال تپه ده ماسین کالکولتیک میانی………………………………….. …۹۹

۷- تپه فخر آباد کالکولتیک انتقالی………………………………………… ۱۰۰

۸- تپه فخرآباد کالکولتیک انتقالی…………………………………………. ۱۰۱

۹- تپه فخرآباد کالکولتیک انتقالی…………………………………………. ۱۰۲

۱۰- تپه مافین آباد دوره کالکولتیک میانی………………………………… ۱۰۳

۱۱- تپه مافین آباد دوره کالکولتیک میانی………………………………… ۱۰۴

۱۲- تپه احمد آباد دوره کلکولتیک میانی…………………………………. ۱۰۵

۱۳- تپه احمد آباد دوره کالکولتیک میانی………………………………… ۱۰۶

۱۴- تپه احمد آباد دوره کلکولتیک میانی…………………………………. ۱۰۷

۱۵- تپه سفالین پیشوا……………………………………………………… ۱۰۸

۱۶- تپه سفالین پیشوا……………………………………………………… ۱۰۹

۱۷- تپه سفالین پیشوا……………………………………………………… ۱۱۰

۱۸- تپه سفالین پیشوا……………………………………………………… ۱۱۱

۱۹- تپه سفالین پیشوا……………………………………………………… ۱۱۲

۲۰- تپه سفالین پیشوا……………………………………………………… ۱۱۳

۲۱- تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک میانی…………………………….. ۱۱۴

۲۲-تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک میانی……………………………… ۱۱۵

۲۳-تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک میانی……………………………… ۱۱۶

۲۴- تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک میانی…………………………….. ۱۱۷

۲۵- تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک میانی…………………………….. ۱۱۸

۲۶- تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک قدیم بجز شماره ۱۲۲ که دوره کالکولتیک میانی است        119

۲۷- تپه شغالی پیشوا……………………………………………………… ۱۲۰

۲۸- تپه چشمه علی دوره نوسنگی جدید…………………………………………….           121

۲۹- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی……………………………… ۱۲۲

۳۰- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی……………………………… ۱۲۳

۳۱- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی………………………………… …… ۱۲۴

۳۲- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی……………………………… ۱۲۵

۳۳- تپه چشمه علی……………………………………………………….. ۱۲۶

۳۴- تپه چشمه علی……………………………………………………….. ۱۲۷

۳۵- تپه چشمه علی……………………………………………………….. ۱۲۸

فهرست نقشهای روی سفال

۱- تپه مافین آباد ( دوره کالکولتیک میانی)……………………………….. ۱۳۰

۲- – تپه احمدآباد دوره کالکولتیک میانی…………………………………. ۱۳۱

۳- تپه ارسطو دوره کالکولتیک انتقالی…………………………………… ۱۳۲

۴- تپه ارسطو نوسنگی قدیم……………………………………………. …….۱۳۳

۵- تپه فخرآباد دوره کالکولتیک انتقالی و جدید…………………………… ۱۳۴

۶- تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک میانی………………………………. ۱۳۵

۷- تپه شغالی پیشوا دوره کالکولتیک قدی……………………………….. م۱۳۵

۸- تپه ده ماسین……………………………………………………………. ۱۳۶

۹- تپه صادق آبادی………………………………………………………… ۱۳۷

۱۰- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک قدیم ترانشه H7…………………… 138

۱۱- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه H7139………………

۱۲- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه H7………………… 140

۱۳- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه H7………………… 141

۱۴- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه H7………………… 142

۱۵- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه H7………………… 143

۱۶- تپه چشمه علی دوره نوسنگی جدید ترانشه H7………………….. …….144

۱۷- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک میانی H7…………………………. 145

۱۸- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 146

۱۹- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 147

۲۰- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 148

۲۱- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 149

۲۲- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 150

۲۳- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 151

۲۴- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک انتقالی ترانشه E4-5……………… 152

۲۵- تپه چشمه علی دوره کالکولتیک قدیم ترانشه E4-5………………… 153

۲۶- تپه چشمه علی دوره نوسنگی جدید ترانشه E4-5…………………… 154

فهرست نقشه ها

۱– موقعیت جغرافیایی تپه پویینگ………………………………………… ۳۲

۲- مقطع شماتیک گمانه آزمایشی ب تپه پویینگ…………………………. ۳۳

فهرست جداول

۱- جدول گاهنگاری دکتر مجیدزاده……………………………………… ۴۱-۴۰

۲- جدول پیشنهادی دکتر صادق ملک شهمیرزادی برای ادوار فرهنگی پیش از تاریخ

 فلات مرکزی ایران…………………………………………………. …………..۴۲

۳- جدول گاهنگاری پیش از تاریخ دشت تهران (دکتر فاضلی) ……………….  43

۴- ویژگی های سفال های دوره نوسنگی جدید و ادوار مختلف کالکولتیک.. ۹۱

فصل اول

ویژگی های جغرافیایی دشت تهران

۱-۱مقدمه

با مروری بر تاریخچه مطالعات باستان شناختی در فلات مرکزی ایران در می یابیم که بیشتر این مطالعات در دشت قزوین و شمال شرقی فلات متمرکز بوده است و در دشت تهران تا سالهای اخیر مطالعات اندکی صورت پذیرفته است. دشت حاصلخیز تهران در شمار یکی از مناطق مهم و کلیدی باستانی است که از دوره پارینه سنگی تا بحال و بطور پیوسته جمعیت های انسانی مختلفی را در خود جای داده است. این جوامع نقش اساسی در شکل گیری اولین هسته های حکومتی در هزاره پنجم و چهارم ق .م داشته اند. همین مطالعات اندک باستان شناسی در چند دهه اخیر بیانگر اهمیت دشت تهران در دوره های تاریخی و اسلامی نیز می باشد. وجود شهرری بعنوان پایتخت ایران در دوره های مختلف تاریخی خود گواه این واقعیت است.

نگارنده در این پایان نامه سعی در معرفی مناطقی که در سالهای اخیر مورد بررسی و حفاری قرار گرفته اند نموده است. به علت غنای سفالهای بدست آمده از تپه پردیس (که تمام ادوار مس و سنگ را شامل میشود) من به مقایسه سفالهای این تپه با طیف وسیعی از مناطق دیگر دشت تهران مانند .تپه صادق آبادی.، . معین آباد. ، فخرآباد. و غیره نموده ام. نتیجه این مطالعات پایان نامه ای است که هم اکنون در دست دارید. این پایان نامه در چهار فصل به صورت زیر تنظیم شده است،

در فصل اول به مطالعات جغرافیایی دشت تهران پرداخته ام. به دلیل وجود ارتفاعات متعدد، دشت ری همواره از منابع آبی مطمئنی برخوردار و کانونی برای زندگی انسانها بوده است . فصل دوم به تاریخچه مطالعاتی که در گذشته در این دشت صورت گرفته اختصاص دارد. در فصل سوم به معرفی بیشتر مناطق مورد بررسی و یا حفاری شده این دشت پرداخته ام. به دلیل اهمیت تپه چشمه علی به صورت کامل به مطالعات پیش از انقلاب و پس از انقلاب آن همت گمارده ام. مهمترین این مطالعات در تپه چشمه علی توسط اشمیت[۱] انجام شده که فقط دو خبرنامه با گزارشی محدود از آن منتشر شده است. با مرگ دلخراش اشمیت در سانحه هوایی نتایج کارهای او در این محوطه منتشر نشده است لذا آگاهی ما از چگونگی شکل گیری فرهنگ ها، الگوی استقرار و به طور کلی تطور فرهنگی اقتصادی اجتماعی و سیاسی جوامع این منطقه بسیار اندک بوده است. از دیگر کسانی که در بعد از انقلاب به حفاری و مطالعه در این منطقه پرداخته دکتر حسن فاضلی است که رساله دکتری ایشان به منطقه چشمه علی اختصاص داده شده است. ایشان پس از بازگشت به ایران با بررسی تصادفی که در دشت تهران انجام دادند به معرفی ۱۲ محوطه پیش از تاریخ (مربوط به هزاره ششم تا هزاره چهارم )پرداختند که ۷ محوطه برای نخستین بار شناسایی شده .(فاضلی،۱۳۸۰: ۲۱۴). طی بررسی های انجام شده مشخص شد که در میان محوطه های پیش از تاریخی دشت تهران تپه پردیس به دلیل دارا بودن سفالهای تمام ادوار مس و سنگ از اهمیت خاصی برخوردار است بنابراین دکتر فاضلی در سال ۱۳۸۳به حفاری در این منطقه پرداختند و با جمع آوری نمونه های کربن ۱۴ ،گاه نگاری مطلق این ادوار را نیز مشخص کردند (فاضلی و دیگران،۱۳۸۵). در نهایت در فصل چهارم نتیجه گیری و کارهای باقیمانده آورده شده است.

۱-۲ ویژگی های جغرافیای دشت تهران

ماسیف عظیم البرز که در دوران چین خوردگی الپی تکوین یافته با قللی مرتفع و دره های عمیق مانند سد عظیم قوسی شکل به طول تقریبی ۶۰۰ کیلومتر بین دریای خزر و فلات مرکزی ایران واقع شده است. این دیوار عظیم در غرب به وسیله دره عمیق سفیدرود از کوههای طالش جدا شده از سوی شرق به کوههای خراسان می پیوندد و حبله رود آنرا به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم می کند. ارتفاع و عرض رشته کوههای البرز متفاوت است. عریض ترین و مرتفع ترین ناحیه این کوهستان ها قله دماوند در البرز میانی یا اصلی است و هر چه از دو سوی آن به دو طرف شرق و غرب پیش برویم هم از ارتفاع و هم از عرض آن کاسته می شود. ارتفاعات البرز دارای دو دنیای اقلیم نباتی متمایز در دو سوی شمالی و جنوبی خود می باشد. اگر بر روی یکی از قلل این کوهستان بایستیم و به دو جبهه شمالی و جنوبی بنگریم بسهولت خواهیم دید که دو قضیه متفاوت اقلیمی و پوشش گیاهی در آن به وضوح مشاهده می شود. دامنه های شمالی با پوشش انبوه از نباتات و درختان جنگلی انبوه و دامنه  جنوبی خشک و بدون درخت و نبات می باشد. چون البرز تا دریای خزر فاصله چندانی ندارد اختلاف سطح موجب پیدایش جریانات جوی و رگبارها و بارانهای طولانی شدید می شود که به طور مداوم جبهه های شمالی مشرف به دریا را مورد حمله قرار می دهد، در حالی که همین ارتفاعات غالبا مانع بزرگی برای گذشتن بخارهای دریای خزر و جریانات جوی بسوی حاشیه های جنوبی می گردد و در این صورت است که تقسیم آب و رطوبت یکی از نقش های بارز این رشته کوهستانها می باشد. دشت تهران درست در  بخش جنوبی البرز مرکزی و در ارتفاع ۱۱۹۱ متر از سطح دریاهای آزاد جهان قرار گرفته است. در حد شمالی این دشت رودخانه های لار ، جاجرود، و کرج جاری می باشند و البرز مرکزی را به سه قسمت تقسیم می کند.

کوههای توچال و لواسانات که بین رودخانه های لار و جاجرود قرار دارند و مشرف به دشت ورامین هستند.کوههای شمیرانات که بین سرچشمه های جاجرود و کرج قرار دارند و بلندترین نقطه آنها قله توچال با ارتفاع ۳۹۳۳ متر است.رشته کوههای ممتد فیروز کوه که از هزار تا گردنه عباس آباد کشیده شده است و سر انجام به سفید کوه متصل می شود.

مهمترین بخش دشت تهران را دشت ری تشکیل می دهد که میانگین ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۱۲۰۰ متر می باشد که بتدریج از ارتفاع آن به طرف جنوب کاسته می شود و به حدود ۸۰۰ متر می رسد. بخش های شمالی دشت ری را دیواره جنوبی البرز مر کزی در بر می گیرد که ارتفاع بالای ۱۵۰۰ متر را شامل می شود. ارتفاعات و قله های بلند این ناحیه به صورت کانون آبگیر دایمی، رودهایی را که از این ارتفاعات سرچشمه می گیرند، در طول سال تغذیه می کند. بدین ترتیب دشت ری همواره از منابع آب مطمینی در طول فصل خشک و گرم برخوردار می باشد. کوههای مرکزی و جنوبی این ناحیه عبارتند از بی بی شهربانو، نامک، سه پایه، القدر و حسن آباد. در بخش جنوبی دشت تهران دریاچه ای به نام دریاچه قم که با نامهای دیگری همانند حوض سلطان، دریاچه ساوه، و دریاچه شاهی مشهور است به مساحت تقریبی ۲۴۰۰ کیلومتر مربع در جنوب تهران واقع شده است. طول آن حدود ۸۰ و عرض آن حدود ۳۰ کیلومتر می باشد. وسعت و شکل آن متناسب با واردات و میزان بارندگی در فصول مختلف سال متفاوت است. رودخانه هایی که به این دریاچه میپیوندند عموما از جهت شمال و مغرب اند. دریاچه از طرف شرق بهکویر متصل شده و هیچ نوع وارداتی ندارد. واردات شمالی آن رودخانه هایی هستند که آبهای دامنه جنوبی البرز را جمع کرده و با حفر دره های وسیع در جلگه تهران در جنوب این جلگه به هم نزدیک شده و در مجاورت یکدیگر وارد دریاچه می شوند. اهم این رودخانه ها عبارتند رود شور، کرج، جاجرئد، حبله رود و قره سو. در دشت ری رودهای متعددی جریان دارد که مهمترین رودهای دایمی آن عبارتند از :

جاجرود. این رودخانه از کوههای گلون بسته که جزو ارتفاعات خرسنگ کوه است، سرچشمه گرفته و پس از عبور از روستای فشم به آن می ریزد و دیگری رود دماوند است که در نزدیکی های دشت ورامین به آن می پیوندند. این رودخانه پس از مشروب ساختن دشت ورامین در جهت جنوب به مسیر خود ادامه داده و در ۲ کیلومتری جنوب سالاریه به رودخانه کرج متصل می شود.

 2)رود کرج.منبع اصلی آب بخش غربی و جنوب غربی دشت تهران، رودخانه کرج می باشد که از کوههای خرسنگ کوه به ارتفاع ۴۱۸۳ متر سرچشمه گرفته و رودخانه های متعددی در منطقه کوهستانی همانند ولات رود، وارنگ رود، رود گچسر و شهرستانک را می توان نام برد که در طول مسیر رودخانه به آن می پیوندند. این رود پس از مشروب نمودن دشت کرج وارد جلگه شهریار شده و اراضی شهریار را مشروب می نماید. این رود پر آب که در واقع به عنوان پرآب ترین رود سلسل جبال جبهه جنوبی البرز محسوب می شود، در کوهستان رود دایمی و در دشت پایکوهی و در مجاورت مسیله، از ویژگی رودهای اتفاقی برخوردار است. طول رود کرج حدود ۲۲۰ کیلومتر می باشد و بازده متوسط آن ۱۷ متر مکعب در ثانیه است که این مقدار در تابستان و اوایل پاییز کمتر، و در زمستان و اوایل بهار بیشتر می شود. آب این رودخانه از بارانهای فصلی ، و ذوب برفهای کوهستانی تامین می شود. رود کرج در مسیر خود که جهت شمال غربی-جنوب شرقی دارد و به موازات رود شور به جریان خود ادامه می دهد و ضمن یک گردش قوسی شکل به سمت جنوب متمایل می گردد و در ۲۰ کیلومتری سالاریه به رود جاجرود ملحق می شود…………………..

دشت تهران با توجه به ارتفاع…………………

………………

………………………………..

فصل دوم

مروری برتاریخچه مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

۲-۱نظری به تاریخ مطالعات باستان شناسی در دشت تهران

بررسی های باستان شناختی در تپه چشمه علی با ورود دمورگان باستان شناس فرانسوی به این منطقه آغاز شد.(واندنبر،۱۹۵۹، . ۱۲۱). وی در سالهای ۱۲۹۱و ۱۲۹۲ ه.ش نخستین بار دست به تحقیقات باستان شناختی در این محوطه زد. تحقیقات دمورگان را در سال ۱۳۰۳ ه.ش دایت وابسته امور سفارت فرانسه در ایران دنبال کرد.در سال ۱۳۱۲ ه.ش اریک اشمیت پس از پایان کاوش در تپه حصار از طرف موزه دانشگاه فیلادلفیا با مشارکت موزه هنرهای زیبای شهر بوستون و بنیاد ویلیام بویس به سرپرستی هیئت باستان شناختی ری در جنوب تهران منصوب شد. این حفاری طی سالهای ۱۵-۱۳۱۳ ه.ش در سه فصل انجام شد اما بر اثر در گذشت اشمیت در سال ۱۹۶۴ نتیجه این کاوش مهم که از قدیمی ترین زمانها تا سده نهم هجری دوران اسلامی را در بر می گیرد تاکنون به چاپ نرسیده است. تنها اطلاعات قابل استفاده از این حفریات گزارشهای کوتاه بسیار کوتاهی است که در بولتن موزه دانشگاه فیلادلفیا چاپ شده است. کاوشهای اشمیت در چشمه علی مشخص نمود که جوامعی در حدود ۷۰۰۰ سال قبل در پایکوه های جنوبی دشت تهران استقرار یافته بودند که مشخصه فرهنگی آنان سفال قرمز رنگی بوده است که بعدها بنام سفال نوع چشمه علی معروف گشت. نخستین طبقه بندی دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را با توضیحاتی کلی که از چند سطر تجاوز نمی کند کاوشگر آن اریک اشمیت در سال ۱۳۱۶ ه.ش ارائه کرد.(اشمیت،۱۹۳۵-۱۹۳۶)

براساس این طبقه بندی که پیش از چاپ نتیجه حفریات تپه سیلک در سال ۱۳۱۷ ه.ش انجام شد فرهنگ چشمه علی به دو دوره تقسیم شده است. دوره قدیمتر همزمان با تپه آنو در ترکمنستان ( دارای سفال های از نوع سیلک I ) ودوره جدیدتر I که خود به دو زیر دوره I_A  و I_B تقسیم شده همزمان با دوره I_A  و I_B تپه حصار است.(اشمیت ۱۹۳۶). یکی دیگر از پژوهشگرانی که با مطالعه آثار به دست آمده از چشمه علی و احتمالا استفاده از دست نوشته های اشمیت اطلاعات ارزشمندی در اختیارمان قرار داده است  دونالد مک کان است که در کتاب یادمانی “لایه  نگاری مقایسه ای ایران باستان ” و دو اثر مهم دیگر خود اساس مطالعات بعدی درباره چشمه علی از جمله مطالعات گاهنگاری آثار پیش از تاریخ چشمه علی را پایه گذاری کرد وی در سال ۱۹۴۲ در جدول طبقات پیش از تاریخی ایران دوره های فرهنگی تپه چشمه علی را  به طور کلی به دو دوره I_A  و I_B تقسیم کرد.(مک کان،۱۹۴۲،۱۹۵۷) (ملک شهمیرزادی ،۱۳۷۸، ۳۵۳)

در سال ۱۹۵۹ لویی واندنبرگ در تقسیم بندی جغرافیایی فرهنگی ایران چشمه علی را در بخش عراق عجم قرار داد. دایسون در سال ۱۹۹۱ فرهنگ چشمه علی را به چهار دوره تقسیم کرد. دکتر عزت الله نگهبان در جدول مقایسه ای تمدنهای ایران و دنیای باستان چشمه علی را در فلات مرکزی بعد از سیلک قرار داد و سپس در سال ۱۹۷۶ دکتر یوسف مجید زاده ادوار مختلف فرهنگی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران را به چهار دوره فلات عتیق، فلات قدیم، فلات میانه، و فلات جدید تقسیم کرد و دوره های فرهنگی تپه حصار، سیلک، چشمه علی، قبرستان، زاغه را هر کدام در یک ستون عمودی قرار داد. در این جدول دوره های فرهنگی چشمه علی به سه دوره تحتانی I_A ، I_Aفوقانی، I_B تقسیم شد

دکتر ملک شهمیرزادی که سفال های تپه چشمه علی در موزه پنسیلوانیا را مطالعه کرده است اعتقاد دارد که سفال های نوع چشمه علی مخلوطی از سفال های دوره اول ودوره دوم سیلک بر اساس تقسیم بندی گیرشمن است. به این دلیل ایشان سفال های به دست آمده از لایه های I-VIII در تپه زاغه را که مخلوطی از سفال نوع زاغه و دوره های اول و دوم سیلک بود با عنوان سفال نوع چشمه علی معرفی می کند. که در جدول گاهنگاری پیشنهادی برای فلات مرکزی ایران در سال ۱۳۷۳ بعد از سفال نوع زاغه قرار گرفته است.(ملک شهمیرزادی،۱۳۷۸، ۳۵۳)

 آقای دکتر فاضلی در سال ۱۳۷۵ با گرفتن بورس در مقطع دکتری به پژوهشهای باستان شناختی در دشت تهران پرداختند. در رساله دکتری ایشان پرسش اصلی بر محور مطالعه تخصص پذیری فن و رابطه آن با پیچیدگی فرهنگی و اجتماعی ساکنان دشت تهران در دوره پیش از تاریخ بود. مهم ترین این اهداف عبارت بودند از:

۱-   چگونگی شکل گیری جوامع سلسله مراتبی

۲-   تخصص پذیری فن و ارتباط آن با سطح پیچیدگی اجتماعی

۳-   مطالعه الگوهای استقرار و بررسی بافت درون و بین استقراری

۴-   رابطه آداب تدفین و سطح پیچیدگی اجتماعی (Fazeli 2001 )

ایشان در سال  1377 به حفاری در تپه چشمه علی پرداختند . در این حفاری دو ترانشه به اسمهای H₇  در غرب تپه و _۴-۵E درجنوب شرقی تپه قسمت سایت در ابعاد ۵×2 متر ایجاد شد. عمق لایه های باستانی ترانشه _۴-۵E نسبت به سطح تپه به حدود ۱۱ متر می رسد. براساس دو شیوه تاریخ گذاری نسبی و مطلق، تپه چشمه علی حداقل دارای دوره های استقراری زیر است:

دوره نوسنگی جدید۶۰۰۰-۵۵۰۰ ق.م

دوره انتقالی کالکولتیک ۵۵۰۰-۴۶۰۰ ق.م

دوره کالکولتیک قدیم ۴۶۰۰-۴۰۰۰ ق.م(fazeli et al 2004)   

موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران با همکاری دانشگاه برادفورد و سازمان میراث فرهنگی کشور ازتاریخ ۱۵ الی ۳۰ مرداد سال ۱۳۸۲ دشت تهران را مورد بررسی باستان شناسی و بازدید مقدماتی قرار دادند. اهداف این بررسی عبارت بودند:

۱- تهیه اطلاعات آماری با ارزش از فراوانی ،توزیع، تراکم، و وضعیت استقرارهای باستان شناسی از دوره پالئولتیک ۸۰۰۰ ق.م تا ۳۰۰۰ ق.م با نظر به وضعیت کنونی دشت.

۲-انتخاب برخی از محوطه ها برای گمانه زنی و لایه نگاری (Test Excavation) برای ارائه طرح پژوهشی. (فاضلی،علی یاری ،۱۳۸۲، ۲)

در بررسی های باستان شناسی  45 محل باستانی شناسایی شدند که ۱۲ محوطه مربوط به دوره پیش از تاریخ هستند. از میان ۱۲ استقرار مورد مطالعه ، ۷ استقرار آن برای نخستین بار شناسایی و معرفی شدند ۱۲ محوطه باستانی دشت تهران در برگیرنده  آثاری از هزاره ششم تا اواخر هزاره چهارم است. از منظر گاه نگاری به جای استفاده از اصطلاحات جغرافیایی یا محل ها در تدوین گاه نگاری از دو اصطلاح نوسنگی و کالکولتیک استفاده شد و این دو دوره به پنج فاز کوچکتر تقسیم شد که عبارتند از:

نوسنگی جدید (۶۰۰۰-۵۵۰۰ ق.م)

کالکولتیک انتقالی (۵۵۰۰-۴۷۰۰ ق.م)

کالکولتیک قدیم(۴۷۰۰-۴۰۰۰ق.م)

کالکولتیک میانی(۴۰۰۰- ۳۵۰۰ق.م)

کالکولتیک جدید (۳۵۰۰-۳۰۰۰ ق.م)(Fazeli 2001)

دلیل اصلی این تقسیم بندی این بوده است که بتوان چگونگی فرایند تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع ساکن در این دوره را در دو بعد زمانی و مکانی مطالعه کرد. همانطور که قبلا به آن اشاره شد در گذشته پژوهش های گاه نگاری فلات مرکزی همراه با استفاده از نام محلها یا اصطلاحات جغرافیایی بوده است.  از طرف دیگر دهه ۱۹۶۰ به بعد، باستان شناسان نوگرا مدلهای جدیدی را جهت تبیین فرآیند تحولات پویایی جوامع گذشته پیشنهاد کرده اند که تطبیق هر یک از آنها در تشریح سطح پیچیدگی اجتماعی و اقتصادی جوامع پیش از تاریخ خود اشکالهایی دارد. برای مثال آقای دکتر فاضلی در پژوهشهای خود درباره ارایه مدلی از سطح پیچیدگی اجتماعی – اقتصادی دوره انتقالی کالکولتیک دشت تهران به این مشکل برخورد که این جوامع در مدلهای پیشنهادی جوامع قبیله ای ایلمان سرویس و جوامع رتبه ای مورتون فراید(Fried 1967) قرار نمی گیرند. به ویژه اینکه هر دو این دو پژوهشگر ویژگی های جوامع بی طبقه و طبقاتی و چگونگی مرحله گذار از یک مرحله به مرحله دیگر را فهرست وار مشخص کرده اند. کلارک و بلیک (Clark and Blake 1989) در تشریح شکل گیری جوامع پیچیده از اصطلاح Transegalitarian استفاده کرده اند که معنای ساده و لغوی آن این است که این جوامع در حال گذار از یک جامعه نابرابرند. به نظر می رسد که نخستین دگرگونی ها در تمامی سطوح جوامع پیش از تاریخ ساکن در فلات مرکزی بعد از ۵۵۰۰ پیش از میلاد روی داد و به صورت پویا روند تکاملی خود را طی کرد در نتیجه واژه دوره انتقال بیانگر تحول پویایی جوامعی است که رتبه بندی اجتماعی ، تحولات گسترده اقتصادی و تغییرات تکنولوژیکی را تجربه کردند. نمود این تحولات عبارت از اهلی شدن کامل بز، گوسفند، خوک و گاو، تولید تخصصی سفال ،ابزار سنگی ، تفاوت در پایگاه اجتماعی ظهور و بروز شکاف اجتماعی، به وجود آمدن پایگاه در درون جامعه، دسترسی نابرابر حاکمان درون جامعه به کالاهای تجملی و تجارت با مناطق دور دست است. همچنین در این تقسیم بندی تغییرات تکنولوژیکی که در فن سفالگری از هزاره ششم تا اواخر هزاره چهارم به وجود آمده بود به عنوان یکی از شاخص های مهم در پژوهشهای گاه نگاری مورد استفاده قرار گرفت. (Fazeli 2001)

در پژوهشهای گاهنگاری مشخص شد که در برخی از استقرارهای دشت تهران همانند چشمه علی بین دو دوره کالکولتیک انتقالی و قدیم (سیلک II  به سیلک III ) تداوم استقرار وجود دارد و هیچ وقفه ای در آن اتفاق نیافتاده است. دیگر اینکه به طور کلی جابجایی و کاهش و افزایش جمعیت های انسانی از هزاره ششم تا اواخر هزاره چهارم در بین استقرارهای دشت بسیار شدید بوده است. از این رو آقای دکتر فاضلی ضمن رد نظریه پیشنهادی دکتر مجیدزاده در تهاجم و مهاجرت اقوامی جدید به فلات مرکزی در دوره سیلک II و سیلک III نظری های دیگری درباره علل جابجایی استقرارها ………………………

فصل سوم

معرفی استقرارهای دشت تهران

۳-۱تپه صادق آبادی

تصویر۱- نمایی از تپه صادق آبادی

تپه صادق ابادی یکی از استقرارهای پیش از تاریخی است که در کنار روستایی به نام  محمد آباد  واقع است و نزدیک ترین شهر به آن حسن آباد است که  فاصله آن با تهران ۳۲ کیلومتر است. این تپه باستانی  در بخش جنوب شرقی رشته کوههای حسن آباد قرار گرفته است و در حال حاضر در محدوده شرکت مرغداری صادق آبادی قرار گرفته است. جاده واقع بین سه راه چرمشهر به پاسگاه حسن آباد در بخش جنوب تپه قرار دارد. به عبارتی تپه در حد فاصل بین دو روستای محمد آباد و روستای عشتازون قرار گرفته است.تپه صادق آبادی در موقعیت جغرافیایی ۳۵٫۱۹٫۴۴ درجه شمالی و ۵۱٫۲۳٫۹۷ درجه شرقی قرار دارد. ارتفاع تپه از سطح دریا ۹۳۲ متر است. مساحت تپه در حدود ۹۰×90 می باشد. ارتفاع میانگین تپه در حدود ۷ متر نسبت به مناطق اطراف خود می باشد.(فاضلی،۱۳۷۸، ۲۲)  تپه صادق آبادی تنها استقرار پیش از تاریخ دشت تهران می باشد که دارای قدیمی ترین آثار شناخته شده همزمان با سیلک I
 می باشد(فاضلی،۱۳۷۸،همان صفحه). براساس مطالعه و طبقه بندی سفالینه های تپه صادق آبادی دارای سه دوره استقراری است که عبارتند از:

دوره نوسنگی جدید (سیلک I)

دوره انتقالی کالکولتیک (سیلک II)

دوره کالکولتیک قدیم (سیلک _۳-۱ III)

دوره کالکولتیک میانی (سیلک _{۵- ۴} III)

دوره کالکولتیک جدید (سیلک _۷-۶III)

۳-۱-۱     توصیف سفال

سفال های دوره سیلک I دست ساز بوده و به طور کلی حرارت آن نامناسب می باشد. بطوری که مغز سفال به صورت سیاه در آمده و بدلیل اینکه این نوع سفالینه ها در کوره باز پخته شده اند و سفالگر قادر به کنترل حرارت سفال در کوره نبوده است(فاضلی،۱۳۷۸، ۲۰).. نوع رنگ این نوع از سفال ها به صورت قهوه ای بسیار کم رنگ (۱۰YR 7/3 Very Pale Brown) می باشند. نوع نقش ها به صورت نقوش متداول سیلکI  می باشد و عمدتا هم داخل و هم بیرون ظرف منقوش شده است. در بعضی موارد به علت حرارت کم، سطح ظرف را می توان به وسیله ناخن خراش داد و به نظر می رسد که می توان یکی از مراحل تکنولوژیکی این دوره را نسبت به دوره قبل در همین مساله جستجو نمود. در دوره دوم استقراری سفالینه های تپه صادق آبادی از لحاظ رنگ، نقش و به طور کلی از لحاظ تکنولوژیکی تفاوت های عمده ای با دوره قبل دارند. سفالینه های این دوره به صورت ظریف می باشند و ضخامت آنها از ۲ میلیمتر تا یک سانتی متر متغیر می باشد.بر اساس کتاب مانسل رنگ سفالها عمدتا به صورت قرمزRed) 2/5YR7/3) ، قرمز روشن۲/۵YR 6/8 Light Red) ) ، قهوه ای )  7/5YR5/4 Brown)  و غیره می باشد. عمده این سفال ها دست ساز بوده و دربعضی از موارد سفال ها با چرخ کند ساخته شده اند. دوره سوم استقراری تپه صادق آبادی که بیشتر بخش مرکزی و شرق تپه را در بر می گیرد شامل دوره سیلک III می باشد. استفاده از چرخ سفالگری از اختصاصات این دوره می باشد. همچنین در این دوره سفال ها دارای سفال های دوره قبلی نیستند و ضخامت، رنگ و نقش سفال ها نسبت به دوره قبلی تغییرات محسوسی می یابد. رنگ این دوره از سفال ها بیشتر به رنگ قهوه ای (۷/۵ YR 5/4 Brown) ، زرد کم رنگ  2/5YR 8/3 Pale Yellow)) ، نخودی روشن۱۰YR 7/2 Light Gray)) و غیره می باشند. همچنین تعداد متعددی ابزار سنگی بدست آمده که شامل تیغه(Blade) ، تراشه (Flake)، خراشنده  (scraper) و دیگر ابزار ها در اندازه های و اشکال مختلف می باشند.

نقوش بر روی سفال هایی که نگارنده مورد بررسی قرار داده است به شرح زیر است :

۳-۱-۱-۱نقوش هندسی

نقوش نردبانی: نقشی است که برای تزیین در بیرون ظرف از آن استفاده می کردند. نقوش نردبانی در داخل سفالهای سیلک I به وفور دیده می شود.

نقش حصیری

لوزی های هاشوردار که به صورت ردیف لوزی های متصل به هم دور تا دور ظرف را تزیین می کند.

خطوط مورب که خطهایی به شکل برگ از بغل این خطوط بیرون زده است.

بیضی هایی که در داخل آن به صورت یک دایره کوچک پر شده است

خطوط موربی که در داخل آن به صورت لوزی های کوچک پر شده است که این نقش در داخل ظرف نقش شده است.خط های پهنی که از کف داخل ظرف تا بالای ظرف کشیده شده است.

۳-۱-۱-۲نقوش حیوانی

چهار تکه سفال پیدا شده است که نقش پلنگ بر روی آن نقش شده است که چون این سفال ها به صورت شکسته است فقط نقش پلنگ بر روی آن مشخص است و مشخص نیست که این پلنگها به چه صورتی در کنار هم قرار دارند. (فاضلی،۱۳۷۸، ۲۲-۲۰)

تصویر۲- نمونه سفالهای تپه صادق آبادی

۳-۲        تپه فخر آباد

تپه باستانی فخر آباد در جنوب شهرستان ورامین و در جهت جغرافیایی ۳۵٫۱۱٫۵۱ شمالی و ۵۱٫۳۳٫۴۴ شرقی قرار دارد . ارتفاع تپه از سطح دریا در حدود ۹۳۵ متر و ارتفاع آن نسبت به زمینهای اطراف خود حدود ۴٫۵ متر می باشد. طول شمال تپه ۹۰ متر و عرض آن ۷۰ متر می باشد. مساحت کل محوطه ۶۳۰۰ متر مربع می باشد. در واقع مساحت تپه بیش از اینها بوده است و به مرور زمان بخش های مهمی از تپه به طور کامل تخریب و نابود شده است. (فاضلی،۱۳۷۸،۱۸) این تپه برای اولین بار توسط گوتیر و لامپر گمانه ای در سال ۱۹۰۳ میلادی در این تپه حفر شد و مجددا در سال ۱۹۶۱ بازدید شد.دوره های استقراری این محل همزمان با سیلک می باشد. تپه در کنار جاده چرمشهر به ورامین و در نزدیک پل جهاد قرار گرفته است. وجه تسمیه تپه به خاطر قرار گرفتن آن در اراضی روستای فخر آباد می باشد. تپه امروزه در کناره مجتمع کشت و صنعت اشراق وابسته به بنیاد انقلاب اسلامی قرار گرفته است. بخش شمال غرب تپه توسط شرکت راه سازی و در زمان ایجاد جاده ورامین به چرمشهر به طور کامل تسطیح و تخریب شده است و متاسفانه بخش های شمال، شرق و جنوب تپه توسط مجتمع کشت صنعت به وسیله تراکتور صاف و تخریب شده است بطوری که در زمان بررسی شیارهایی که توسط بیل مکانیکی برروی سطح تپه ایجاد شده حدود ۳۰ سانتی متربوده است. در حدود ۳۰۰ متر دورتر از بخش شمالی تپه فخرآباد محوطه های دیگری متعلق به دوران اسلامی وجود داشت که قبلا به طور کامل تخریب و صاف شده است. بر روی سطح صاف شده می توان بقایای معماری از قبیل خشت های پهن چهارگوش و سفالینه های دوره اسلامی را مشاهده نمود. رنگ سفالینه های دوره پیش از تاریخ تپه فخرآباد براساس کتاب Soil munsel colour chart به طیف های مختلفی از رنگ قرمز تا قهوه ای تقسیم می شود.

اکثر سفال های ساخته شده دست ساز می باشند و سفال های چرخ ساز نیز عمدتا مربوط به دوره سیلک III  هستند . ابزارهای سنگی بدست آمده از فخرآباد بایستی به انواع تیغه های سنگی، تراشه ها، سنگ مادر ودور ریزهایی که در نتیجه ساخت ابزار در محل بجای مانده است اشاره نمود. همچنین در مطالعات مقدماتی ابزارهای سنگی مشخص شده که تولید این ابزارها می بایستی در محل صورت گرفته باشد. عمده مواد خام سنگی استفاده شده در محل جنبه محلی داشته اند.

در مطالعات مقدماتی که آقای دکتر فاضلی با همکاری آقای دکتر امینی از گروه زمین شناسی دانشگاه تهران داشته اند ایشان معتقدند که منشا مواد خام این سنگها و کوههای اطراف دشت تهران همانند کوههای مره و از نوع شیست کرج می باشند. (فاضلی، ۱۳۷۸، ۱۸-۲۰ )

۳-۳        تپه معین آباد

معین آباد یکی از روستاهای دهستان عسکریه از بخش پیشوای شهرستان ورامین است. که در بخش قرچک ورامین قرار دارد نزدیک ترین روستا به آن عسگریه و نزدیک ترین شهر به آن پیشوا است و فاصله آن تا تهران ۴۵ کیلومتر میباشد. این روستا در ۴ کیلومتری جنوب ورامین و در موقعیت ۵۱ درجه و ۴۰ دقیقه و ۴۳ ثانیه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۰۹ ثانیه عرض و ۹۲۵ متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد.

در روستای معین آباد چند قلعه وجود داشته که معروفترین آنها قلعه سید ابراهیم، قلعه آقاخان و قلعه شیر خان است. هم اکنون فقط قسمت هایی از قلعه سید ابراهیم باقی مانده که فعلا از آن به عنوان انبار علوفه و محل نگهداری احشام استفاده می شود . علاوه بر چند شترخان و اصطبل که از این قلعه مرمت شده دروازه ورودی به غرب و برج و باروی خشتی آن نیز پا بر جاست. هم اکنون از قلعه شیرخان و آقاخان متاسفانه اثری باقی نمانده است. درفاصله ۸۰۰ متری شرق روستا و در موقعیت ۵۱ درجه و ۴۰ دقیقه و ۴۳ ثانیه طول و ۳۵درجه و ۱۷ دقیقه و ۰۹ ثانیه عرض جغرافیایی و ۹۲۵ متر ارتفاع از سطح دریا ، در میان زمینهای کشاورزی مربوط به ورثه آقای لاریجانی تپه ای باستانی باقی مانده است.

در نگاه اول به تپه، لایه های رسوبی از ماسه و خاکستر و گلهای رودخانه ای در قسمتهای حفاری شده آن قابل مشاهده است. ولی در لایه های پایین تر قطعات سفال مربوط به هزاره پنجم و چهارم ق.م به فراوانی پیدا می شود.)حاتمی، ۱۳۸۲، ۲۹۶)

تصویر۳- نمونه سفالهای تپه معین آباد

۳-۴        تپه نوده

نوده جرو دهستان وهن آباد بخش فشافویه شهرری می باشد که در ۵۱ درجه و ۸/۰ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۲۷ دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع ۱۰۱۲ متر از سطح دریا واقع شده است. نوده در حدود پنج کیلومتری غرب وهن آباد قرار گرفته است. نزدیک ترین ده به آن نوده- وهن آباد و نزدیک ترین شهر به آن رباط کریم است فاصله آن تا تهران ۲۸ کیلومتر است. در این روستا حدود ۷۴ خانوار با حدود ۳۰۰ نفر ساکن می باشند. روستای قدیم نوده قلعه ای بوده که در اثر توسعه بتدریج گسترش یافته است. مالکیت قدیم روستا متعلق به وثوق الملک بوده است از آثار روستای نوده قلعه فرنگی یا قلعه گبری می باشد که در محدوده فرودگاه بین المللی قرار دارد، مهمترین اثر قابل مطالعه در محدوده روستا تپه محمد خانی می باشد.

سفال های این تپه از نوع سفال های چشمه علی و سیلک III می باشد. و در نهایت ظرافت  ساخته شده و دارای نقوش متنوع می باشد. رنگ سفالینه ها قهوه ای متمایل به قرمز ، قرمز ، نخودی، زرد متمایل به قرمز و می باشد. در دوره جدید رنگ سفالینه ها تغییر می یابد و در نوع فرم پایه و لبه نیز نوآوریهای زیادی دیده می شود.(افروند،پوربخشنده،۱۳۸۱، ۱۷۹)

۳-۵        تپه ده ماسین

در بخش ورامین مرکزی قرار دارد و نزدیک ترین روستا به آن ده ماسین و نزدیک ترین شهر به آن ورامین است و فاصله آن تا تهران ۳۸ کیلومتر است . سفال های زیادی از روی سطح تپه به جمع آوری شده که شامل سفال های قرمز رنگ با نقوش تیره هزاره پنجم ق.م و سفال های خاکستری مخصوص هزاره اول (عصر آهن ) و تعداد اندکی از سفال مربوط به دوره تاریخی هستند. سفال ها در قسمت شرق تپه بحدی است که می توان احتمال داد که  این تپه یک مرکز صنعتی ساخت سفال و یا کوره سفالگری بوده است.

۳-۶        تپه احمد آباد

تصویر ۴- نمایی از تپه احمدآباد

در بخش ورامین مرکزی قرار دارد و نزدیک ترین روستا به آن احمدآباد و نزدیک ترین شهر به آن ورامین است و فاصله آن تا تهران ۳۴  کیلومتر می باشد.  احمد آباد ،وسط یکی از روستاهای دهستان بهنام وسط شمالی از بخش مرکزی شهرستان ورامین است. که در ۳ کیلومتری غرب ورامین و در موقعیت ۵۱ درجه و ۳۵ دقیقه و ۴۶ ثلنیه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۱۹ دقیقه و ۵۹ ثانیه عرض و ۹۴۰ متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد.

روستای احمد آباد از قدیم مرکز کوزه گری منطقه بوده و به دلیل فراوانی کوره های سفالگری در آن به احمد آباد کوزه گران معروف بوده است. امروزه کارگاه های سفالگری که تعداد آنها به ۱۰ کارگاه می رسد فقط به ساخت گلدانهای ساده مشغولند در این روستا بنای امامزاده سید حسین و تپه پیش از تاریخی آن قابل معرفی هستند.

تپه باستانی

قطعات سفال بسیار متنوع و از نوع سفال های نخودی و خاکستری پوشیده شده است .

طرح نقوش بر روی سفال ها به شرح زیر است:

نقوش هندسی

که خط های مواج خطوط صاف و لوزی های ریز که گاها با نقوش گیاهی بر روی ظرف دیده می شوند.

لوزی های متصل بهم شاخکدار

نقوش گیاهی

نقش گل بر روی ظرف……………………….

فصل چهارم

گاه نگاری مقایسه ای سفال های تپه پردیس و مقایسه آن با استقرارهای پیش از تاریخ دشت تهران

۴-۱ نتیجه گیری

با اینکه دشت تهران سال های متمادی است که مورد کاوش ها و مطالعات باستان شناسی قرار می گیرد، ولی متاسفانه تا سال های اخیر کاوش های هدفمند و علمی دقیقی در محوطه های این منطقه صورت نگرفته بود و حفاری های گسترده و بزرگی همچون کاوش چشمه علی توسط اشمیت بیشتر برای بدست آوردن اشیاء موزه ای صورت گرفته بود. اما در سال های اخیر و با کاوش های مجدد دکتر فاضلی در تپه چشمه علی و تپه پردیس قرچک ورامین و ارائه گاهنگاری مطلق با استفاده از روش کربن ۱۴ و همچنین مطالعات میان رشته ای مانند استخوان جانورشناسی و گیاه باستان شناسی و همچنین مطالعات زمین باستان شناسی، دریچه ای نو به مطالعات باستان شناسی در این حوزه باز نمود و با ارائه سوالات و فرضیات جدید سعی در هر چه علمی تر کردن این مطالعات در این بخش از ایران نمود.

بر این اساس به دلیل این که تنها دو محوطه چشمه علی و پردیس دارای تاریخ های مطلق قابل استناد و حفاری های روشمند و علمی بوده اند، از این دو محوطه به عنوان مبنایی برای مطالعات مقایسه ای در این پایان نامه بهره گرفته شده است.

در کاوش های مجدد تپه چشمه علی ادوار مختلف پیش از تاریخی شامل دورهای نوسنگی جدید، انتقالی کالکولتیک و کالکولتیک قدیم شناسایی شد، این نکته لازم به تذکر است که این محوطه همه دوره های مختلف کالکولتیک و حتی آثاری از دوره های تاریخی و اسلامی را داشته و در کاوش های اشمیت شناسایی شده است ولی متاسفانه امروزه تنها سه دوره فوق باقی مانده است.

تپه پردیس برای اولین بار در سال ۱۳۸۳ مورد کاوش های لایه نگاری و سپس در طی دو فصل دیگر کاوش های گسترده ای در آن صورت گرفت. در این محوطه دوره های نوسنگی جدید، انتقالی کالکولتیک، کالکولتیک قدیم شناسایی شد. بر بالای تپه نیز آثاری از دوره اشکانی به چشم می خورد. بر روی لایه های سطحی این محوطه آثاری از دوره های کالکولتیک میانی و جدید نیز شناسایی شد ولی متاسفانه در کاوش هایی که طی سه فصل در این محوطه صورت گرفت، هیچ لایه فرهنگی که معرف این دوره باشد، شناسایی نگردید. لاز م به ذکر است که در کنار تپه پردیس گورستانی متعلق به عصر آهن نیز شناسایی و کاوش گردید. بر اساس یافته های به دست آمده از تپه پردیس این محوطه بر اساس آنچه باقی مانده است، صرفا محوطه ای صنعتی برای تولید سفال بوده و هیچ گونه آثار معماری متعلق به فضاهای مسکونی در آن شناسایی نشده است. تمامی فضای معماری بسیار پیشرفته و منحصر به فردی که از این محوطه شناسایی شده مربوط به کوره های سفالگری و فضاهای کارگاهی مربوط به تولید سفال بوده است و هنوز آثاری از بخش مسکونی این محوطه شناسایی نشده که به احتمال بسیار قوی این بخش در اثر خاک برداری های گسترده ای که توسط کوره های آجر پزی صورت گرفته، به صورت کامل از بین رفته است.

فن و هنر سفال گری در دوران پیش از تاریخ فلات مرکزی که دشت تهران نیز جزیی از آن محسوب می گردد، دارای فراگیری و شباهت های بسیار زیادی در کلیه محوطه های شناسایی شده می باشد. در زیر به هر یک از این دوره ها اشاره شده و ویژگی های سفالی و تزیینات هر دوره به صورت مجزا توضیح و توصیف می گردد:

۴-۲ دوره نوسنگی جدید

قدیمی ترین شواهد سفالگری در فلات مرکزی و دشت تهران که تاکنون گزارش شده مربوط به دوره نوسنگی جدید یا سیلک I می باشد که اولین بار در تحتانی ترین لایه ها ی تپه سیلک شمالی توسط گریشمن شناسایی و معرفی گردید و سپس در تمامی کاوش هایی که در محوطه های فلات مرکزی که دارای این دوره فرهنگی باشند از این گونه سفال شناسایی شده است. این سفال ها بیشتر شامل ظروف دهانه بازی هستند که با پوششی نسبتا ضخیم پوشیده شده اند و در حرارت نامناسبی پخته شده اند به صورتی که در بسیاری موارد مغز سفال دود زده می باشد، عموما از مواد گیاهی و آلی به عنوان آمیزه در این سفال ها بهره گرفته شده بصورتی که اثر آن به خوبی در مغز سفال قابل تشخیص است. این سفال ها دارای طیف های مختلف رنگ نخودی  می باشند و با نقوش هندسی گوناگونی که شامل نقوش نردبانی، مورب، نوارهای افقی و عمودی و ………… تزیین شده اند. این نکته قابل تذکر است که این نقوش هم در بیرون سفال و هم در داخل آن پیاده شده اند و یکی از ویژگی های سفال های نوسنگی جدید این است که هم داخل و هم بیرون سفال صرفا با نقوش هندسی تزیین شده است. تنوع نقوش هندسی در این دوره بسیار چشمگیر است.

۴-۳ دوره انتقالی کالکولتیک

درفلات مرکزی ایران پس از دوره نوسنگی جدید سفال های دوره انتقالی کالکولتیک با ویژگی های کاملا شاخص و بارز خویش در محوطه های پیش از تاریخی ظاهر می گردد که این گونه سفال را با نام های سیلک II و چشمه علی نیز شناخته می شوند. این سفال ها از حرارت بسیار مناسبی برخوردار بوده و دارای گل کاملا ورز داده ای هستند، آمیزه آن ها هم آلی و هم غیر آلی است و سفال های شاخص این دوره بسیار ظریف می باشند به صورتی که گاهی ضخامت آن ها حتی تا ۲ میلیمتر نیز می رسد. رنگ ………………………………….

بلافاصله بعد از پرداخت موفق لینک دانلود این پروژه فعال خواهد شد.

قیمت اختصاصی و استثنایی این پروژه درپایان نامه دات کام : تنها , ۱۵۵۰۰ تومان